گردشگری انبوه چیست؟

متخصصان بسیاری که در حوزه سفر به پژوهش پرداخته اند، سعی کرده اند تا توضیح دهند گردشگری انبوه چیست. آنها تعریف های گوناگونی ارائه کرده اند که هر یک تا حدی این پدیده را توصیف کرده است. برای آن که بهتر با این موضوع در چهارچوب گردشگری مسئولانه آشنا شوید، ابتدا به تعریف اجمالی آن می پردازیم.

مهم ترین نکته در گردشگری انبوه این است که اصول منشور گردشگری مسئولانه را رعایت کنیم تا کمترین آسیب به طبیعت و مقصد مورد نظر وارد شود.

تعریف گردشگری انبوه

منظور از گردشگری انبوه (Mass Tourism) در یک مقصد سفر آن است که در یک بازه زمانی خاص، تعداد زیاد گردشگران آن مکان را پر کند یا آن که از حد ظرفیت آنجا بیشتر باشد. از دیدگاهی دیگر، حرکت تعداد زیادی از گردشگران را می گویند که به صورت تور به مقصد یک مکان یا به منظور تفریح ساماندهی شده باشند. برخی دیگر آن را زاده صنعتی شدن، دمکراسی، مصرف گرایی و جهانی سازی می دانند.

نکته قابل تاملی که در تعریف های گوناگون از گردشگری انبوه وجود دارد آن است که وجود بسته های مسافرتی یا تورهای سازماندهی شده، تسهیل کننده این شکل از گردشگری می باشند. این بسته ها تنها عاملان این شکل از گردشگری نیستند.

این امر را نیز باید در نظر داشت که تعداد کسانی که این روزها به طور مستقل سفر خود را برنامه ریزی می کنند و انجام می دهند، رو به افزایش است. آنها نیز سهم کمی در به وجود آمدن گردشگری انبوه ندارند. مردم دنیا بیشتر و بیشتر متقاعد می شوند که به جای استفاده از خدمات آژانس های مسافرتی، خودشان می توانند برنامه سفری طراحی یا کپی برداری کنند، محل اقامت شان را رزرو نمایند، در برخی شهرها یا برخی روزها راهنمای محلی استخدام کنند، و با استفاده از اینترنت، اطلاعات آنجا را به دست آورند.

بنابراین، باید این را به خاطر داشته باشیم که اگر ما بخشی از یک گروه ساماندهی شده توریستی نیستیم، معنی آن این نیست که بخشی از گردشگری انبوه نیستیم! در واقع، اگر ما به گردشگری مسئولانه اعتقاد داشته باشیم و مطابق منشور آن عمل نماییم، نباید به این دام بیفتیم و موجب بر هم خوردن حالت طبیعی یک مقصد سفر بشویم.

مصادیق این شیوه گردشگری

در کشور خودمان، هر گاه که فرصتی پیش می آید، عده بسیاری به استان مازندران می روند. حاصل امر آن که چهره شهرها و جاده ها، سواحل و کوهستان ها، و فروشگاه ها و … به کلی در این استان دگرگون می شود.

سرریز شدن هزاران نفر در خیابان های سفید سنتورینی (Santorini) یونان در اوایل تابستان هر سال نمونه دیگری از مصداق این شیوه گردشگری است.

صف طولانی توریست هایی را در نظر بگیرید که در خیابان های شانگهای، هر شب برای دیدن رقص نور به این شهر هجوم می آورند.

کلیه نمونه های ذکر شده فوق، ما را بر آن می دارد که به گونه دیگری شرح دهیم که گردشگری انبوه چیست:

تمرکز شدید گردشگران در یک مکان را گویند که موجب اشباع آن نقطه گردد!

