روستای تاریخی ماسوله با وسعتی برابر با یکصد هکتار در ارتفاعات جنوب غربی استان گیلان واقع شده و با شهرهای رشت، فومن و ماکوان همسایه است. طبیعت زیبا، فرهنگ و سنن ایرانی و سبک معماری منحصر به فرد آن موجب شده که هر ساله توسط گردشگران داخلی و خارجی مورد بازدید قرار بگیرد.
آنچه در کنار طبیعت و اقلیم کوهستانی این شهر مورد توجه قرار گرفته الگوی شهرسازی و معماری است که در آن مشاهده می کنیم. بنا بر الگوی ساخت پلکانی که در برخی نقاط دیگر از ایران هم شاهد آن هستیم، پشت بام خانه های فرو دست حیات خانه‌های بالا دستی را تشکیل می‌دهند. این سبک از معماری که به دوره‌های پیش از اسلام نسبت داده می‌شود در برخی مناطق کردستان از جمله پاوه، اورامانات و همچنین روستای تاریخی ابیانه در استان اصفهان نیز دیده می‌شود.
الگوی ساخت پلکانی، جوامع را از تاخت و تازها و حملات ناگهانی دشمن در امان نگه می‌داشته به همین دلیل در برخی مناطق خاص از ایران با آن روبه رو هستیم و به عنوان یکی از سبک‌های معماری در فرهنگ و سنن ایرانیان شناخته می شود.
تاریخچه روستای تاریخی ماسوله
اگر بخواهیم در ارتباط با پیشینه روستای تاریخی ماسوله بیشتر بدانیم لازم است که تاریخ این شهر را به دو بخش جداگانه تفکیک کنیم. بخش اول به ماسوله قدیم یا “کهنه ماسوله” مربوط است که خاستگاه اولیه مردم ماسوله بوده و و در 10 کیلومتری مسیر ماسوله به خلخال قرار گرفته است. بخش دوم نیز همان ماسوله در مکان فعلی است که مورد امروزه گردشگران برای آشنایی با بخشی از فرهنگ و سنن ایرانیان از آن بازدید می کنند.
بنا بر کاوشهای باستان شناسی که در سال 1374 در این منطقه انجام شد، کهنه ماسوله طی قرون دوازدهم تا پانزدهم میلادی به عنوان یکی از شاخص‌ترین جوامع در خطه گیلان شناخته می‌شد و صنعت فلزکاری در این منطقه شهرت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این در حالی است که طبق بررسی‌های صورت گرفته و حفاری‌های متعدد، تعدادی سفال لعابدار و اشیاء فلزی در این منطقه بدست آمده است که به دوران سلجوقی باز می‌گردد.
در ارتباط با کوچ اهالی ماسوله قدیم به ماسوله فعلی روایات متفاوتی در دست است اما نمی توان به آنها استناد کرد. در این بین ماسوله همچنان توانست به عنوان یکی از بخش‌های مهم تجاری و اقتصادی در گیلان شناخته شود. در جریان ساخت مسیرهای ارتباطی جدید بین شهرهای فرودست و بالا دست از جمله آذربایجان، گیلان، زنجان و … ماسوله بخشی از رونق اقتصادی خود را از دست داد و به تدریج کمرنگ شد. نبود بازار کار مناسب و انتقال قدرت تجاری ماسوله موجب شد اهالی این شهر به مناطق دیگر کوچ کنند و جمعیت ماسوله رو به کاهش بگذارد.
معماری روستای تاریخی ماسوله
آنچه امروز در ارتباط با ماسوله مورد توجه می باشد، الگوی معماری خاصی این شهر است. طبق این الگو ساختمان‌ها به صورت دو طبقه طراحی می‌شده‌اند. با توجه به اقلیم کوهستانی و زمستان‌های سرد ماسوله، در اغلب منازل این شهر با قسمتی تحت عنوان “سومه” روبه رو هستیم. سومه‌ها فضایی بسته و بدون پنجره هستند که در قسمت عقب خانه‌های ماسوله مشاهده می‌شوند. نبود پنجره و تراس ساکنین خانه را در ماه‌های سرد سال از گزند سرما و بارندگی در امان نگه می داشته است. از طرف دیگر، وجود یک کوره در سومه گرمای لازم را در ماه‌های سرد سال فراهم می‌کرده است.
علاوه بر آنچه ذکر شد، در منازل مسکونی ماسوله با بخش تابستانه روبه رو هستیم. این بخش که شامل نمای روبه رویی خانه نیز می‌شود، متشکل از پنجره‌های متعدد و تراس‌های بهاره است.
چوب به عنوان ساختار اصلی این پنجره ها نمایی زیبا به ساختمان های این شهر داده و موجب جذابیت هرچه بیشتر آنها شده است.
