گرمابه حاج ابراهیم زنجان، از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی زنجان به شمار می رود که عام المنفعه و اوقافی است. این گرمابه در حال حاضر تحت اجاره نسل پنجم از خانواده سرمدیان قرار دارد. برای رفتن به این گرمابه سنتی، باید به راسته بازار و کوچه سقالر بروید. این کوچه در قسمت جنوبی بازار قرار دارد.
تاریخچه گرمابه سنتی حاج ابراهیم
متاسفانه اسناد معتبری در مورد زمان ساخت و نام سازنده آن وجود ندارد. اگر برای دست یافتن به زمان دقیق ساخت بنا از روش زیر استفاده کنیم، تقریبا می توان حدس زد که قدمت گرمابه حاج ابراهیم به 300 سال پیش می رسد و در اواخر دوره صفویه ساخته شده است:
- تحقیقات محلی از مالک فعلی و مردم محلی
- با توجه به نوع معماری، مصالح به کار رفته در آن و…
ویژگی های معماری گرمابه حاج ابراهیم
معماری این بنا به قدری زیباست که گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن دیدن می کنند. در زیر به بررسی ویژگی های معماری این گرمابه می پردازیم:
ورودی ها
هنگامی که وارد گرمابه می شوید، قبل از ورود به هشتی، سه پله وجود دارد که ارتفاع کوچه با هشتی اختلافی نداشته باشد. این سه پله با هم، ارتفاعی در حدود 115 سانتی متر دارند. هشتی ورودی مستطیل شکل است و دو ضلعی که قسمت شرقی و غربی آن را تشکیل می دهند، دو ورودی دارند که به شرح زیرهستند:
- ورودی غربی: سردخانه دهلیزی گرمابه که سقف کوتاهی دارد و در نهایت به رختکن می رسد.
- ورودی شرقی: راهرویی L مانند که انتهای آن به رختکن راه دارد.
رختکن
رختکن دارای 4 ایوان است که به شکل مستطیل هستند. ایوان ها را به گونه ای ساخته اند که با هم قرینه باشند. هر کدام از ایوان ها در چهار جهت اصلی زیر قرار دارند:
- شمال
- جنوب
- شرق
- غرب
در قسمت های اطراف رختکن محلی برای نشستن کسانی قرار دارد که به گرمابه حاج ابراهیم مراجعه می کنند. امروزه، بر روی این رختکن ها، کمد های چوبی نیز قرار داده اند تا مراجعینی که به گرمابه می آیند، وسایل خود را درون این کمدها قرار دهند.
قبل از ساخت این کمدها، قهوه خانه نیز در ضلع شرقی این گرمابه وجود داشته است. اما در حال حاضر، با ساختن کمدها دیگر فضایی برای قهوه خانه وجود ندارد.
گنبد گرمابه
در قسمت مرکزی رختکن، گنبد بسیار زیبایی قرار دارد که آن را بر روی دیوار های جانبی گرمابه ساخته اند. این گنبد ویژگی خاصی دارد و آن هم وجود نورگیرهایی است که در قسمت مرکزی گنبد و برروی ساق هایش تعبیه شده اند.
نورگیرها
نورگیرهای این گرمابه، غیر از این که نقش روشن کردن گرمابه را دارند، به عنوان یک ساعت آفتابی هم عمل می کنند. این ساعت آفتابی با توجه به محل و موقعیتی که نورگیرها در آن قرار دارند، به خوبی قابل تشخیص است. متأسفانه در حال حاضر، تنها نورگیرهای قسمت غربی و جنوبی قابل استفاده هستند.
حوض
در وسط رختکن، حوض بسیار زیبایی دیده می شود. البته حوضی که در حال حاضر وجود دارد، حوض اصلی ساخته شده در زمان ساخت بنا نیست. این حوض 8 ضلع دارد و مصالح اصلی به کار رفته در آن، سیمان است. حوض اصلی، شکل مستطیلی داشته است و کف و دیوار های آن از جنس سنگ بودند. همچنین قسمت پاشور آن، کاشی کاری بوده است.
گرمخانه
اگر قصد رفتن به قسمت گرمخانه گرمابه حاج ابراهیم را دارید، باید از دری وارد شوید که در ضلع غربی رختکن قرار دارد. حوض آب کوچکی در ابتدای ورود به گرمخانه وجود دارد که برای شست و شوی پای مراجعین تعبیه شده است.
در گرمخانه دو ورودی وجود دارد که یکی از این ورودی ها، ورودی سرویس بهداشتی و دیگری ورودی راهروی آن است.
