این مجموعه‌ی فاخر در منطقهی تجریش تهران واقع شده است، جایی که رضاشاه تصمیم گرفت تسلیم قوای متفقین شود و کشور را ترک کند، جایی که محمدرضاشاه از پس دیوارهای بلند و قطورش صدای انقلاب مردم را شنید و جایی که شاهد بسیاری از حوادث تاریخ معاصر ایران بوده است.
اگر دوست دارید در روزگار تاریخ معاصر ایران قدم بزنید، آثاری از هنرمندان ایرانی و خارجی ببینید، همپای برادران امیدوار، جهان را بگردید و از هوای ییلاق تهران لذت ببرید، کاخ‌های مجموعه سعدآباد بهعنوان یکی از جاهای دیدنی تهران، مقصد خوبی برایتان خواهد بود.
تاریخچه کاخ سعدآباد
زمان ساخت مجموعه سعدآباد تهران به دوره‌ی قاجار برمی‌گردد. پادشاهان قاجاری این مجموعه را برای سکونتگاه تابستانی خود استفاده می‌کردند و در روزهای گرم، بدان پناه می‌بردند. بعدها پس از کودتای سال ۱۲۹۹ خورشیدی، ساختمان مجموعه به تصرف خاندان پهلوی درآمد. پادشاهان این خاندان ساختمان‌های مختلفی شامل بیش از ۱۸ کاخ به مجموعه اضافه کردند. هرکدام از این کاخ‌ها برای سکونت یکی از افراد خاندان پهلوی کاربرد داشت.
البته، رضاشاه پهلوی برخی از زمین‌های اطراف مجموعه را نیز برای ساخت کاخ‌ها خریداری و به مجموعه اضافه کرد. اولین کاخ بناشده در آن دوره کاخ ملکه‌ی مادر بود که مساحتی در حدود ۸هزار مترمربع را شامل می‌شد.
گفتنی است کار ساخت کاخ‌ها تا سال ۱۳۵۰ خورشیدی، به طول انجامید. در این مجموعه، هر دو پادشاه سلسله‌ی پهلوی یعنی رضاشاه و محمدرضاشاه سکونت داشتند. آخرین کاخی که به مجموعه اضافه شد، کاخ لیلا پهلوی، کوچک‌ترین فرزند محمدرضا پهلوی، بود. این کاخ امروزه به موزه آبکار تغییر کاربری داده است.
در واقع، کل مجموعه بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی، به موزه تبدیل شد. هم‌اکنون، کاخ ریاست جمهوری ایران در مجاورت کاخ‌موزه سعدآباد قرار دارد. از طرفی، تعدادی از کاخ‌های مجموعه در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری قرار گرفته‌اند.
مجموعه سعدآباد تهران با ۱۰ کاخ‌موزه
مجموعه سعدآباد با مساحتی بیش از ۱۱۰ هکتار در شمال تهران، غرب گلاب‌دره و شرق منطقهی ولنجک، در دامنهی کوههای البرز واقع شده است. این مجموعه که در ابتدا سکونتگاه تابستانی پادشاهان قاجار بود، در دوره‌ی پهلوی، پس از بسط و الحاقات سکونتگاههای دیگر، به سکونتگاه تابستانی رضاشاه تبدیل شد.
این کاخ‌ها در موقعیتهای مختلف و تقریباً در همسایگی بقایای عمارتهای قدیمی قد برافراشتهاند. برخی از عمارتهای پیش از دوره‌ی پهلوی، با نمای آجریِ رنگورورفته، هنوز در بین کاخ‌ویلاها و عمارتهای زمان پهلوی، در آن محدودهی زیبا هستند. همه‌ی این آثار در بین درختان سرو کهنسال و صنوبرهای زیبا و دیگر درختان قرار دارند.
