یخچال آقازاده ابرکوه و 4 قسمت حیاتی آن

شهر ابرکوه که از توابع استان یزد می باشد، در دل کویر جای گرفته است. از نظر موقعیت جغرافیایی ابرکوه بین سه شهر شیراز، یزد و اصفهان قرار دارد. این شهر به دلیل داشتن آثار طبیعی و باستانی بسیار، جزو ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران شناخته شده است. از جمله جاهای دیدنی ابرکوه، می توان یخچال آقازاده ابرکوه را نام برد که مربوط به دوره قاجاریه است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسیده است.

زمانی که از استان فارس و سمت سه راهی اقلید وارد شهر ابرکوه می شوید، اولین بنایی که مشاهده می شود، یخچال آقازاده ابرکوه است. همچنین این بنا از خروجی شهر به سمت استان فارس هم قابل مشاهده است.

سبک معماری یخچال آقازاده ابرکوه

به طور کلی، یخچال های سنتی در زمره معماری بومی ایران دسته بندی می شوند. نخستین معمار این بنا ها را نمی شناسیم، اما می دانیم چرا دست به کار احداث آن شده است و چرا پس از او این بناها مرتبا تا زمان اختراع یخچال های برقی متداول بوده اند.

یخچال آقا زاده ارتفاع و عمقی حدود ۱۲ متر دارد. همچنین، ضخامت دیوارها و دور گنبد آن به ترتیب ۳ متر و ۶۴ متر می باشد. این بنای مرتفع به صورت مدور و پله ای ساخته شده است.

دلیل مرتفع بودن آن این است که گرما به دلیل چگالی کمش در بالا قرار می گیرد. در نتیجه، از ذوب شدن یخ جلوگیری به عمل می آید. همچنین، برای کم کردن فشار گنبد آن را به صورت پله ای می ساختند. کف این بنا گودتر ساخته شده است تا بتواند سرما را به دام اندازد و درنتیجه، باعث حفظ سرما داخل چاله یخچال شود.

برای ساخت این بنا از مصالحی همچون سنگ، ملات، ماسه و آهک استفاده شده است، اما بخش عمده مصالح آن خشت و گل است. در واقع نیم متر اول بنا از این مصالح و مابقی از خشت و گل ساخته شده است.

شیوه معماری یخچال آقازاده ابرکوه به گونه ای است که در مراحل اولیه ساخت، بنا عریض و قطور است. هرچه به گنبد نزدیک تر می شوید از قطر و عرض آن کاسته می شود.

همچنین، در معماری این بنا چهار نکته در نظر گرفته شده است:

1. حصول اطمینان از سرمای کافی برای نگهداری یخ
2. انتخاب صحیح نوع مصالح ساختمانی بنا
3. در نظر گرفتن چگونگی فرآوری یخ
4. طرح ریزی و اعمال عایق بندی بنا

رعایت این نکات باعث می شود که از تمام ظرفیت یخچال با بیشترین بهره وری استفاده گردد.

طرز ساخت و شیوه استفاده از یخچال آقازاده ابرکوه

این یخچال مانند بناهای مشابه خود در سایر جاها، بنای مخروطی شکل و مدوری است که از چهار بخش به شرح زیر تشکیل یافته است:

1. حوض بند: حوضچه تولید یخ است که به صورت گودال مستطیل شکل جهت تشکیل یخ و در شمال دیوارهای سایه انداز ساخته می شود.
2. مخزن یخ: گودالی در زیر گنبد است که به عنوان مخزن کاربرد دارد. مخزن همانطور که از نام آن پیداست محلی برای نگهداری یخ های تولید شده است و به طور معمول در شمال مجموعه ساخته می شود.
3. دیوار های سایه انداز: این دیوارها در جنوب حوضچه ها قرار گرفته اند. دیوارهای سایه انداز باعث می شدند تا در هنگام روز یخ ها در معرض نور خورشید نباشند و آب نشوند.
4. گنبد بزرگ روی مخزن: بخش بالایی بناست که در راس آن قرار دارد. دیوار گنبد در مراحل اولیه ساخت دارای قطر زیاد است و رفته رفته از قطر آن کم می شود. ارتفاع زیاد گنبد باعث خنک نگاه داشتن مخزن یخ می شود.

در فصل زمستان، زمانی که هوا بسیار سرد می شد، در طی چندین شب و به تدریج حوضچه های یخچال آقازاده ابرکوه را با لایه هایی از آب پر می کردند. زمانی که این لایه ها تبدیل به یخ می شدند، آنها را می شکستند و برای نگهداری به مخزن منتقل می کردند. سپس از دریچه کوچکی که برای ورود به یخچال آقا زاده تعبیه شده است، به هنگام نیاز، یخ ها را خارج می کردند. هنگام استفاده نکردن از دریچه، آن را با خشت و گل مسدود می کردند.

برای انتقال یخ از حوضچه به مخزن از سطحی شیب دار استفاده می شد. در این صورت یخ های شکسته شده به راحتی از سطح شیب دار سر می خوردند و به مخزن می ریختند. در داخل مخزن یخچال، روی هر ردیف از یخ را با گیاهی به اسم “پیزو” می پوشاندند. این کار تا پر شدن مخزن از یخ ادامه می یافت.

علاوه بر یخچال آقازاده، یخچال های دیگری هم در ابرکوه به چشم می خورند. بیشتر این یخچال ها در انحصار خان ها و اشراف قرار داشتند، اما تعدادی نیز وقف عموم مردم بود. اکثر یخچال ها در نواحی پرجمعیت ابرکوه ساخته شده اند.

از آنجایی که ابرکوه در منطقه ای کویری قرار دارد، وجود یخچال برای ماه های گرم آن ضروری به نظر می رسد. ساکنین این شهر از سرمای زمستان استفاده می کردند و با تولید یخ در این فصل، تا حدودی از گرمای تابستان در امان می ماندند. یخچال آقازاده ابرکوه می توانست یخ را به مدت طولانی ذخیره نماید و در اختیار عموم قرار دهد.

بازدید از این جاذبه را از دست ندهید

سفر به ابرکوه در فصل های سرد سال از قبیل پاییز و زمستان مناسب است. اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به این شهر تاریخی سفر کردید، بازدید از یخچال آقازاده ابرکوه را فراموش نکنید.

“دستی بر ایران” شما را به بازدید از این بنای زیبا و سایر جاذبه های گردشگری ابرکوه دعوت می کند.

یخچال آقازاده ابرکوه کجاست؟

یخچال آقازاده یا یخچال خشتی ابرکوه، در خیابان شهید بهشتی شهر ابرکوه استان یزد قرار دارد. برای بازدید از این یخچال خشتی می‌توانید از نقشه‌ی زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره یخچال آقازاده ابرکوه

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.