معرفی ذخیره گاه زیست کره گنو ثبت یونسکو

ذخیره گاه زیست کره گنو در استان هرمزگان در جنوب ایران قرار گرفته و در فهرست ذخیره گاه های زیست کره ایران در یونسکو ثبت جهانی شده است. موقعیت جغرافیایی این استان به گونه ای است که قسمت زیادی از آن شامل مناطق کوهستانی است. اقلیم این استان گرم و مرطوب می باشد، اما کوه ها و ارتفاعات زیادی با آب و هوای سرد و کوهستانی در آن دیده می شود.

این کوه ها تاثیر زیادی در بارش ‌های این استان دارد. کوه گنو بندرعباس یکی از این ارتفاعات است که ۲۳۴۷ متر بلندی دارد. بهترین فصل برای صعود به قله گنو مخصوصا برای کوهنوردان غیر بومی اواخر پاییز تا اوایل بهار است. در این فصول منطقه گنو و بندرعباس از آب و هوایی معتدل برخوردار هستند.

در این فصول که شرایط صعود در قلل دیگر ایران چندان آسان نیست و به تجهیزات و آمادگی بدنی خاصی نیاز دارد، گنو گزینه خوبی است برای کوهنوردانی که فصل پاییز و زمستان را برای صعود انتخاب می کنند.

پیشینه تاریخی ثبت ذخیره گاه زیست کره گنو در فهرست یونسکو

این منطقه با وسعت 49 هزار هکتار یکی از ذخیره گاه های زیست کره ایران است که شرایط آب هوایی متفاوت دارد ولی با این حال هنوز آنطور که باید شناخته شده نیست. منطقه گنو در سال ۱۹۷۳ میلادی عنوان پارک ملی گرفت و در ژوئن۱۹۷۶ میلادی، عنوان ذخیره گاه زیست کره را از آن خود کرد.

متاسفانه به دلیل تخریب ها و تعارضات در سال۱۹۸۳ میلادی به منطقه حفاظت شده، تنزل پیدا کرد. چند سال بعد مجددا عنوان ذخیره گاه زیست کره را دریافت نمود و هم اکنون در سایت یونسکو یکی از مناطق بیوسفر در ایران است.

موقعیت جغرافیایی و طبیعی ذخیره گاه زیست کره گنو

این ذخیره گاه زیست کره در ۲۹ کیلومترى شمال غربى شهرستان بندرعباس واقع شده است. کوه گنو در مقایسه با آب و هواى گرم بندرعباس، داراى آب و هواى نسبتاً معتدل است و به همین مناسبت از اهمیت خاصى برخوردار مى‌‌باشد. پوشش گیاهى آن بسیار جالب و قابل‌توجه است.

کوه گنو یکی از نمونه های معرف رشته کوههای زاگرس به شمار می آید که در جنوب شرقی زاگرس واقع شده است. کوه گنو ششمین کوه مرتفع استان هرمزگان پس از کوههای زیر می باشد :

1. هماگ 3267 متر،
2. کوه سیرو 2972متر،
3. کوه شب 2731 متر،
4. کوه نیان 2642 متر، و
5. کوه باز 2437 متر،

گنو از نظر مکانی در جاده اصلی بندرعباس به سیرجان از شرق و جاده بندرعباس به بندر لنگه از جنوب واقع شده است.

کوهستان گنو با ابعادی معادل 34 کیلومتر طول و 5 تا 15 کیلومتر عرض، مساحتی بالغ بر 350 کیلومتر مربع را در بر می گیرد. راه های دستیابی به قله گنو متفاوت است. چهار راه برای دسترسی به ذخیره گاه زیست کره گنو به شرح زیر است:

1. جبهه جنوبی: از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان) و جاده کوهستانی ایستگاه تلویزیون (32 کیلومتر) – پاسگاه محیط بانی سرحد گنو – چشمه رمر- چشمه سرچربه – سنگ قرار- قله نصیری.

