سرگذشت باغ دولت آباد یزد و معماری بنای آن

یزد از جمله شهرهای کویری، در مرکز ایران است که به عنوان نخستین شهر خشتی جهان به شمار می رود. در این شهر، به دلیل خشکی هوا معماری خانه ها پیرو سبک خاص خودش است. کشاورزی نیز فقط در برخی مناطق و به برخی محصولات اختصاص دارد. با این وجود، باغ های زیبایی از جمله باغ دولت آباد با کوشک زیبای آن در داخل یزد وجود دارند که زیبایی شهر را دوچندان کرده اند.

باغ دولت آباد، از جمله باغ های قدیمی و از جاهای دیدنی یزد است که در محله چهارمنار قرار دارد. این باغ از جمله باغ هایی است که در آثار ملی ایران و در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند.

تاریخچه باغ دولت آباد یزد

در اواخر دوره افشاریه، محمد تقی خان بافقی ملقب به خان بزرگ، حکومت یزد را در دست گرفت. او در قرن هجدهم میلادی تصمیم به ایجاد باغی به نام دولت آباد گرفت. این باغ در آن زمان خارج از حصار شهر قرار داشت و سمت شمالی باغ به خیابانی پر از درخت منتهی می شد.

خیابان مذکور به هزار درخت شهرت داشت و با عرضی در حدود ۴ تا ۵ متر و طولی بیش از ۲۰ کیلومتر تا رحیم آباد گسترش می یافت. ضلع شرقی و غربی باغ نیز به ترتیب به خیابانی ۸ کیلومتری و رودخانه ای خشک می رسید.

محمد تقی خان همچنین، قناتی را از قبل در حوالی باغ ایجاد کرده بود که آب آن از ارتفاعات مهریز تامین می شد. او در اواخر زندگی خود، مجموعه باغ، قنات و زمین های حوالی آن را که توسط قنات آبیاری می شدند، وقف چهارده معصوم کرد.

باغ دولت آباد، در دوره های بعد به عنوان محلی برای اقامت حاکمان وقت از جمله شاهرخ میرزا و کریم خان زند کاربرد داشت. این باغ در دوره زندیه اعتبار زیادی کسب کرد و به هشت باغ دولت آباد شهرت یافت. سپس، در دوره قاجار با گسترش شهر، به دروازه چهار منار متصل شد. با این وجود باز هم در خارج از حصار شهر قرار می گرفت.

پس از قاجار باغ دولت آباد تا مدتی متروکه ماند. سپس، در دوره پهلوی با گسترش ساخت و ساز، ساختمان ها اطراف باغ را فرا گرفتند و این باغ تقریبا در بخش مرکزی یزد قرار گرفت. در سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۶۴ وزارت فرهنگ و هنر این باغ را از اداره اوقاف اجاره کرد و به دفتر حفاظت آثار باستانی کشور سپرد‌.

در سال ۱۳۴۸ خورشیدی، عملیات مرمت و بازسازی توسط این دفتر آغاز شد و بخش هایی از آن تعمیر شدند. بازسازی دیگر در فاصله سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۱ خورشیدی انجام شد. با این وجود، رونقی که باغ در دوره افشاریه داشت هیچ وقت به آن بازنگشت.

قسمت های مختلف باغ دولت آباد

باغ دولت آباد قسمت های مختلفی دارد و از مجموعه چند عمارت تشکیل یافته است. در مجموع می توان در یک تقسیم بندی کلی، باغ را متشکل از دو قسمت اندرونی و بیرونی دانست که به شرح آنها می پردازیم:

قسمت اندرونی

اندرونی باغ دولت آباد از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که هرکدام ویژگی های منحصربه فردی دارند. در واقع قسمت اندرونی دارای بخش های اصلی و فرعی است که هر کدام را معرفی خواهیم کرد.

عمارت دو طبقه هشتی

این عمارت در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی قرار دارد و ساختمان اصلی باغ را تشکیل می دهد. عمارت هشتی شامل سه شاه نشین، تالارهای اصلی، حوضخانه ای با حوض مرمری، دو اتاق پستو، بادگیر، و کلاه فرنگی است.

تلفیق آب و هوا در حوضخانه این ساختمان، هوای خنک را از طریق بادگیر به شاه نشین و تالارها انتقال می دهد. به همین دلیل، ساختمان هشتی را عمارت تابستانه یا بادگیر تابستانه نیز می نامند.

شاه نشین عمارت، دارای تزیینات بسیاری است که از جمله آنها کاربندی های استفاده شده در سقف را می توان نام برد. این کاربندی ها با روش معماری مرسوم در یزد، یعنی سیم گل و دم گیری گچی انجام شده اند.

