گردشگری آگاهانه یک جنبش، اجتماع و برنامه آموزشی است که مقاصد گردشگری را قادر می سازد تا گردشگران زیادی را از نقاط مختلف دنیا جذب کند. این رویکرد از گردشگری به گونه ای اجرا می شود که هیچگونه خسارتی به محیط زیست و فرهنگ جامعه میزبان وارد نشود.
همانطور که می دانید، گردشگری متشکل از سه عنصر مکان، گردشگر و میزبان می باشد. چنانچه مردم جامعه میزبان و افراد میهمان درک درستی از سفر آگاهانه داشته باشند، گردشگری می تواند به شیوه مطلوبی اتفاق بیفتد. بدین ترتیب، با آموزش مردم برای مسافرتی آگاهانه تر می توانیم تاثیرات مثبتی را در جامعه مقصد گردشگری ایجاد کنیم.
تاریخچه شکل گیری گردشگری آگاهانه
این اصطلاح برای اولین بار در سال ۲۰۱۶ میلادی توسط بنیانگذاران یک شرکت مسافرتی و ماجراجویانه ابداع شد. هدف از رویکرد مزبور تجربه هر گونه سفری است که افراد را برای ایجاد تغییرات معنادار و پایدار در زندگی آماده می کند. در حقیقت، گردشگری آگاهانه راهی برای حفظ جوامع و حقوق بشر می باشد.
با انتخاب سفر آگاهانه یا مسئولانه، مسافران صرفا در جستجوی دستیابی به رضایت شخصی نخواهند بود. در واقع، آنها قصد دارند لذت سفر را بین خود و جوامع محلی تقسیم کنند.
تفاوت گردشگری آگاهانه با گردشگری انبوه
صنعت گردشگری پس از جنگ جهانی دوم بسیار مورد توجه قرار گرفت. در این دوره، به دلیل تسهیل امکانات حمل و نقل، تمایل افراد برای سفر به نقاط مختلف دنیا افزایش یافت. بنابراین، رویکرد خاصی از گردشگری به نام ″گردشگری انبوه″ مورد توجه قرار گرفت.
با این وجود، افزایش شمار گردشگران در مقاصد گردشگری اثرات مخرب زیادی را برای جامعه میزبان بر جای می گذاشت. امروزه، با ظهور رویکرد خاصی از گردشگری به نام گردشگری آگاهانه می توانیم علاوه بر کاهش اثرات مخرب، شاهد رشد و شکوفایی هرچه بیشتر مقاصد گردشگری باشیم.
در واقع، این رویکرد از گردشگری به عنوان جایگزینی برای گردشگری انبوه، سبب می شود که مسافران تجربیات رضایت بخشی از سفر داشته باشند. رویکرد مزبور مطابقت زیادی با ایده ها و مفاهیم گردشگری مسئولانه و پایدار دارد. به طور کلی، گردشگری آگاهانه هر شکلی از گردشگری است که به شیوه مسئولانه تر یا پایدارتر مصرف شود.
طبق اعلامیه کیپ تاون در سال ۲۰۰۲ میلادی گردشگر مسئول کسی است که موارد زیر را مد نظر داشته باشد:
- اثرات منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در جامعه مقصد به حداقل برساند.
- منافع اقتصادی بیشتری را برای مردم محلی ایجاد کند و بدین ترتیب باعث افزایش رفاه جوامع میزبان شود.
- شرایط کار و دسترسی به صنعت را بهبود بخشد.
- مردم محلی را در تصمیماتی که بر شانس زندگی آنها تاثیر می گذارد، مشارکت دهد.
- به حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی کمک کند.
- از طریق ارتباط معنادار با مردم محلی و درک بیشتر از مسائل فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی تجربیات لذت بخش تری را برای گردشگران فراهم کند.
- دسترسی ها را برای افراد کم توان تر جامعه فراهم نماید.
- احترام بین گردشگران و جوامع میزبان را افزایش دهد، و موجبات اعتماد به نفس و حس سرافرازی محلی را فراهم آورد.
