«نبشت خدایان»، «تبنابر»، «جنگ‌نامه» و «گنجنامه» نام‌هایی است که بر سنگ‌نوشته‌هایی در دل کوهستان الوند همدان نهاده شده است. سنگ‌نوشته‌هایی که تا سال‌ها چونان رازی در دل سنگ‌ها بود و کسی نمی‌توانست آنها را بخواند. گنج نامه یکی از جاهای دیدنی همدان است که در 5کیلومتری آن و انتهای دره‌ی عباس‌آباد قرار دارد؛ دست‌نگاره‌ای که خبر از تاریخ و تمدن کهن این شهر و سرزمینمان می‌دهد. این کتیبه در کنار آبشاری به همین نام قرار دارد؛ آبشاری که از دل صخره‌ها فرود می‌آید و فضایی دلنشین پدید آورده است.
در نزدیکی‌های کتیبه و در دل کوه الوند، آثار دیگری هم وجود دارند که خبر از اهمیت این منطقه در عهد باستان می‌دهد: کمی بالاتر از کتیبه‌ی گنج نامه، کتیبه‌ی دیگری به طول چهار متر و عرض دو‌و‌نیم متر قرار دارد که البته چیزی بر آن نوشته نشده است و در نزدیکی آن و در محل پرتگاهی، طاقچه‌ای کنده‌اند که شبیه طاقچه‌های غار حاجی‌آباد نزدیک ویرانه‌های شهر استخر است. بقایایی از عهد ساسانی نیز در بالادست کتیبه وجود دارد که به نام مطبخ خسرو معروف است.
دیرینگی سنگ‌نگاره گنج نامه
قدیمی‌ترین نوشته درباره‌ی گنجنامه در کتاب «اخبارالبلدان» ابن‌فقیه آمده است: «آن‌گاه که اسکندر از همدان می‌گذشت، این سنگ‌نبشته‌ها را بدید و به خواندن آن فرمان داد.»
گردشگران اروپایی عهد صفوی به‌بعد همگی بر این قول هستند که مردم این نوشته‌ها را گنجنامه می‌نامند. از آنجا که مردم قادر به خواندن نوشته‌های روی این سنگ‌ها نبوده‌اند، آنها را نشان گنجی می‌پنداشتند و به همین دلیل، آن را گنجنامه می‌نامیدند که تا امروز نیز این نام باقی مانده است.
بعدها با تلاش دانشمندان برای رمزگشایی نوشته‌ها مشخص شد که متعلق به دو پادشاه امپراتوری هخامنشیان، داریوش و خشایارشا هستند. داریوش یکم هخامنشی، پس از نقر کتیبه‌ی بیستون، دستور به کندن کتیبه‌ای کوچک بر سنگی از الوند داده است و پس از او، فرزندش خشایارشا نیز به پیروی از پدر، کتیبه‌ای شبیه آن کنده است.
همدان پایتخت تابستانی پادشاهان هخامنشی بوده است و راه شاهی پرآوازه‌ی «استخر-شوش-هگمتانه» از کنار دره گنجنامه آغاز می‌شده است. بدین ترتیب، دو پادشاه هخامنشی کتیبه‌های یادگاری خود را بر سر راه شاهی زمان خود به یادگار گذاشته‌اند.
رمزگشایی گنج نامه همدان
دانشمندان همدانی عهد باستان و دوره‌ی اسلامی قادر به رمزگشایی نوشته‌های گنجنامه نبوده‌اند. زرتشتیان نیز خطوط به‌یادگار‌مانده از این دست را طلسم و جادو می‌دانستند. به‌جهت فرم حروف و کلمات به‌کاررفته در این نوشته‌ها، آنها را به نام خط میخی می‌شناسند.
پژوهشگران راهی طولانی برای رمزگشایی راز سر‌به‌مهر خط میخی طی کرده‌اند. داندامایف، ایران‌شناس روسی دراین‌باره می‌گوید: «از نخستین روز آشنایی دانشمندان اروپایی با خط میخی تا رمزگشایی آن، بیش از دویست سال سپری شد و این امر یکی از پیروزی‌های علمی سده‌ی نوزدهم میلادی به شمار می‌رود که امکان داد تا ما با تمدن و فرهنگ بسیاری از ملل جهان آشنا شویم.»
دانشمندان با پذیرفتن خطرها، به بالای کوه و نزدیک کتیبه رفته‌‌اند تا با امکانات اندک روزگار خود، از آن نسخه‌برداری کنند. این نگاره‌ها به سه زبان پارسی قدیم، بابلی و عیلامی نوشته شده‌اند. در سال 1372 به همت شهرداری وقت، ترجمه‌ای به زبان فارسی امروزی و انگلیسی، با نظارت علمی دکتر پرویز اذکایی تهیه و در پایین کتیبه‌ها نصب شد.
متن کتیبه‌های گنج نامه
در ادامه، ترجمه‌ای را می‌آوریم که استاد اذکایی برای این کتیبه‌ها به دست داده‌اند. در این کتیبه‌ها، شاهنشاهان ایرانی ایزد یکتا را به‌سبب آفرینش آسمان، زمین، مردم و شادی ستوده‌اند که خود نشانه‌ای از اهمیت شادی و مردمان شاد در جهان‌بینی آنان بوده است.
کتیبه‌ی داریوش
بند اول:
- خدای بزرگ است اهورامزدا
- که این زمین را آفرید
- که این آسمان را آفرید
- که مردم را آفرید
- که شادی را آفرید
- از برای مردم
- که داریوش را شاه کرد
- یک شاه
- از بسیاری
- یک فرمانروا
- از بسیاری
بند دوم:
- من داریوش هستم
- شاه بزرگ
- شاه شاهان
- شاه کشورها
- کشورهایی که همه گونه مردم دارند.
