معماری مدهوش کننده مسجد حکیم اصفهان

اصفهان شهری است که حتی شنیدن نام آن شکوه و عظمت شهر را در مقابل چشمان ما تداعی می کند. این شهر به دلیل داشتن مساجد و مناره های منحصر به فردش شهرت یافته است. مسجد حکیم اصفهان، یکی از مساجد بسیار زیبا با معماری باشکوه ایرانی و از جاهای دیدنی اصفهان است. این اثر به دلیل همین معماری بی نظیری که دارد، در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسید.

مسجد حکیم در زمان پادشاهان صفوی و در مکان ویرانه‌های یک مسجد دیلمی ساخته شد که جورجیر نام داشت. از این رو، می‌توان گفت که هرچند این دو بنای متصل به هم دو نام متفاوت دارند، لیکن سردر مسجد جورجیر بخشی از مسجد حکیم اصفهان به شمار می‌آید.

تاریخچه ساخت مسجد حکیم اصفهان

مسجد حکیم در اواخر دوره صفوی و زمان شاه عباس دوم ساخته شد. این مسجد به دستور پزشک شاه عباس، یعنی حکیم محمد داوود بنا شد. به دلیل ساخته شدن مسجد به دست حکیم یا پزشک شاه، به مسجد حکیم شهرت یافت. کتیبه هایی که روی سردر و ایوان مسجد وجود دارند، نشان می دهند که قدمت بنا به قرن هفدهم میلادی برمی گردد.

خصوصیات مسجد حکیم

مساحت مسجد در حدود ۸۰۰۰ متر مربع می باشد و بیشتر مصالح مورد استفاده آن آجر است. این مسجد جزو مساجد چهار ایوانی و فاقد مناره و گنبد برجسته و بزرگ است. آجرکاری، کاشی کاری، گره کشی و خصوصا خط بنایی از جمله خصوصیات بارز مسجد هستند.

مسجد حکیم اصفهان دارای سه ورودی اصلی، دو سکو، چهار ایوان، چهار شبستان، چهار محراب، حوضخانه و صحن مرکزی است. در این مطلب قصد داریم تا حد امکان به شرح آنها بپردازیم.

ویژگی سردرهای این مسجد صفوی

سه ورودی مسجد در اضلاع شمالی، شرقی و غربی آن قرار دارند. هر کدام از این ورودی ها دارای سردری با ویژگی های منحصر به فردند.

درب ورودی غربی در انتهای کوچه ای بن بست قرار دارد. انتهای این کوچه به خیابان حکیم راه می یابد. سردر این ورودی به صورت منحنی یا قوس دار است. داخل این قوس با تزیینات مقرنس کاری ساده و گچی پوشیده شده است.

همچنین، سردر شرقی مسجد حکیم اصفهان که به صورت پنج ضلعی ساخته شده، دارای دو سکو در طرفین است. روی این سردر کتیبه ای با اشعار فارسی و کاشی کاری های حاوی شهادتین و اسم های خداوند وجود دارند. این سردر نیز مثل سر در غربی، قوس دار است و داخل قوس آن مقرنس کاری زیبایی به چشم می خورد.

علاوه بر آن، سردر شرقی دارای دو پشت بغل می باشد و با خط بنایی (خط کوفی زاویه دار) تزیین شده است. در اصطلاح معماری، پشت بغل به دو طرف بالای قوس اشاره دارد که به شکل مثلث نمایان می شود. قوس در واقع به شکل یک نیم دایره است. اگر این نیم دایره را نصف کنیم هر کدام از آنها یک پشت بغل را تشکیل می دهند.

سردر شمالی که به شکلی زیبا طراحی شده است دارای ایوانی کوچک به عرض مدخل می باشد. این سردر دارای دو سکو در طرفین است و کاشی کاری و آجر کاری زیبایی در آن به چشم می خورد. در این سردر تزییناتی از قبیل آیات قرآن، احادیث پیامبران، نام بانی و تاریخ شروع به ساخت مسجد وجود دارند.

ایوان های چهارگانه مسجد حکیم

با پشت سر گذاشتن سردرهای مسجد حکیم اصفهان، به حیاط راه می یابیم. ابعاد حیاط یا صحن مرکزی مسجد در حدود ۵۳×۶۱ مترمربع می باشد. در چهار ضلع حیاط، چهار ایوان قرار گرفته اند و حوض سنگی مستطیلی شکلی در مرکز آنهاست. برای این حوض، دو مهتابی (سکو) در دو طرف آن تعبیه شده است که به هنگام وضو گرفتن استفاده می شود.

