کوه دماوند در شمال ایران واقع شده است. ارتفاع قله آن ۵۶۱۰ متر از سطح دریا است. همچنین این کوه بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است. نخستین اثر طبیعی ایران که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، کوه دماوند است.
دماوند در بخش مرکزی رشته‌کوه های البرز واقع شده است. این رشته کوه در بخش جنوبی دریای خزر قرار دارد. کوه دماوند از دیدگاه تقسیمات کشوری در ایران، در شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد و به عنوان “اثر طبیعی ملی” یکی از مناطق چهارگانه ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست می باشد.
کوه دماوند در تاریخ
آشوریان این کوه را معدن سنگ لاجورد می‌انگاشتند. این کوه در زمان مادها بخش مهمی از حکومت آن ها محسوب می شد. در دامنه دماوند تعداد زیادی گور پیش از تاریخ وجود دارد.
در سده هشتم میلادی در پای کوه دماوند دژی بوده‌است که موبدان زرتشتی در آن می‌زیسته‌اند. در طی سلطنت پهلوی بر ایران، تصویر کوه دماوند در وسط نشان رسمی ایران قرار داشت. قله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری و استواری است. این کوه یک نماد ملّی است.
جغرافیای کوه دماوند
این قله در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، ۶۲ کیلومتری جنوب غرب آمل و ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است. کوه دماوند از جانب شمال توسط رودخانه تینه، از سمت جنوب و شرق توسط رودخانه هراز و از سمت غرب نیز توسط رودخانه لار محصور شده است.
ارتفاع نسبی دماوند (ارتفاع قله نسبت به پست‌ترین دره) ۴٬۶۶۷ متر است. دماوند دوازدهمین قله دنیا از نظر ارتفاع نسبی است. دلیل اصلی دیده شدن کوه دماوند از فاصله‌های بسیار دور نیز همین ارتفاع نسبی بالای دماوند است. کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند در زمستان منفی شصت درجه و در تابستان منفی دو درجه می باشد.
سرعت توفان در دماوند حدودا ۱۵۰ کیلومتر در ساعت است. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می‌وزند. میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است. بارش در ارتفاعات معمولا به صورت برف است. فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.
دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق و نیمه‌فعال است. این کوه در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده است. عمر این کوه حداقل ۳۸۵۰۰ سال است. وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم، از شواهد نیمه‌فعال بودن این آتشفشان است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است.
آبشار و یخچال‌های معروف دماوند
فهرست یخچال های معروفی که در اینجا خواهید یافت، عبارت است از:
- یخچال سیوله (جبهه شمالی)
- یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
- یخچال عروسک‌ها (جبهه شمال)
- یخچال دره یخار (شمال شرقی)
- یخچال خورتاب سر
- یخچال شمال غربی
- یخچال غربی
آبشار معروف دماوند معروف به آبشار یخی دماوند است که بلندی آن ۷ متر و قطر آن ۳ متر می‌باشد. ویژگی این آبشار آن است که یخ آن هرگز ذوب نمی‌شود. در بالای این آبشار گودالی وجود دارد که در تمام طول سال پوشیده از برف است. این آبشار در ارتفاع ۵۱۰۰ متری قرار دارد. از نظر ارتفاع از سطح دریا، مرتفع‌ترین آبشار در خاورمیانه است.
در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می‌رویند. دامنه کوه دماوند در ارتفاع 2000 تا 3500 متری کاملاً پوشیده از شقایق است. این منطقه به دلیل موقعیت ویژه آن که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه‌های هم‌مرز کویر مشرف است.
اولین صعود به دماوند توسط یک ایرانی و در سال ۹۰۵ میلادی انجام شده است. اولین صعود اروپاییان به قله دماوند در سال ۱۶۲۷ میلادی از جبهه جنوبی شکل گرفته است.
مسیرهای اصلی صعود
جبهه شمالی
مسیر صعود این جبهه از میان دو یخچال سیوله و دوبی سل صورت می‌گیرد. این مسیر در قسمت‌های پایانی شیب زیادی دارد که منجر به سختی صعود است.
جبهه شمال شرقی
این مسیر به نسبت مسیرهای دیگر طولانی‌تر است. اما شیب ملایم تری دارد.
جبهه غربی
در این مسیر نیز شیب انتهای مسیر به نسبت زیاد است.
جبهه جنوبی
رایج‌ترین و پرترددترین مسیر صعود به دماوند این مسیر است. کوهپیمایی این مسیر از مکانی موسوم به دوراهی آغاز می‌شود. پاکوب‌های این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح است. همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد.
آسان‌ترین این مسیرها جبهه جنوبی و سخت‌ترین آنها جبهه شمالی است. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفته‌اند و همچنین همگی دارای جان‌پناه در میان راه هستند. تاکنون ۷ جان‌پناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شده است.