سیم گل ملاتی از ماسه، خاک رس، کاه خرد شده بسیار نرم و مقداری گچ نیم کوب است که برای پوشاندن نهایی سطوح کاربرد دارد. دم گیری گچی نیز با دم یا لبه کار سروکار دارد و برای تزیینات نهایی استفاده می شود. علاوه بر آن، استفاده از پنجره های ارسی و شیشه های رنگی در بخش شاه نشین، جلوه زیبایی به وجود آورده اند.

در طبقه بالای عمارت هشتی، تالاری با ایوان زیبا وجود دارد که امکان تماشای باغ را فراهم می آورد.

بادگیر باغ دولت آباد

این بادگیر که بر روی عمارت هشتی قرار دارد، ارتفاعی در حدود ۳۳.۸ متر دارد و به عنوان بلندترین بادگیر در جهان شناخته شده است. این بادگیر هشت ضلعی به شکل منشور ساخته شده است که در زیر آن حوضی زیبا قرار دارد.

کارکرد این حوض بسیار جالب است. از طرفی گرد و غباری را که همراه باد وارد ساختمان می شود، جذب می کند. از طرفی دیگر، میزان رطوبت و خنکی محیط را افزایش می دهد. از آنجایی که یزد در منطقه کویری قرار دارد، افزودن قدری رطوبت و خنکی به هوای داخل بنا، آن را مطبوع تر می نماید.

تالار طنبی

این تالار در غرب عمارت هشتی قرار دارد و بادگیری مربعی شکل در بالای آن مشاهده می شود. در دو طرف تالار، صفه ها و شبستان هایی وجود دارند که از طریق درها و روزنه ها به تالار راه می یابند. تالار طنبی دارای زیرزمینی عمیق است که با دوپله به باغ راه دارد و توسط راهرویی از طرف جنوب به محوطه زیر بادگیر می رسد.

قسمت بهشت آیین

این قسمت در واقع زمستان نشین باغ دولت آباد محسوب می شود، قسمت زمستانه یا سردر نیز نام دارد و رو به آفتاب بنا شده است. بهشت آیین در روبروی عمارت هشتی ساخته شده است و در مرز بین اندرونی و بیرونی قرار دارد. در حقیقت، قسمتی از بهشت آیین در اندرونی و قسمتی در بیرونی قرار گرفته است.

میان دو عمارت هشتی و بهشت آیین محدوده ای وجود دارد که در آن گیاه شبدر کاشته شده است. همچنین، در دو طرف محدوده، درختان گیلاس و انار به چشم می خورند.

بخش های فرعی اندرونی

این بخش شامل حرمخانه (حرمسرا)، آشپزخانه، اتاق های خدمه، اصطبل های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه، یک برج دیده بانی و آب انبار است.

بخش بیرونی باغ دولت آباد

این بخش در قسمت شمالی باغ قرار دارد و در گذشته برای استقرار کاروان ها، برگزاری تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی استفاده می شد. بخش بیرونی به گونه ای ساخته شده است که محور تقارن آن عمود بر محور اصلی باغ قرار بگیرد. همچنین حوض مستطیلی شکل بزرگی در مرکز بیرونی قرار دارد که آن را به دو قسمت مربعی شکل تقسیم می کند. این دو قسمت، کرت های باغ دولت آباد را تشکیل می دهند.

بخش بیرونی شامل قسمت های مختلفی از قبیل تالار آیینه، دو بازارچه، دو برج دیده بانی، آب انبار عمومی و دیوانخانه است.

بازدید از باغ زیبای دولت آباد را از دست ندهید

شهر یزد دارای جاذبه های گردشگری بسیاری است که باغ دولت آباد یکی از آنهاست. این باغ با وجود زیبایی های بی نظیری که دارد، پذیرای گردشگران زیادی از داخل و خارج است.

اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به یزد مسافرت کردید، بازدید از این باغ را از دست ندهید. “دستی بر ایران” ضمن معرفی جاذبه های گردشگری یزد، شما را به بازدید از باغ دولت آباد و سایر دیدنی های این شهر دعوت می کند.

باغ دولت آباد کجاست؟

باغ دولت آباد از جاهای دیدنی یزد است که در خیابان شهید رجایی، محله‏‌ی چهار منار، داخل کوچه‌‏ی فردوسی یا حسینیه‌‏ی فردوس قرار دارد. موقعیت مکانی این باغ را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش های متداول درباره باغ دولت آباد

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.