سفر آگاهانه علاوه بر رعایت موارد فوق، باعث ایجاد تعاملات آگاهانه میان جوامع محلی، مسافران و محیط می گردد. علاوه بر آن، موجب ایجاد رویایی اصیل و صمیمانه بین خرد شخصی و پراگماتیسم غربی می گردد. پراگماتیسم یا عمل گرایی یک سنت فلسفی است که عقیده دارد برای حل مسائل باید از کلمات و افکار استفاده کرد. همچنین، عقیده این سنت بر این است که اندیشه ها و افکار نمی توانند بازتاب واقعیت باشند.
تفاوت گردشگری آگاهانه با اکوتوریسم، گردشکری پایدار و مسئولانه
در سال ۱۹۹۰ میلادی، انجمن بین المللی اکوتوریسم تعریف زیر را برای این رویکرد از گردشگری ارائه کرده است: اکوتوریسم (بوم گردی) به معنای سفر مسئولانه به مناطق طبیعی است به گونه ای که محیط زیست را حفظ کند، به فرهنگ جوامع محلی احترام بگذارد و رفاه مردم محلی را بهبود بخشد. این رویکرد مبتنی بر عدالت اجتماعی و اقتصادی است.
با وجود اینکه حفاظت از محیط زیست از جمله اقدامات گردشگری پایدار است اما اکوتوریسم توجه بیشتری به آن دارد. همین امر، وجه تمایز بین گردشگری پایدار و اکوتوریسم می باشد. چرا که گردشگری پایدار علاوه بر محیط زیست بر مناطق شهری نیز نظارت می کند. بنابراین، اکوتوریسم یکی از زیر مجموعه های گردشگری پایدار می باشد.
علاوه بر آن، از سایر رویکردهای گردشگری می توان به گردشگری مسئولانه اشاره کرد که تفاوت هایی با گردشگری پایدار دارد. برای مثال، یکی از تفاوت های آن استفاده از کلمه مسئول می باشد. به این معنا که تمرکز گردشگری مسئولانه بر روی افرادی است که مسئولیت گردشگری را بر عهده می گیرند.
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، توصیه می شود مقالات مربوطه به گردشگری مسئولانه را در سایت ما مطالعه کنید.
این رویکرد از گردشگری تمامی تورگردان ها، هتلداران، دولت، مردم محلی و گردشگران را مسئول حفاظت از جوامع محلی می داند. با توجه به اینکه گام های فردی در این رویکرد بسیار مهم است، به عنوان یک فرآیند پویا تلقی می شود. شما می توانید با مراجعه به مقاله ″منشور گردشگری مسئولانه″با اهداف این رویکرد آشنایی بیشتری پیدا کنید.
گردشگری مسئولانه شباهت های زیادی به رویکرد خاصی از گردشگری به نام گردشکری آگاهانه دارد. این رویکرد از گردشگری نیز تمامی افراد اعم از میهمان و میزبان را موظف به حفظ و نگهداری مقاصد گردشگری می داند. در گردشگری آگاهانه تمامی افراد آموزش می بینند تا به شیوه ای آگاهانه در مقصد قدم بگذارند.
با این وجود، این رویکرد از گردشگری بر خلاف سایر رویکردها (اکوتوریسم، گردشگری پایدار و مسئولانه) بیشتر با مردم میزبان سرو کار دارد. در رویکرد مزبور تلاش بر این است که به مردم محلی کمک کنیم تا با ایجاد شرایط بهتر برای گردشگران آنها را به بازگشت دوباره به مقصد ترغیب کنند.
چگونه یک گردشگر آگاه باشیم؟
سفر یکی از بزرگترین لذت های زندگی است که تاثیرات مثبتی بر روی عواطف و روحیه افراد می گذارد. توجه داشته باشید که سفر آگاهانه به معنای کاهش لذت از سفر نیست. بلکه، این رویکرد تلاش می کند که با ایجاد تاثیرات مثبت در محیط تا حد امکان اثرات مخرب سفر را به حداقل برساند.
برای اینکه بتوانیم مسافرت خود را با آگاهی آغاز کنیم باید قبل از سفر اطلاعاتی درباره مقصد کسب کنیم. بدین ترتیب، علاوه بر لذت بردن از سفر می توانیم تاثیرات مثبتی از خود بر جای بگذاریم. علاوه بر آن، باید توجه کنیم که بعد از سفر نیز باید تجربیات خود را در اختیار سایر افراد قرار دهیم. در زیر به تعدادی از توصیه ها درباره تبدیل شدن به یک گردشگر آگاه اشاره شده است:
- خواندن کتاب یا وبلاگ هایی که به ما کمک می کنند با فرهنگ مردم محلی بیشتر آشنا شویم.
