آثار باستانی فیروزآباد فارس و رد پای هنر و معماری ساسانی

آثار باستانی فیروزآباد فارس که در گذشته شهری با نام گور بوده است، در جنوب شیراز قرار دارند که نمایانگر رد پای هنر و معماری ساسانی در این ناحیه از ایران می باشند. بنا های به جا مانده در فیروزآباد که یکی از پایتخت های فرهنگی-سیاسی ساسانیان بوده است، از زوایای متفاوتی قابل بررسی هستند. شهر باستانی اردشیر خوره (فیروز آباد) به دست اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی، ساخته شد و به عنوان یکی از شهرهای استراتژیک ساسانیان در آن دوران جایگاهی خاص داشت.

این شهر با وسعت تقریبی 3579 کیلومتر در 120 کیلومتری شهر شیراز واقع است و به دلیل بهره مندی از آثار باستانی متعدد، همواره توسط گردشگران و علاقه مندان به هنر و معماری ساسانی مورد بازدید قرار می گیرد و از مقاصد گردشگری ایران محسوب می شود.

فیروز آباد بنابر نقشه خاص خود به صورت دایره طراحی شده و از این بابت نیز قابل توجه است. لازم به ذکر است که تاریخ این شهر به قبل از ساسانیان می‌رسد و در دوران حکومت هخامنشیان نیز از نواحی مهم حکومتی بوده است. اما با ورود اردشیر بابکان جایگاهی خاص و بنیادی در منطقه پیدا می‌کند و به عنوان پایتخت این حکمران شناخته می شود. این شهر با بهره مندی از یک حصار امنیتی که دور تا دور آن کشیده شده بود و هم از نظر برخورداری از برج ها و قلعه‌های متعدد نظامی، از امن ترین نواحی امپراتوری ساسانی محسوب می‌شده است.

روایت می‌شود که اسکندر در حمله‌ی خود به فیروز آباد نتوانست به هیچ ترفندی وارد این شهر شود و سرانجام با تغییر مسیر رودخانه فیروز آباد را در مسیر سیل قرار داد و موجب سقوط شهر شد. این در حالی است که قرن ها بعد، اردشیر بابکان توانست شهر را از آب تخلیه کند و با احداث شهر جدیدی با نام اردشیر خوره حکومت خود را بر فیروزآباد از سر بگیرد.

کاخ اردشیر بابکان، از آثار باستانی فیروزآباد

یکی از مهم‌ترین بخش‌های آثار باستانی فیروز آباد که نشان دهنده حال و هوای ساسانی این شهر است، کاخی است که به اردشیر بابکان تعلق داشته و به عنوان پایگاه حکومتی وی شناخته می‌شود. این بنا که از سنگ و ملات گچ ساخته شده است، در یکی از دشت‌های خوش آب و هوای فیروزآباد قرار گرفته و از شمال به یک دریاچه می‌رسد.

کاخ اردشیر بابکان بر روی یک سکوی چهارگوش شکل قرار گرفته و همین مساله این بنا را از دیگر بناهای ایرانی متمایز کرده است. این کاخ با الگوهای معماری ساسانی طراحی شده و با طول 116 متر و عرض 55 متر از دالان‌ها و ایوان‌های متعدد تشکیل شده است. در بخش شرقی و غربی این کاخ به سالن‌هایی بر می خوریم که توسط ایوان‌هایی به هم متصل شده اند. از خاص‌ترین بخش‌های کاخ می‌توان به گنبدهای سه گانه‌ آن اشاره کرد.

کاخ اردشیر با بهره مندی از گچبری ‌های زیبا و همچنین طاق ‌های خوش ساخت یکی از بارزترین نمونه های معماری در عهد ساسانیان به شمار می‌آید. از دیگر مواردی که در این کاخ به چشم می‌خورد، تفکیک بخش حکومتی و مسکونی است. در امتداد کاخ اداری با یک سالن باز و وسیع رو به رو هستیم، این سالن جهت تجمع شاه و افراد دولتی و حکومتی طراحی شده است.

در انتها و فضای بیرونی کاخ با حیاط اصلی و دریاچه‌ای که منظره ای فوق العاده به کاخ اردشیر می داده روبه رو می شویم، اگرچه می توان همچنان این دریاچه را از بیرون کاخ نیز مشاهده کرد.