2. جبهه شرقی (یال آبگرم): از طریق کیلومتر 25 محور اصلی بندرعباس به سیرجان- آبگرم گنو- چشمه انارون- گردنه کهنوج- روستای کهنوج بالا – قله سرجوتون- جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون – در جهت غرب قله های بازگرد – دو برار – زندان زرد – قلات نصیری

3. جبهه شمالشرقی (تنگ باغ): از طریق کیلومتر 30 محور اصلی بندرعباس به سیرجان – 12 کیلومتر جاده خاکی در جهت غرب – روستای تنگ باغ -روستای کهنوج بالا – قله سرجوتون – جاده آسفالته ایستگاه تلویزیون – در جهت غرب قله های بازگرد – دو برار – زندان زرد – قلات نصیری

4. جبهه غربی (سلکوه): از طریق جاده بندرعباس به بندر لنگه (روستای ایسین، تازیان)- روستای قلات بالا- به موازات ریل قطار – روستای سلکو – چشمه سلکوه- صعود خط الراس غربی (قلل: سلاورو ، قلات سرپهن، قلات نصیری)

قلل معروف این ذخیره گاه

قله های معروفی که در ذخیره گاه زیست کره گنو قرار دارند، عبارتند از:

• قلات نصیری 2349 متر، استیری 1546 متر، قلات سرپهن 2175 متر، دو برار 2282 متر، بازگرد 2233 متر ، زندان زرد 2309 متر، تاسیسات صدا و سیما 2330 متر، سرجوتون 2254 متر، کهنوج 1813متر، سه سرخ 1122 متر، گودبونی 1895 متر

کانونهای زیستی پیرامون و داخل این منطقه گنو

این کانون ها عبارتند از:

• دامنه جنوبی: شامل روستاهای ایسین، هرمودرایسین، پاتل ایسین، دربهو، درگیر، تازیان بالا، تازیان پایین بنوبند پاسنگ، پاتل بنوبند، پس ریغ، بنوبند، پشته مولا ، پاکم، در سوزنگ، چاهنو، مغ کمال، درمغ، قلات بالا، قلات پایین، کنارو، لاور میشو، پابند، رمر، پرکوه، پهنه گلکو،هوبیر، چاهو …

دامنه غربی: شامل روستاهای تیکوه، سلکوه

دامنه شرقی: شامل روستاهای تهلو، دزک، گنو (آبگرم)، انارون

دامنه شمالی: شامل روستاهای فین ، سیاهو ، سرزه ، رضوان ، تنگ باغ ، کهنوج ، گشتکاران ، پشتنگ ، بندرآگاه جونگان ، گرد گنو ، کلمو ، هومرغ ، هرمودرگنو

ویژگیهای بارز توپوگرافی گنو

ذخیره گاه زیست کره گنو به دلیل برف گیر بودن و داشتن آب و هوایی سرد و در نتیجه دامنه هایی سرسبز از دیرباز منطقه ای برای فرار از گرمای مردم بندرعباس بوده است. مناطق ییلاقی کهنوج، باغ کاشان و چاهو از این جمله هستند.

به علت موقعیت بینابینی کوه گنو و به دلیل تغییرات ارتفاعی سریع از سطح دریا، میکرو اقلیم های متفاوت در جهات جغرافیایی گوناگون ایجاد شده است. دره ها و شیب ها در ذخیره گاه زیست کره گنو، از نظر جغرافیای گیاهی، با ویژگی ها و تنوع چشمگیری مواجه شده است.

ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی این ذخیره گاه

جمعیت روستایی در منطقه گنو به صورت پراکنده می باشد. عمده ی جمعیت در دره ها و بیشترین فعالیت مردمان این ناحیه کشاورزی محدود، دامداری و فرآوری لبنیات می باشد. در محدوده گنو کوچ عشایر قشقایی با جمعیتی کم در فصل زمستان دیده می شود. ذخیره گاه زیست کره گنو در محدوده دهستان ایسین قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 2016 میلادی، جمعیت آن ۲۹۶ نفر (۷۲خانوار) بوده ‌است.