- به جای غذا خوردن در رستوران های زنجیره ای در رستوران های محلی غذا بخوریم. بدین ترتیب، می توانیم از کسب و کارهای محلی حمایت کنیم.
- مهمان خانه های کوچک را جهت اقامت در مقصد برگزینیم و هنگام اقامت تا حد امکان سعی کنیم مصرف انرژی (آب، برق، گاز و...) را به حداقل برسانیم.
- از خوردن غذاهای تهیه شده با گوشت حیوانات در حال انقراض خودداری کنیم.
- به جای خرید از سوپرمارکت های بزرگ از مغازه های کوچک خرید کنیم.
- از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنیم.
- زباله های خود را در محیط زیست رها نکنیم.
- برای مسافرت تا حد امکان به جای استفاده از هواپیما از وسایل حمل و نقل زمینی استفاده کنیم. چرا که سفر با هواپیما باعث انتشار گازهای گلخانه ای (co2) در هوا می شود. این گازهای گلخانه ای به تدریج باعث پاره شدن لایه اوزون می گردند که اثرات مخربی از قبیل گرم تر شدن هوا دارد.
- به جای خرید بطری های آب یکبار مصرف در سفر از قمقمه استفاده کنیم. بدین ترتیب، با همراه داشتن آنها استفاده از بطری های کاغذی و پلاستیکی را به حداقل می رسانیم.
تغییر در جوامع میزبان باید به چه شکلی باشد؟
میزبانان آگاه همواره تلاش می کنند به جای افزایش تعداد گردشگران، رضایت آنها را جلب کنند. بدین ترتیب، با ایجاد تغییراتی مثبت در جوامع میزبان در جهت رفاه هر چه بیشتر آنها می کوشند. با توجه به اینکه افزایش تعداد گردشگران اثرات مخربی بر محیط زیست و سبک زندگی جوامع محلی دارد، باید آموزش هایی در این خصوص صورت بگیرد.
دقت کنید که افزایش شمار گردشگران در مقاصد گردشگری باعث افزایش تقاضا برای کالاهای محلی می گردد. بدین ترتیب، با افزایش تقاضا قیمت آنها هم رو به افزایش می گذارد. ما می توانیم با اتخاذ رویکردی آگاهانه برای سفر، تاثیرات منفی را در جوامع محلی به حداقل برسانیم.
البته، باید توجه داشته باشید که هدف گردشگری آگاهانه کاهش تعداد گردشگران نیست. بلکه هدف این است که با ایجاد زیرساخت های جدید برای جوامع میزبان از قبیل تامین آب، مدیریت پسماند و… توجه و رضایت گردشگران را جلب کند.
علاوه بر آن، باید توجه داشته باشیم که گردشگری آگاهانه مبتنی بر مسئولیت فردی و جمعی است. اگر هر فرد تلاش کند که مسئولیت خود را به درستی انجام دهد کم کم شاهد تغییرات مثبتی در جوامع میزبان خواهیم بود. البته، در گردشگری آگاهانه هدف این است که جوامع میزبان گردشگران را برای تجربه سفری بهتر آموزش دهند.
درباره بنیاد مسافرت آگاهانه
بنیاد مسافرت آگاهانه یک جامعه جهانی است که میزبانان و گردشگران را با هم پیوند می دهد تا بتوانند تاثیرات مثبتی بر روی محیط داشته باشند. بنیاد مسافرت آگاهانه همواره با آموزش و ایجاد همکاری بین مردم، محیط زیست و سایر منابع طبیعی را برلی آیندگان حفظ می کند.
اهدافی که این بنیاد دنبال می کند، شامل موارد زیر می باشند:
افزایش آگاهی: در صورتی که گردشگران آگاهی بیشتری از مقصد داشته باشند، تنها چیزی که از آنها در جوامع مقصد باقی می ماند صرفا یک رد پا خواهد بود.
حفاظت از محیط زیست: با ترویج سفرهای آگاهانه و پایدار، اعضای این بنیاد تاثیر ملموس و مثبتی بر روی مناظر، حیات وحش، فرهنگ ها و جوامع در سراسر جهان خواهند داشت.