- شاه در این سرزمین بزرگ
- دور و پهناور
- پسر ویشتاسب
- هخامنشی
کتیبه‌ی خشایارشا
بند اول:
- خدای بزرگ است اهورامزدا
- که بزرگ‌ترین خداست
- که این زمین را آفرید
- که این آسمان را آفرید
- که مردم را آفرید
- که شادی را آفرید
- …از برای مردم
- که خشایارشا را شاه کرد
- یک شاه از بسیاری
- یک فرمانروا
- از بسیاری
بند دوم:
- من خشایارشا هستم
- شاه بزرگ
- شاه شاهان
- شاه کشورها
- که همه‌گونه مردم دارند.
- شاه در این سرزمین بزرگ
- دور و پهناور
- پسر داریوش شاه
- هخامنشی
علت ماندگاری کتیبه گنج نامه با وجود رخدادهای طبیعی
این کتیبه‌ها بر سنگ خارای کوهستان نقر شده‌اند، جایی که سرمای استخوان‌سوزش سنگ را می‌ترکاند. بااینکه سنگ‌های اطراف این کتیبه به‌مرور زمان ترک برداشته‌اند، این دو لوح با کمترین آسیبی در طی هزاره‌ها پابرجا مانده‌اند. گذشتگان پیش از نقر لوح، سنگ زمینه را به ماده‌ای آغشته می‌کردند که بر استقامت سنگ چنان می‌افزود که در برابر سرما و گرما دوام بیاورد و در رخدادهای فرساینده‌ی طبیعی، خرد نگردد.
کوهستان اساطیری الوند، زادگاه گنج نامه
این سنگ‌نگاره در دل سنگ‌های کوهستان الوند نقر شده‌اند. کوهستانی که در ادبیات و اساطیر ما جایگاهی دارد و تنها جاذبه‌ی آن هوای دلپذیر و ییلاقی کوهستانی نیست. جایی که کوروش کبیر کودکی‌هایش را گذرانده، اسکندر بر دامنه‌اش نشسته و نادرشاه افشار بر تخته‌سنگ‌هایش تکیه زده است.
الوند را مدفن پیامبری به همین نام و از نوادگان حضرت نوح می‌دانند. در قله‌ی الوند چند حفره قرار دارد که آن را به مدفن «الوند ابن سام ابن نوح» می‌شناسند. در گذشته، لوح برنجی زیارتنامه و دو قندیل برنجی بسیار قدیمی در این محل قرار داشتند.
کهن‌ترین جایی که از الوند یاد شده، کتاب اوستا است. «الوند» همان «اروند» است که در تغییرات زبانی «ر» به «ل» بدل شده است. معنای تند و تیز، باشکوه و درخشان، دلیر و پهلوان دارد. در متن پهلوی پازند «آفرین‌دهمان» از او چنین یاد شده است:
«همازور اروند کوه
همازور چشمگان بون خان آوان، رودان
همازور اروند روت.»
یعنی پیروز باد کوه الوند، پیروز باد چشمه‌های رودها و آب‌ها، پیروز باد اروندرود.
از نوشته‌های باستانی چنین برمی‌آید که کوه الوند دست‌کم از پنج‌هزار سال پیش میان مردم مشرق زمین، اقوام سومری، اکدی و آشوری میان‌رودانی پرآوازه بوده است.
پس از مادها، هخامنشیان دامنه‌ی الوند را به‌عنوان تختگاه تابستانی خود برگزیده بودند و در دودمان‌های فرمانروای بعدی نیز کوهی مهم بوده است.
فردوسی در داستان هرمز ساسانی چنین می‌گوید:
بهران بدی او به اروند دشت / برین گونه چندی بر او برگذشت
چندین محل در راه رسیدن به قله‌ی الوند وجود دارد که برای همدانیان بسیار اهمیت دارد و برای آنها تاریخچه‌ای قائل هستند که سه نمونه از آنها را معرفی می‌کنیم:
عبادتگاه:
در گذشته، نیایشگاه‌هایی در دل این کوهستان وجود داشته و بعد از اسلام نیز جایگاهی برای عبادت عارفان بوده است. چنان‌که تخته‌سنگی در ارتفاعات را جایگاه عبادت و ریاضت باباطاهر می‌دانند و به آن «عبادتگاه» می‌گویند.
تخت نادر:
نادرشاه افشار پس از بیرون‌راندن نیروهای عثمانی از همدان، در این جایگاه خیمه برافراشته و اتراق کرده است.
بهشت آب:
برخی در گذشته، آب این چشمه را شفابخش می‌دانستند و برای بیماران به سوغات می‌بردند.
گنج نامه کجاست؟
گنج نامه در 5کیلومتری شهر همدان و در دامنه‌ی کوه الوند واقع شده است. موقعیت مکانی گنج نامه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره گنج نامه همدان
برای پیدا کردن پاسخ سایر پرسش‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
گنجنامه در مسیر کدام جاده قرار دارد؟
این لوح در ابتدای جاده‌‌ی قدیمی تویسرکان به همدان قرار دارد که به‌دلیل پرپیچ‌وخم و خطرناک بودن، چندان پررفت‌و‌آمد نیست.
گنج نامه چیست؟
کتیبه‌ای که در کوهستان الوند همدان قرار دارد و یادگاری از امپراتوری هخامنشی است.
گنجنامه اثر کیست؟
این کتیبه یادگاری از دو پادشاه هخامنشی یعنی داریوش و پسرش خشایارشا است.