پوشش گیاهی منطقه گنو

متغیر بودن ارتفاع در منطقه گنو از 50 تا 2 هزار و 374 متر تاثیر بسزایی در بوجود آمدن تنوع پوشش گیاهی منحصر بفرد در این منطقه دارد. پوشش گیاهی این ذخیره گاه متجاوز از ۳۶۰ گونه از گیاهان آوندی است. تعداد کمی از آنها را سرخس ها و بازدانگان و قسمت عمده آن را گیاهان گلدار تشکیل می دهند. همان گونه که معمول مناطق خشک و بیابانی است، دو گروه بوته های چوبی و درختچه ها و گیاهان کوتاه عمر یکساله از بیشترین تنوع برخوردارند.

گیاهان یکساله کوتاه عمر، قادرند به سرعت رشد نموده و درطی دوره کوتاه مرطوب و بارانی، چرخه حیاتی خود را کامل نماید و معمولا دوره طولانی خشکی را به صورت دانه سپری میکنند. درختچه ها و بوته های چوبی نیز قادرند با ایجاد شبکه ریشه ای وسیع و عمیق از رطوبت اعماق خاک استفاده نموده و دوره خشکی را تحمل نمایند.

ازنظر جغرافیائی گیاهی، پوشش گیاهی ذخیره گاه زیست کره گنو متعلق به دو پهنه رویشی صحا راسندی و ایرانو تورانی است. هرچند گاهی اوقات یک یا چند عنصر از سایر پهنه های گیاهی در بین گیاهان گنو یافت می شود.

منطقه گنو پناهگاه شماری از گیاهان انحصاری ایران است که رویشگاه برخی از آنها فقط به کوه گنو محدود میشود. گیاهان انحصاری ایران که در کوه گنو یافت میشود عبارتند از:

• Wendelboi, Onobrychis, Rechingerorum, Kickxia, Chamophytica, Isat, Raphanifolia, Fortuynia, Garcini, Donysia, Revolute, Andrachne, Amygdalus, Merxmmuelleri, Mentha, Mozaffariani, Zhumeria, Majdae, Rosularia, Modecta, Pterocephalus

تنوع پوشش گیاهى ذخیره گاه زیست کره گنو، از دامنه تا قله کوه، مشتمل بر انواع درختان گرمسیرى، ‌استپ بیابانى، استپ کوهپایه‌‌اى و گونه‌هاى گیاهى نواحى سردسیرى است.

در دامنه کوه، ابتدا بوته‌هاى پراکنده‌اى رشد کرده‌اند که انواع خانواده گندمیان، گون و تک درخت‌هاى مغیر (مغیلان) در میان آن‌ها وجود دارد.

بالاتر از دامنه، نوع گیاهان تغییر مى‌کند؛ به طورى که در ارتفاع ۱۸۰۰ مترى، بادام وحشى گونه غالب را تشکیل مى‌دهد. در حالى که دیگر گونه‌هاى یاد شده، ‌در ارتفاع ۲۳۰۰ مترى مشاهده مى‌شوند.

به علت کاهش دما، درختان سردسیرى نظیر کاج، سرو، زیتون وحشى و شمشاد وحشى به صورت انبوه روییده‌اند. انبوهی این درختان در استان هرمزگان با اقلیم گرم و مرطوب تعجب‌آور است. درختان این ناحیه هر از گاهى در اثر صاعقه در وسعت زیادى آتش مى‌‌گیرند. از گیاهان دیگر ارتفاعات گنو، انواع گیاهان دارویى است که مورد توجه محققان و پژوهشگران مى‌باشند.

پوشش جانوری منطقه

از بی مهرگان میتوان به حلزون های آبی و خشکی زی و برخی از کرم ها که به ویژه در اطراف چشمه های منطقه یافت میشوند اشاره کرد. قسمت اعظم بی مهرگان منطقه را بندپایان خصوصا حشرات تشکیل میدهند.

درمیان بند پایان گونه های چندی از شبه عقرب ها و عقرب ها از کوه گنو شناسایی و معرفی شده اند. همچنین انواع مختلفی از راست بالان، سخت بال پوشان، پروانگان، زنبوران و دوبالان در این منطقه وجود دارد.

مهره داران این ذخیره گاه شامل ماهیان، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران است. ماهی آفانیوس گینوئیس (Aphanius guinois) تنها ماهی آب های داخل منطقه گنو محسوب میشود و درجهان منحصر به آب گرم گنو می باشد.