کاخ اردشیر بابکان در حال حاضر به عنوان یکی از آثار باستانی فیروزآباد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

قلعه دختر، از آثار باستانی فیروزآباد

این بنای محکم و استوار از دیگر شناسه های هنر و معماری ساسانی است که همواره به لحاظ تاریخی مورد توجه بوده است. این قلعه که بر فراز ارتفاعات این منطقه قرار گرفته به لحاظ الگوی معماری ساسانی خود از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این بنا که به صورت طبقاتی بنا شده با بهره مندی از دالان ها و راه پله‌های متعدد در نوع خود بی نظیر است و طراحی قابل توجهی دارد.

قلعه دختر که از سنگ و ملات گچ ساخته شده است، از گنبدی خاص برخوردار است که الگوی معماری ساسانی را منعکس می کند. قلعه‌ دختر که به دلیل صعب العبور بودن مسیر دسترسی، به عنوان یکی از پایگاه های امن و غیر قابل نفوذ اردشیر بابکان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

مناره شهر گور در مرکز شهر باستانی گور

از دیگر شناسه‌های ساسانی فیروز آباد می توان به یک سازه‌ برج مانند اشاره کرد که در نوع خود بی نظیر است. بنابر الگوی معماری ساسانی این بنا نیز به صورت مربع ساخته شده و در ارتفاع بالاتر به صورت برج تغییر شکل داده است. مناره گور که در مرکز فیروزآباد کهن قرار گرفته و یکی از نمادهای رسمی منطقه در زمان ساسانیان شناخته می شده، سنبل قدرت این سلسله بوده است.

این بنا که از سنگ خارا و ملات ساخته شده در حدود 9 متر طول و 30 متر ارتفاع دارد. طبق نظریه های باستان شناسان و تاریخ دانان، این بنا جدا از حالت نمادین خود کاربردهای عملی نیز داشته و احتمالا به عنوان معبد، مخزنی جهت ذخیره آب و … مورد استفاده قرار می گرفته است. مناره شهر گور به عنوان یکی از آثار باستانی فیروزآباد در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است.

نقش پیروزی اردشیر

این نقش برجسته به عنوان یکی از ابتدایی ترین نقش برجسته‌های ساسانی شناخته می‌شود و در حوالی رودخانه فیروزآباد واقع شده است. این نقش برجسته که پیروزی اردشیر را در جنگ برابر اردوان پنجم حکایت می‌کند تمامی مشخصه‌های سنگ نگاره های ساسانی را به نمایش گذاشته است.

حالت واقعی پیکره‌ها، زاویه اندام‌ها و همچنین توجه به جزئیات در این نقش برجسته به خوبی قابل مشاهده است. سنگ نگاره‌ پیروزی اردشیر به عنوان یکی از حجاری‌های غیر مذهبی در سه نمای متفاوت کنده کاری شده است و گویا صحنه نبرد و پیروزی اردشیر را به نمایش می گذارد.

فیروزآباد به جهت پیشینه تاریخی خود مملو از آثار باستانی کوچک و بزرگ است که هر کدام به عنوان سندی از دوران باستان مورد بررسی هستند و هنر و معماری ساسانی را به نمایش گذاشته اند. این در حالی است که مهم ترین رد پای ساسانیان را می‌توان در حوالی کاخ اردشیربابکان، قلعه دختر، نقش پیروزی، و مناره شهر گور جست و جو کرد.

آنچه مسلم است آثار باستانی فیروزآباد بیانگر اهمیت هنر و معماری در دوره ساسانی است. چه بسا آثار تاریخی دیگری نیز وجود داشته باشند که بتوان با بررسی آنها به زاویه‌های جدیدی از هنر و معماری ساسانی دست پیدا کرد.

فیروزآباد در کجا قرار دارد؟

فیروزآباد در 110 کیلومتری جنوب شهر شیراز، استان فارس، قرار دارد. برای بازدید از منطقه باستانی این شهر، باید به موقعیت مکانی زیر بروید:

پرسش‌های متداول درباره آثار باستانی فیروزآباد نمایشی از هنر و معماری ساسانی

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.