این شکل از گردشگری را نمی توان با اعلام تعداد معینی از مسافر در یک محل مشخص مشخص نمود، زیرا هر مقصد گردشگری ای ظرفیت و مدیریت خاص خود را دارد. به سخنی دیگر، می توان گفت که هر گاه تعداد گردشگران در یک مقصد سفر آنقدر زیاد شود که آنها نتوانند براحتی در آنجا اسکان بگیرند، جابجا شوند و تفریح نمایند، گردشگری انبوه اتفاق می افتد.

تاریخ شکل گیری گردشگری انبوه

از سال 1851 که آژانس مسافرتی توماس کوک (Thomas Cook) نخستین گروه ساماندهی گردشگران خود را به نمایشگاه بزرگ لندن فرستاد، این حالت گردشگری اتفاق افتاد. پس از آن، وی سفرهای گروهی گردشگران بسیاری را به مقصد های دیگر ساماندهی کرد.

به مرور زمان، افراد بیشتری توانایی چنین سفرهایی را یافتند. پس از جنگ جهانی دوم، درآمد مردم در غرب افزایش چشمگیری پیدا کرد و قانونگذاران مرخصی های با حقوق را برای کارمندان شان تصویب کردند.

همزمان با این تحولات، مقصدهای گردشگری و زیرساخت های گردشگری توسعه بیشتری یافتند. مقامات شهری و کشوری در نقاط زیادی از دنیا به ترویج سفر به شهرهایشان پرداختند. آنها تسهیلات و امکانات مورد نیاز گردشگران را برای آنها می ساختند.

در دهه 1950، جوامع غربی به شکل قابل توجهی باعث توسعه گردشگری انبوه شدند. این امر نتیجه دوران رشد اقتصادی قوی آنها بود که ابتدا در اروپای غربی، امریکای شمالی و ژاپن رخ داد. مردم کشورهای مزبور به دلیل رشد اقتصادی بالا، تمکن مالی بیشتری یافته بودند.

جهانی سازی نیز یک موتور محرکه دیگر برای توسعه یافتن گردشگری انبوه بود. اکنون دیگر مسافران در جاهای مختلف دنیا به موارد آشنا و مشابه زیادی بر می خورند و کمتر متعجب می شوند. آنها اطلاعات زیادی را پیش از سفر در اینترنت پیدا می کنند و خود را با مقاصد سفرشان آشنا می سازند.

عامل دیگری که موجب سفر در ابعاد بی سابقه شد، وجود پروازهای ارزان قیمت بود. پس از آن، کارمندان بیشتری قادر به سفرهای طولانی تر و دیدار از مقاصد گردشگری دورتر شدند. مدت مرخصی ها طولانی تر شد و تمرکز تعداد بیشتری از گردشگران در نقاط خاصی از جهان گسترش یافت.

اکنون که تا حدی با این موضوع آشنا شدیم که گردشگری انبوه چیست، آشنایی با شیوه های شکل گیری آن نیز می تواند به درک بیشتر آن کمک نماید.

شیوه های شکل گیری این نوع از گردشگری

انواع بسیار گوناگونی از این شکل از سفر وجود دارند که در اینجا به معرفی برخی از آنها می پردازیم:

• گردشگری حباب گونه (ٍEnclave Tourism)

در اصل، این نوع از گردشگری در فضایی صورت می گیرد که از باقی جامعه خارج از خود منفک شده است. این گردشگری حباب گونه، تصمیمی آگاهانه برای جداسازی گردشگران از جمعیت ساکن در آن مقصد گردشگری می باشد. این شکل از گردشگری در بطن یک محیط منفک شده مثل کشتی کروز، مجموعه هتل یا استراحتگاه های لوکس با تمام خدمات مورد نیاز (all-inclusive) صورت می گیرد.

• تعطیلات ساحلی

با توسعه بیش از حد برخی از مناطق ساحلی در اروپا، بسیاری از ساکنان اروپای غربی جذب بروشورهای چشمگیر این مقاصد گردشگری شدند. این مناطق که دارای آفتاب بسیار و استخرها و سواحل دیدنی بودند، باعث شدند تا مسافران زیادی برای گذراندن تعطیلات خود به آن سواحل بروند.