دوزیستان این ذخیره گاه را حدود ۵ گونه از وزغ ها و قورباغه ها تشکیل میدهند که عمدتا درآب های راکد اطراف رودخانه ها و چشمه های منطقه یافت میشوند.

خزندگان این منطقه نسبت به دوزیستان از تنوع بیشتری برخوردارند و به دو گروه مارمولک ها و مارها تعلق دارند. که از جمله میتوان به مار قیطانی و مار جعفری اشاره کرد.
پرندگان ذخیره گاه زیست کره گنو اساسا از پرندگان درخت زی و بوته زی تشکیل شده اند که معمولا جزء سبک بالان (Passeriforme) محسوب می شوند. ولی درعین حال تعدادی از پرندگان شکارگر در بین مجموعه پرندگان کوه گنو دیده می شود. امروزه با کاهش وسعت منطقه و کم شدن مناطق دشتی پرندگانی نظیر جیرفتی، دراج، هوبره و کوکر که سابقا در منطقه گزارش شده بودند دیگر یافت نمی شوند.

پستانداران این منطقه از گونه های استثنایی محسوب نمی شوند و عموما در سایر گستره های طبیعی نیز یافت می شوند. اما این گونه ها از تنوع قابل توجهی برخوردارند.

تپه ها و ارتفاعات قابل دسترس منطقه گنو و پستی بلندی های پیرامون آن زیستگاهی مناسب برای قوچ و میش بوده است. اما گنو به عنوان زیستگاه قوچ و میش امروزه ایمنی گذشته را ندارد. کوه های صخره ای و غیرقابل دسترس این منطقه آخرین بقایای جمعیت بز و پازن را درون خود جای داده اند.

پلنگ، کفتار، گرگ، روباه، شغال، تشی و خرگوش از دیگر گونه های پستانداران منطقه به شمار می روند.

اقدامات شاخص در زمینه حفاظت از این منطقه

• انتقال ۳ راس جبیر از ذخیره گاه زیست کره گنو به پارک ملی نایبند در آگوست 2012 میلادی
• تصویر برداری از پلنگ ایرانی در این ذخیره گاه برای نخستین بار در ژانویه 2013 میلادی
• رها سازی یک قطعه شاه بوف توسط محیط بانان در ژانویه 2013 میلادی در ذخیره گاه زیست کره گنو

پتانسیل های این ذخیره گاه

• امکان صعود به قله از مسیرهای متنوع
• امکان کوهنوردی در زمستان برای کوهنوردان آماتور و حرفه ای
• وجود چشمه های آب گرم گوگردی حاوی کلر و سولفات در ذخیره گاه زیست کره گنو. نام این چشمه ها عبارتند از: آبگرم گنو-انارون- تنگ باغ- کهنوج- پشتنگ- چاهو- هوبیر- پشت بنگرو- رمر- سرچربه- پرکوه- مردو- تنگ سیاه- هو تلخ- خرگو- سلکوه و …

تهدیدات این ذخیره گاه

• وجود تعارضات در بخش خصوصی و دولتی
• خشکسالی
• عدم آگاهی کافی مردم محلی
• شکار غیرمجاز
• عدم وجود متخصصین کارآمد محیط زیست در منطقه
• وسعت استان هرمزگان
• وجود معادن، منابع و توسعه روستاهای حاشیه و درون مناطق
• تعدد راهها، خطوط گاز و برق و توسعه همزمان استان در این محورها
• آتش سوزی
• سیل و فرسایش
• وجود برخی آداب و رسوم غلط در بین مردم (خصوصاُ عشایر )
• دامداری به روش سنتی در استان
• گردشگری طبیعی ناپدار

ذخیره گاه زیست کره گنو کجاست؟

ذخیره گاه زیست کره گنو در 30 کیلومتری شمال غربی بندرعباس قرار دارد. این ذخیره‌گاه کوهی با همین نام را در خود جای داده است که برای اهالی استان هرمزگان به خوبی شناخته شده است. موقعیت دقیق این ذخیره‌گاه را در نقشه زیر ملاحظه می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره گنو

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.