گرمخانه به طور کلی از قسمت های زیر تشکیل شده است:
- ایوان شمالی
- ایوان شرقی
- ایوان جنوبی
- ایوان غربی
- خلوتی
سیستم آب رسانی
اگر از قسمت غربی در ورودی اصلی گرمابه حاج ابراهیم وارد شوید، در بزرگ چوبی را خواهید دید که راه دسترسی به پشت بام، چاه آب و آتشدان است. در زمان ساخت این بنا، برای تامین آب مورد نیاز آن، از چاه استفاده می کردند. آب چاه ها را با استفاده از دلو به حوضچه هایی می ریختند که به خزینه متصل بودند. مقدار آب خزینه، مرتباً توسط متصدی بررسی می شد تا کم نباشد.
سیستم گرمایش
در زمان ساخت این بنای ارزشمند، سیستم گرمایش آن از طریق سوختن کودهای حیوانی فراهم می شد. با ورود نفت و گازوییل به خانه ها و استفاده روز افزون از آن ها، نفت و گازوییل، جانشین کودهای حیوانی برای گرما دهی شدند.
در حال حاضر سیستم گرمایش این حمام از طریق گاز شهری تامین می شود. یکی از دلایل وجود پیچ و خم ها و ایجاد اختلاف ارتفاع گرمابه در زمان ساخت، حفظ بیشتر گرما و جلوگیری از هدر رفت سرماست.
مصالح گرمابه حاج ابراهیم
بیشتر مصالحی که در ساخت این بنا وجود دارد، لاشه سنگ است. این لاشه سنگ ها، گرانیتی هستند و به عنوان پی بنا از آن ها استفاده کردند.
دیگر مصالح این بنا به شرح زیر هستند:
- آجرهایی به اندازه 20 در 20
- سنگ تراورتن سفید
- گچ آهک
بازدید از گرمابه حاج ابراهیم زنجان را از دست ندهید
در حال حاضر، گرمابه هنوز فعال است. مردم شهر زنجان و حتی بسیاری از گردشگران از آن برای یک استحمام به یاد ماندنی، استفاده می کنند.
گرمابه حاج ابراهیم یکی از آثار تاریخی قدیمی زنجان به شمار می رود. توصیه ما به شما این است که چه وقتی از طریق تورهای داخلی به زنجان می روید، چه به صورت شخصی یا خانوادگی، بازدید از جاذبه های تاریخی زنجان را فراموش نکنید. با بازدید از این گرمابه، شما گردشگری میراث فرهنگی کشور را حفظ خواهید کرد.
“دستی بر ایران” توصیه می کند که بازدید از این گرمابه زیبا را نیز در برنامه خود بگنجانید و گردشگری مسئولانه را مد نظر خود قرار دهید. با این کار شما به حفظ این اثر ملی کمک می کنید و با تاریخ و فرهنگ ناب ایرانی آشنا می شوید.
گرمابه حاج ابراهیم سرمدیان کجاست؟
این حمام در شهر زنجان، در خیابان سعدی جنوبی و در نزدیکی بازار سنتی این شهر قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این گرمابه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش های متداول درباره گرمابه حاج ابراهیم
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
قدمت حمام حاج ابراهیم زنجان به چه دوره‌ای بازمیگردد؟
تاریخ ثبت‌شده‌ای برای این بنا وجود ندارد؛ اما از نوع معماری و گفته‌های افراد آشنا به محل، چنین برمی‌آید که این بنا از یادگارهای عهد صفوی باشد.
کاربری کنونی حمام حاج ابراهیم زنجان چیست؟
این محل هنوز هم به‌عنوان حمام عمومی استفاده می‌شود و محل مناسبی برای آشنایی گردشگران با حمام‌های سنتی ایران است.
در حال حاضر مدیریت حمام به دست چه کسانی است؟
حاج ابراهیم سرمدیان حمام را وقف کرده بود. البته مدیریت آن به‌صورت سرقفلی به نسل‌های بعدی خانواده‌ی سرمدیان سپرده شده است. اکنون، نسل پنجم خانواده‌ی سرمدیان عهده‌دار مدیریت این حمام هستند.
چه اماکن دیدنی دیگری در نزدیکی حمام حاج ابراهیم وجود دارد؟
مسجد و حسینه‌ی اعظم زنجان، کاروان‌سرای سنگی و بازار سنتی زنجان از اماکن دیدنی نزدیک به حمام حاج ابراهیم هستند.