هر کدام از ایوان های موجود در چهار گوشه حیاط، ویژگی های خاص خود را دارند:

• ایوان ضلع شمالی ۱۵ سانتی متر بالا تر از سطح حیاط قرار گرفته است. این ایوان دارای ارتفاعی در حدود ۹ متر و طول ۱۱.۵ متر می باشد. ازاره ایوان شمالی، به ارتفاع ۱.۲۰ متر با کاشی معقلی (یک نوع کاشی‌کاری که در آن کاشی هایی در ابعاد بسیار کوچک ساخته و تهیه می شوند و در پهلوی یکدیگر قرار می گیرند تا نوشته ای را پدید آورند که به آن خط بنایی نیز می گویند) تزیین شده است. همچنین، کتیبه ای در این ایوان وجود دارد که اشعاری در وصف مسجد روی آن نوشته شده اند.
• ایوان ضلع جنوبی قرینه ایوان شمالی با اندکی تفاوت است. تزیینات این ایوان نیز نسبت به تزیینات ایوان شمالی متفاوت است. بالای ایوان با مقرنس کاری مزین شده است که در دل تزیینات رسمی بندی قرار دارد.

همچنین ایوان های ضلع شرقی و غربی مسجد حکیم اصفهان نیز مشابه همدیگر هستند. به عبارت دیگر:

• ایوان غربی، عرضی در حدود ۸ متر دارد و در هر جهت آن یک تاق نما و سه ایوان کوچکتر با عرض کمتر از ۵ متر وجود دارند. از طریق تاق نما می توان به حجره های بالایی دسترسی پیدا کرد.

• ایوان شرقی عمارت دارای شاه نشین است و طولی در حدود ۵.۵ متر دارد. روی این ایوان، بالکن یا ایوانکی وجود دارد که حجره ها به آن راه دارند.

شبستان ها و محراب های مسجد

در پشت ایوان جنوبی و زیر گنبد، شبستان اصلی مسجد حکیم اصفهان قرار گرفته است. این‌ شبستان مربعی شکل است و طول اضلاع آن ۱۱.۵ متر می باشد. بزرگترین و زیباترین محراب این مسجد در این شبستان قرار دارد.

دیوارهای داخلی و خارجی این محراب با کاشی های فیروزه ای پوشیده شده اند. ازاره محراب به ارتفاع ۱.۳۰ متر با سنگ مرمر تزیین شده است. در لبه خارجی محراب، کتیبه ای به عرض ۸۰ سانتی متر وجود دارد. این کتیبه دارای زمینه لاجوردی است و روی آن آیاتی از قرآن نقش بسته اند.

در طرفین شبستان اصلی، دوشبستان با ابعاد ۷.۵ × ۲۲ متر وجود دارند. در قسمت شرقی و غربی این شبستان ها سه ورودی وجود دارند که به راهروهای اطراف شبستان راه می یابند. محراب های این شبستان ها کوچکتر از محراب شبستان اصلی هستند.

همچنین، شبستان دیگری در ضلع غربی وجود دارد که دارای دو بخش زنانه و مردانه است. این شبستان، شبستان زمستانی مسجد است.

بازدید از مسجد حکیم را در اصفهان از دست ندهید

اگر قصد دارید از مکان های مذهبی و در عین حال تاریخی بازدید داشته باشید، پیشنهاد “دستی بر ایران” مسجد حکیم اصفهان است. این مسجد، ویژگی هایی منحصر به فرد بسیاری دارد. بازدید از آن می تواند شکوه و عظمت مساجد دوره صفویان را در مقابل چشمان شما قرار دهد.

اگر با تورهای داخلی یا به صورت شخصی به اصفهان سفر کردید، بازدید از این اثر تاریخی را از دست ندهید. جاذبه های گردشگری اصفهان بسیار هستند، اما این اثر تاریخی از شاخص ترین مساجد دوره صفویان است.

مسجد حکیم اصفهان کجاست؟

این مسجد در محله‌ی قدیمی حکیم یا جورجیر اصفهان قرار دارد. در زیر موقعیت مکانی دقیق این مسجد را مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره مسجد حکیم اصفهان

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.