با گذر زمان، تعداد این ساختمانها در مجموعه سعدآباد به ۱۸ رسید که هریک از آن‌ها با تکنیک و سبک معماری متفاوتی ساخته شده بودند. قدیمی‌ترین کاخ مجموعه، «کاخ احمدشاه» و جدیدترین آن‌ها «کاخ لیلا»، دختر محمدرضاشاه است. بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران، کاخ‌ها به موزه تبدیل شدند. در این موزهها، بهترین آثار هنری هنرمندان ایرانی و غیرایرانی را برای جمع کثیری از بازدیدکنندگان به نمایش گذاشتهاند.
معمار اصلی مجموعه «حسین بهزاد» است. او از سبک معماری نئوکلاسیک برای ساخت بناها استفاده کرد.
کاخ‌های موجود در مجموعه سعدآباد
اغلب کاخ‌های این مجموعه تا زمان پهلوی دوم سکونتگاه خانواده‌ی سلطنتی بودند و بعد از انقلاب به موزه تبدیل شدند. در ادامه به معرفی برخی از کاخ‌ها و موزه‌های مجموعه می‌پردازیم:
کاخ سبز
کاخ سبز به‌نام «کاخ شهوند» یا «کاخ رضاشاه» نیز نامیده می‌شود. این اولین کاخی است که در زمان حکومت سلسله‌ی پهلوی به دستور رضاشاه ساخته شد. در نمای این بنا از سنگ سبز کمیاب معدن خمسهی زنجان و سنگ مرمر خراسان استفاده شده است و بهدلیل رنگ نمای خارجی، آن را کاخ سبز نامیده‌اند. این کاخ، موزه‌ی بسیار جذابی از هنرهای ایرانی همچون آینهکاری، فرش، تذهیب و گچبری است. این بنا، کاخ شخصی رضاشاه بوده است، جایی که برخی از جلسات خصوصی در آن برگزار می‌شد.
کاخ سیاه
یکی دیگر از کاخ‌های مجموعه سعدآباد، کاخ سیاه است که ساخت آن در دوره‌ی رضاشاه شروع شد و با تبعید او در دوره‌ی محمدرضا تکمیل گردید. این کاخ درگذشته محل زندگی مریم قطبی، مادر فرح دیبا، آخرین همسر محمدرضا پهلوی بوده است. بهدلیل استفاده از مرمر سیاه معدن ولی‌آباد چالوس در نما، به آن کاخ سیاه یا اَسود گفته می‌شود.
این ساختمان در سال ۱۹۸۲ میلادی به موزه‌ی هنرهای زیبا تبدیل شد. بخش عمدهای از نقاشی‌های این مجموعه، نقاشی‌های رنگ‌روغن متعلق به دورههای صفویه، افشاریه، زندیه و قاجار هستند که توسط فرح، از کلکسیونر انگلیسی به‌نام «هارولد امر» جمع‌آوری شده‌اند. نقاشیها در سه طبقه مرتب گردیدهاند.
- طبقهی اول، نقاشی‌های قهوهخانهای هنرمندان معاصر ایرانی؛
- طبقهی دوم، نقاشی‌های ایرانی دورههای تاریخی مختلف؛
- طبقهی سوم، آثار اروپایی که فرح خریداری کرده یا به وی هدیه شده است.
کاخ ملت یا کاخ سفید
کاخ ملت بهدلیل رنگ سپید نما، به‌نام «کاخ سفید» نیز شهرت دارد. در دو طبقهی این کاخ، اتاقهای بزرگ و کوچکی وجود دارند که محل اقامت و دفتر کار رضاشاه پهلوی و پسرش بودهاند. اتاقها بهعنوان اتاق نشیمن، اتاق انتظار، سالن پذیرایی، سالن غذاخوری و اتاق‌خواب استفاده می‌شدند.