برقراری ارتباط بین گردشکران و جوامع محلی: بنیاد مسافرت آگاهانه به مردم کمک می کند تا جهان را با هدف و دلیل کاوش کنند. بدین ترتیب، آنها می توانند با مکان هایی که بازدید می کنند، پیوند معنادارتری ایجاد کنند.
جذب سرمایه: تمامی هزینه های عضویت و رویداد ها در این بنیاد جمع آوری و در راستای حمایت از پروژه ها و خیریه هایی مصرف می شوند که از محیط زیست، فرهنگ ها و جوامع محلی حفاظت می کنند.
بشر دوستی: بخشی از سرمایه جمع آوری شده در بنیاد مزبور در جهت حمایت از افراد و مشاغل کوچک از طریق سرمایه گذاری های تاثیر گذار و ایجاد شغل مصرف می شود.
عناصر تشکیل دهنده گردشگری آگاهانه
مسافرت آگاهانه در واقع جنبشی است که از سه عنصر زیر تشکیل شده است:
1.چشم انداز مشترک
به اعتقاد این جنبش مدل صنعتی گردشگری که باعث افزایش گردشگران در مقاصد میزبان می شد، هم اکنون در حال نابودی است. بنابراین، جنبش مزبور تلاش می کند تا یک چشم انداز دیگر جایگزین گردشگری انبوه پیدا کند.
بدین ترتیب، جنبش سفر آگاهانه همواره تلاش می کند تا از تفکر خلاق برآمده از طیف متنوعی از گردشگری من جمله اکوتوریسم، ژئوتوریسم، گردشگری مسئولانه، سفر ماجراجویانه، گردشگری بشر دوستی، گردشگری آهسته، سفر سبز و … حمایت کند. بنابراین، این جنبش به دنبال یکپارچگی، همکاری و وحدت و از همه مهمتر ایجاد یک چشم انداز روشن، خلاق و مثبت برای آینده است.
2. برنامه یادگیری برای بهبود منافع خالص گردشگری برای تمامی ذینفعان
جنبش مزبور بر اساس مجموعه ای از منابع آنلاین (وبینارها، کتاب‌های کار، مقالات، کارگاه‌های آموزشی) فعالیت می کند. این جنبش جهت توسعه رهبری، ظرفیت عملیاتی و بازاریابی میزبان‌های آگاه و توانایی آنها برای جذب، مشارکت و حمایت از مسافران آگاه طراحی شده است و اهداف زیر را دنبال می کند:
- با رهبری آگاهانه، میزبانان باید همواره بیدار و هوشیار باشند تا هدف معینی رهبران را دنبال کنند.
- میزبانان به همه ذینفعانی که تحت تاثیر تجارت خود قرار می گیرند، اهمیت بدهند.
- پرسنلی که به عنوان میزبانان آگاه کار می کنند، در استفاده از فناوری های دیجیتال برای جذب، مشارکت و الهام بخشیدن به میهمانان خود مهارت لازم را داشته باشند.
3.جامعه مشارکتی
در صورتی که جوامع مقصد با یکدیگر همکاری داشته باشند می توانند مسافران را برای آگاهی بیشتر از مقصد آموزش دهند. بدین ترتیب، آنها می توانند اثرات مخرب ناشی از سفر را به طور چشمگیری کاهش دهند.
درباره گردشگری آگاهانه بیشتر بدانید
گردشگری آگاهانه جنبشی است که همواره تلاش می کند سفر و گردشگری به شیوه مطلوبی انجام شود و به دنبال کسب رضایت جوامع محلی و گردشگران می باشد. بنابراین، در صورتی که به توصیه های این رویکرد عمل کنیم تجربیات زیادی در زمینه سفر و گردشگری به دست خواهیم آورد. بدین ترتیب، با به اشتراک گذاشتن این تجربیات با سایرین می توانیم بسیاری از اثرات مخرب ناشی از سفر را کاهش دهیم.
چنانچه برای گشت و گذار در ایران تورهای ایرانگردی را انتخاب کرده اید، پیشنهاد می کنیم حتما به شیوه آگاهانه سفر خود را آغاز کنید. ″دستی بر ایران″ که سالهاست در زمینه معرفی جاذبه های گردشگری ایران فعالیت می کند، در زمینه معرفی گردشگری آگاهانه قدم برداشته است.