• اسکی

اقامتگاه های تفریحی بسیاری برای اسکی بازان ساخته شده اند که اکنون مکان هایی را برای گردشگری انبوه فراهم ساخته اند. محبوبیت این مکان ها در فصل برف و زمستان باعث شده است تا عده زیادی در بازه زمانی خاصی به این مکان ها بروند و شاهد تمرکز بسیاری از گردشگرانی شویم که یک محل را تا حد اشباع پر می کنند.

• پارک های تفریحی

اگر فقط آمار بازدید کنندگان از دیزنی لند (Disney Land) را به اطلاع تان برسانیم، متوجه هجوم میلیونی گردشگران به این مقصدهای گردشگری خواهید شد. پاریس با 15 میلیون بازدیدکننده در سال، توکیو با 18 میلیون نفر و فلوریدا با بیش از 20 میلیون گردشگر در سال میزبان مسافران علاقمند هستند.

کسانی که به این پارک ها می روند، به جابجایی در جوامع محلی پیرامون آنها نیز می پردازند. آنها ممکن است در رستوران های اطراف آن پارک ها به دنبال غذا باشند و در هتل های اطراف آنها، در پی یافتن محل اقامت باشند.

• رویدادها

از بازی های المپیک گرفته تا جشنواره مردگان در مکزیک، رویدادها می توانند گردشگران را در مقیاس های وسیع جذب یک نقطه نمایند. این رویدادها می توانند فشار زیادی را بر مردمان جوامع محلی وارد آورند. آنها همیشه هم آماده پاسخگویی به کلیه نیازهای گردشگرانی نیستند که در چنین ابعادی وارد شهر یا کشورشان می شوند.

• جاذبه های گردشگری عمده

گردشگران بسیاری به یک ناحیه خاص از یک شهر یا کشور می روند تا از یک جاذبه خاص دیدن کنند. به عنوان مثال، آنها می خواهند موزه لوور پاریس، بنای یادبود جنگ در واشنگتن، یا غار زیرزمینی ججو (Jeju) در کره جنوبی را ببینند. چنین گروه عظیمی از بازدید کنندگان به شکل گیری گردشگری انبوه می انجامد و فشار زیادی را بر بومیان آن شهر وارد می آورد.

• کشتی کروز

گردشگری با کشتی های کروز از جمله محبوب ترین شیوه های گردشگری است. مطمئنا اگر اندازه این کشتی ها بزرگ نباشد، صدمه ای به مقاصد گردشگری وارد نخواهد شد. تصور کنید چندین کشتی کروز غول آسا که هر کدام بیش از 5000 نفر مهمان می پذیرند، وارد یک بندر شوند. زمانی که این تعداد مسافر برای مدت کوتاهی بخواهند گوشه و کنار یک شهر یا ناحیه ساحلی کشوری را مورد بازدید قرار دهند، فشار ناگهانی زیادی به جامعه محلی وارد می شود که باید کاملا برای پاسخگویی به آن همه نیاز آماده باشد.

• کوهنوردی

شاید تعداد کسانی که رهسپار کوهنوردی در یک منطقه می شوند، خیلی زیاد نباشد، اما همانطور که پیشتر ذکر شد تعداد مهم نیست. هنگامی که ظرفیت آن مسیر برای تعداد گردشگران ورودی کافی نباشد، مسئله اشباع پیش می آید. مگر مسیر صعود به کوه اورست ظرفیت چند نفر را دارد؟

آیا تاثیرات گردشگری انبوه مثبت هستند یا منفی؟

این موضوع خود نیاز به بررسی بیشتری دارد، ولی باید گفت که این شیوه از سفر می تواند اثرات منفی و نیز مثبت خود را داشته باشد. این موضوع بستگی کامل به آن دارد که آیا مدیران گردشگری در یک شهر، منطقه یا کشور به دنبال گردشگری پایدار هستند یا خیر.