کاخ ملت بعد از انقلاب به «موزه‌ی ملت» تغییر نام داد و اکنون آثار هنریای همچون مجسمه و ظروف چینی در ویترینها نگهداری میشوند. مبلمان و لوسترها و نقاشی‌های این عمارت ساخت اروپا هستند. چهار نقاشی دیواری بزرگ با موضوع اسطورههای ایرانی در این کاخ نگهداری میشوند. فضای این کاخ، حاوی مجموعهای متشکل از آثار هنری خریداریشده از کشورهای دیگر و اشیای تمدنهای ایران پیش از اسلام، هند، آفریقا، شرق دور، اسکیموها و مایاهاست.
بههنگام بازدید از مجموعه سعدآباد، می‌توانید آثار هنری هنرمندان معاصر ایرانی و غیرایرانی را نیز در آنجا ببینید.
کاخ ولیعهدی
کاخ ولیعهدی در عهد رضاشاه ساخته شد و «کرباس» نام گرفت و در دوره‌ی محمدرضاشاه به محل زندگی پسر او، رضا اختصاص و به‌نام «کاخ ولیعهدی» شهرت یافت. بعد از انقلاب ایران و در سال 1373 خورشیدی، به‌مناسبت صدمین سال تولد استاد بهزاد، این کاخ مجموعه سعدآباد به نمایشگاه آثار ایشان تبدیل شد و «موزه‌ی استاد بهزاد» نام گرفت.
حسین بهزاد در هنر نقاشی ایرانی انقلاب به پا کرد. او با مطالعهی هنر اروپایی و الهامگرفتن از کمالالدین بهزاد و رضا عباسی، سبک جدیدی از مینیاتور روی کاغذ، مقوا یا بوم فیبری را معرفی کرد. این سبک کاملاً ایرانی است؛ هرچند که با شیوههای معاصر و تغییرات هنر در دانشکدههای جهانی هنر همگام بوده است.
کاخ لیلا پهلوی
کاخ لیلا پهلوی، دختر محمدرضاشاه، بعد از انقلاب ۱۳۵۷ به محل نمایش آثار استاد آبکار تبدیل شد. مینیاتورهای موجود در این موزه، اثر هنرمند قرن بیستم میلادی به‌نام «کلارا آبکار» است. استاد آکار سبک خاصی در نقاشی داشت. منبع الهام وی، ادبیات و عرفان غنی ایران بود. آثار او، بازدیدکنندگان را به دنیایی از معنویت و توازنی شعرگونه یا موسیقیایی میبرد که همچنین بسیار چشمنواز است.
موزه‌ی میرعماد
موزه‌ی میرعماد در کاخ فرحناز و علیرضا، فرزندان محمدرضا پهلوی برپا شده است. موضوع اصلی این موزه، نمایش برجستهترین هنر ایرانی پس از اسلام، خوشنویسی است. در این کاخ از مجموعه سعدآباد، تعداد زیادی نوشته با سبکهای خوشنویسی متفاوت روی کاغذ و کاغذ پوستی، متعلق به قرنهای ۱۰ تا ۱۹ میلادی وجود دارند، ازجمله آثار میرعماد، معروفترین خوشنویس قرن ۱۸ میلادی. در برخی موارد، برخی هنرهای مرتبط با خوشنویسی مانند تذهیب و نقاشی هم به نمایش درآمدهاند.
کاخ شمس پهلوی
ساخت کاخ شمس پهلوی از ۱۹۳۵ تا ۱۹۳۹ میلادی طول کشید و محل زندگی شمس، دختر رضاشاه بود که بعدها به «موزه‌ی مردمشناسی» تبدیل گشت و در آن، سبک زندگی و آدابورسوم ایرانیان در طول تاریخ، از دیدگاه فرهنگی به نمایش درآمده است. در محوطهی وسیع دو طبقهی این موزه از مجموعه سعدآباد، اشیای مختلفی همچون ابزارآلات آبیاری، کشاورزی، باغبانی، ماهیگیری و شکار، همچنین اسناد کشاورزی، لباس‌ها، وسایل روشنایی و صنایعدستی در معرض نمایش هستند. پوشاک سلطنتی نیز در این کاخ نمایش داده شده است، لباسهایی مانند پیراهنهای شب زنان و لباس عروسی فرح دیبا و لباسهای رسمی محمدرضاشاه.