با توجه به کوهستانی بودن منطقه و همچنین کمبود زمین، معماران توانسته اند با تکیه بر الگوی ساخت پلکانی از فضا به بهترین نحو استفاده کنند. به این ترتیب پشت بام ها به عنوان فضای عبور و مرور و همچنین حیات خانه‌های بالا دستی مورد استفاده قرار می‌گرفته اند. این در حالی است که بهره گیری از این روش دسترسی به راه های ارتباطی را ساده‌تر می کرده و از این گذشته مساله کمبود فضا را نیز تا حد قابل توجهی پوشش می‌داده است.
در حال حاضر بازار ماسوله که در چهار طبقه طراحی شده به عنوان یکی از جذابیت های منحصر به فرد در معماری روستای تاریخی ماسوله شناخته می‌شود و توانسته بنابر ساختار خاص خود توجه گردشگران را به خود جلب کند. از بین همه صنایع دستی که در این شهر یافت می شود، عروسک های دست ساز بیش از همه توجه گردشگران را جلب می کنند. آنها را می توان در هر نقطه ای پیدا کرد.
علاوه بر معماری بومی چشمگیر این شهر، مردم در حالی که در کافه ها و رو به مناظر نفس گیر طبیعی نشسته اند، از چشیدن طعم غذاهای گیلکی و نوشیدن طعم چای محلی با کلوچه های این منطقه لذت می برند.
زیارتگاه عون بن محمد
زیارتگاه عون بن محمد از دیگر نقاط تاریخی مذهبی منطقه‌ی ماسوله است که می توان به آن اشاره کرد. این زیارتگاه که به صورت هشت گوش طراحی شده دارای دو گنبد است. کتیبه موجود در بقعه که به خط نسخ مزین است، به اوایل سده هفدهم میلادی باز می‌گردد. سنگ قبرهای موجود در این زیارتگاه متعلق به دوران قاجار و در نوع خود قابل توجه هستند و نشانگر بخشی از فرهنگ و سنن ایرانی مردم این ناحیه می باشند.
روستای تاریخی ماسوله با توجه به پیشینه تاریخی خود توانسته در طول قرن‌های متوالی به عنوان یکی از جوامع تاثیر گذار و کلیدی در خطه‌ی گیلان محسوب شود و فرهنگ و سنن ایرانی را به بهترین نحو به نمایش بگذارد. اگرچه که امروزه با حفظ ساختار و بافت تاریخی شهر از ساخت و سازهای جدید در این محدوده جلوگیری شده است، اما همچنان می توان شاهد جذابیت‌های این منطقه بود و از ساختار سنتی آن نهایت استفاده و لذت را برد.
ماسوله کجاست؟
روستای تاریخی ماسوله در استان گیلان قرار دارد. این شهر در 60 کیلومتری جنوب غربی شهر رشت و در 36 کیلومتری غرب شهر فومن واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق‌تر شهر ماسوله را در زیر می‌بینید:
پرسش‌های متداول درباره روستای تاریخی ماسوله
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
ماسوله به چه معنی است؟
برای این نام معانی مختلفی ذکر شده است که به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
1) برخی معتقدند این نام از اسم کوهی در نزدیکی این روستا با نام «ماهسالار» گرفته شده است. به مرور این نام به ماسالا و سپس به ماسوله تغییر کرد.
2) برخی دیگر معتقدند که ماسوله از دو بخش ماس (کوه) + اوله (بلند) تشکیل شده است.
3) برخی دیگر این نام را به معنای «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» می‌دانند.
روستای تاریخی ماسوله چند سال قدمت دارد؟
قدمت ماسوله حدود 800 تا 1000 سال است. ماسوله قدیم با نام «کهنه ماسوله» در 5 کیلومتری غرب ماسوله فعلی قرار دارد.
دلیل جابه‌جایی مردم از ماسوله قدیمی به ماسوله کنونی چه بود؟
روایت‌های مختلفی برای این کوچ وجود دارد. برخی معتقدند که صدمات ناشی از یک زلزله بزرگ، بخش قابل توجهی از شهر را نابود و اهالی را ناچار به جابه‌جایی کرد. برخی دیگر روایت می‌کنند که همه گیری طاعون باعث شد تا ساکنین به ماسوله کنونی نقل مکان کنند.
آیا ماسوله تنها روستای پلکانی ایران است؟
خیر. در واقع، ماسوله شناخته‌شده‌ترین روستای پلکانی ایران است. روستاهای دیگری نیز در ایران وجود دارند که معماری پلکانی و زیبا دارند؛ از جمله روستای سر آقا سید در چهارمحال و بختیاری، روستاهای اورامانات در غرب کشور، روستای هجیج کرمانشاه، روستای پالنگان کردستان و… .