کاخ اشرف پهلوی
این کاخ بین سالهای ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ میلادی به‌دستور رضاشاه برای دخترش، اشرف ساخته شد و اکنون محل نمایش ظروف سلطنتی است.
موزه‌ی آب
بنای موزه، دفتر رئیس تشریفات مجموعه سعدآباد و مسئول حفاظت ارتش بوده است. دفتر اختصاصی محمدرضاشاه نیز در این ساختمان قرار داشته که در آنجا، مقامات و مراجعان را به حضور می‌پذیرفته است. در حال حاضر این بنا موزه‌ی آب است. در این موزه، تکنیکها و ابزار سنتی و باستانی تأمین و توزیع آب در معرض دید است و سازههای بومی مختلف مرتبط با آب مانند آبانبارها و یخچالهای سنتی معرفی شده‌اند. تصویر یا ماکت برخی سدهای آب باستانی و دستورات سلطنتی صادرشده در این زمینه هم در معرض نمایش گذاشته شده‌اند.
کاخ شهرام
بنایی که به کاخ شهرام معروف است، در سال ۱۹۳۵ میلادی به‌دستور رضاشاه برای همسرش تاجالملوک ساخته شد و در سال ۱۹۷۳ میلادی به شهرام، پسر اشرف پهلوی اهدا گردید و بعد از انقلاب، به موزه‌ی نظامی تبدیل شد. اشیای موجود در این موزه، در دو طبقه در مقابل دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. لباسهای نظامی از دوره‌ی هخامنشیان تا زمان معاصر، در این موزه به نمایش درآمدهاند. سلاحهای این موزه شامل برخی اسلحههای ساده و ابتدایی زمانهای باستان تا دوره‌ی اسلحههای گرم است. بخشی از تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (۱۹۸۸-۱۹۸۰ میلادی) هم در معرض دید بازدیدکنندگان است.
موزه‌ی برادران امیدوار
ساختمان موزه‌ی برادران امیدوار، در اصل محل نگهداری کالسکه‌ها‌ی درباری عهد قاجار بوده و بعدها به موزه تبدیل شده است. این موزه ابتدا بهصورت گالری راهاندازی شد و اکنون، با تزییناتی متعلق به دوره‌ی قاجار آراسته و به روی عموم باز است.
عیسی و عبدالله امیدوار دو برادر‌ند که بهدلیل علاقه به جهانگردی، طی ۱۰ سال و با هزینهی اولیهی ناچیزی سفر کردند و در این مدت ۹۰ کشور دنیا را دیدند. این موزه اشیایی از پنج قارهی جهان بههمراه عکس، فیلم، صنایعدستی نقاط مختلف و تعداد زیادی مقالات و تحقیقات علمی را در معرض دید عموم قرار داده است.
کاخ ملکه توران
کاخ ملکه توران محل زندگی زن چهارم رضاشاه پهلوی بوده است. این کاخ از مجموعه سعدآباد در دوره‌ی رضاشاه مدتی محل اسکان نظامیان نیز بود و بعد از انقلاب ایران، به موزه‌ی چهره‌های ماندگار تبدیل شد. در این کاخ، تندیس و زندگی‌نامه‌ای از دانشمندان ایرانی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.
موزه‌ی فرشچیان
دیرینگی ساختمان موزه‌ی فرشچیان به عهد قاجار برمی‌گردد که بعدها محل سکونت رضاشاه و همسرش عصمت بوده است. این ساختمان در دوره‌ی پهلوی دوم به محل سکونت سرآشپز اختصاص یافت و در سال ۲۰۰۱ میلادی بهعنوان موزه‌ی آثار مینیاتور استاد فرشچیان افتتاح شد.
آشپزخانه‌ی سعدآباد
آشپزخانه‌ی مجهز سعدآباد در دوره‌ی محمدرضا شاه ساخته شد. قبل از آن، آشپزخانه‌ی کاخ در زیرزمین کاخ ملت قرار داشت. برای اینکه بوی غذا در کاخ نپیچد، آشپزخانه به بنایی دور از کاخ منتقل گردید و شرکتی آلمانی کار تجهیز آشپزخانه را برعهده گرفت. در حال حاضر، درهای آشپزخانه بهعنوان «موزه‌ی آشپزخانه‌ی سلطنتی» به روی بازدیدکنندگان باز است.
قنات‌های کاخ سعدآباد
در مجموعه‌ی سعدآباد چندین رشته قنات وجود دارند که در گذشته، برای آبیاری باغ مجموعه استفاده می‌شدند. البته، پیش از احداث این قنات‌ها، آبیاری درختان باغ سعدآباد به‌واسطه‌ی رودخانه‌ی دربند انجام می‌شد که از سرتاسر باغ سعدآباد می‌گذشت. بعدها، با افزایش شمار درختان، حفر چندین رشته قنات لازم شد که نام این قنات‌ها بدین ترتیب است:
- قنات آب‌نما؛
- قنات جعفرآباد؛
- قنات جوادیه؛
- قنات خوابگاه؛
- قنات‌های دفتر مخصوص؛
- قنات قوام‌الدوله؛
- قنات کاخ سفید؛
- قنات کاخ شمس؛
- قنات کاخ سنگی؛
- قنات گل‌خانه؛
- هَراش آب.
دروازه‌های کاخ سعدآباد
برای این مجموعه، دروازه‌های متعددی تعبیه شده بود که هرکدام برای ورود افراد مشخصی استفاده می‌شدند. از میان آن‌ها، دروازه خیابان دربند برای عبور و مرور محمدرضاشاه پهلوی و دروازه نظامیه برای عبور و مرور رضاشاه پهلوی کاربرد داشت. در واقع، وسعت مجموعه و لزوم دسترسی باغ سعدآباد به باغ‌های مجاور باعث احداث دروازه‌های متعدد در اطراف مجموعه شده بود. در ادامه، نام همه‌ی این دروازه‌ها آمده است:
- دروازه خیابان دربند؛
- دروازه نظامیه؛
- دروازه جعفرآباد با دو درگاه؛
- دروازه رودخانه؛
- دروازه زعفرانیه؛
- دروازه کاخ سفید؛
- دروازه میدان دربند.
امروزه، از میان دروازه‌های یادشده فقط دروازه خیابان زعفرانیه و دروازه خیابان دربند برای رفت‌وآمد گردشگران استفاده می‌شود.
بازدید از مجموعه سعدآباد را فراموش نکنید
در نقاط مختلف این باغ مفرح، جاذبههای مختلفی پیدا می‌کنید که گشت شما در داخل مجموعه سعدآباد را لذتبخشتر میکنند.
این مجموعه یکی از دیدنیهای خاص شهر تهران است که بازدید از آن میتواند بسیار لذتبخش باشد. آشنایی با بخشی از تاریخ ایران در این مجموعه از موزهها و دیدار از چند کاخ در مجموعه سعدآباد، گامی مؤثر برای آشنایی با جنبههای تاریخی و فرهنگی و هنری ایران خواهد بود.
کاخ سعدآباد کجاست؟
این کاخ‌موزه در منطقهی تجریش تهران و در ضلع جنوبی میدان دربند قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این مجموعه کاخ‌ها را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مجموعه سعدآباد
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
قدمت مجموعه سعدآباد به چه دوره‌ای بازمیگردد؟
این مجموعه محل اقامت ییلاقی پادشاهان قاجار بوده است و در آن کاخهایی از سه دوره‌ی قاجار و پهلوی اول و پهلوی دوم دیده می‌شود.
جدیدترین کاخ مجموعه سعدآباد کدام است؟
جدیدترین کاخ متعلق به لیلا، دختر محمدرضاشاه است که از سال ۱۹۹۴ میلادی موزه‌ی استاد آبکار در آن برپاست.