مناسبت های مرتبط با این عارضه طبیعی
روز ملی دماوند در سیزدهم تیرماه برگزار می‌شود. این جشن به ثبت ملی نیز رسیده‌است. مراسم برف‌چال نیز در اواسط ماه اردیبهشت در مناطق ییلاقی شهرستان آمل، انجام می‌شود. هر سال در فصل بهار برف‌های باقی‌مانده از زمستان در دامنه کوه دماوند جمع‌آوری می‌شود و در گودالی ریخته می‌شود. این کار، یک دوراندیشی و پیش‌بینی است تا آب کافی برای تابستان ذخیره شود.
موسیقی ملی کوه دماوند در روز جشن تیرگان اجرا می شود.
تصویر کوه دماوند در طول یکصد سال گذشته، بارها بر رو یا پشت اسکناس‌های رسمی منتشره ایران به چاپ رسیده‌است.
کوه دماوند در ادبیات ایران
در اساطیر ایران نیز از دماوند یاد شده است. به طور مثال در شاهنامه فردوسی ضحاک در این کوه به بند کشیده شده‌است. ناصرخسرو قبادیانی بلخی در اوایل سفرنامه خود در باب کوه دماوند مطالبی آورده است. قصیده دماوندیه ملک‌الشعرای بهار هم درباره این کوه مشهور است.
در تاریخ بلعمی محل زیست کیومرث کوه دماوند دانسته شده‌است. همچنین نقل شده است که کیخسرو پادشاه آرمانی، پس از واگذاری سلطنت به دماوند رفته و عروج می‌کند. در اشعار و منظومه‌های شاعران دیگر مانند منظومه ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی و قصیده‌ای از خاقانی از دماوند مطالبی آورده شده است. همچنین گاه در عظمت به دماوند مثل زده‌اند.
مقایسه با سایر آثار مشابه
کوه ها و قله های بارز دیگری در ایران وجود دارند که شباهت بسیاری به کوه دماوند دارند. این کوه ها عبارتند از:
علم کوه
این کوه در بین بلندترین کوه های ایران رتبه دوم را دارد. ارتفاع قله ی آن 4850 متر است و در استان مازندران در منطقه تخت سلیمان واقع شده است. مهمترین قسمت این کوه دیواره ای در دامنه شمالی آن می باشد. این بخش جزء فنی ترین و سخت ترین مسیرهای سنگ نوردی و دیواره نوردی در ایران است. این دیواره برای صخره نوردان ایرانی همچون کوه کی2 برای دنیا می باشد. این کوه از سمت شمال مشرف به شهر کلاردشت می باشد و از سمت جنوب نیز دید بسیار زیبایی به شهر طالقان دارد.
کوه سبلان (ساوالان)
این کوه در استان اردبیل قرار دارد. جایگاه سوم بین مرتفع ترین کوه های ایران را داراست. سبلان یک کوه آتشفشانی غیر فعال است. همچنین ارتفاع قله آن 4811 متر می باشد. یک دریاچه کوچک در قله این کوه وجود دارد. آبگرم های طبیعی نیز در دامنه کوه دیده می شود. گفته می شود کوه سبلان محل بعثت پیامبر ایران، زرتشت می باشد. از این رو برای ایرانیان مقدس است.
کوه هزار
این کوه در بخش راین استان کرمان قرار دارد. بلندترین قله استان کرمان است. به دلیل وجود هزار گونه گیاهی متنوع در این کوه به آن هزار می گویند. روستایی در ارتفاع 3309 متری از کوه وجود دارد.
کوه شاه
این کوه نیز در استان کرمان قرار دارد. ارتفاع قله این کوه 4351 متر می باشد. همچنین یکی از مرتفع ترین کوه های ایران است. این منطقه در دوران قاجار و صفوی منطقه حفاظت شده محسوب می شده است.
کوه خلنو
این کوه در منطقه البرز مرکزی واقع شده است. ارتفاع آن ۴۳۷۵ متر است. این قله سرچشمه اصلی رودخانه وارنگرود است. وارنگرود سرچشمه و منبع اصلی دریاچه سد کرج است.
میان‌سه‌چال
میان‌سه‌چال کوهی در منطقه کوهستانی تخت سلیمان استان مازندران و رشته‌کوه البرز است. ارتفاع آن 4348 متر است.
کوه دماوند کجاست؟
کوه دماوند در شمال ایران و در استان مازندران قرار دارد. از لحاظ تقسیمات کشوری دماوند در بخش لاریجان شهرستان آمل واقع شده است. موقعیت مکانی دماوند را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره کوه دماوند
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
دلیل شهرت دماوند چیست؟
کوه دماوند بلندترین قله ایران و بلندترین قله آتشفشانی خاورمیانه است. دلیل دیگر شهرت این کوه، روایت‌های اساتیری و به بند کشیدن ضحاک (نماد ظلم و جور) در آن می‌باشد.
آیا دماوند یک آتشفشان فعال است؟
برخی پژوهشگران بر این باورند که دماوند یک آتشفشان خاموش نیست، بلکه خفته است. هر آتشفشان دارای مراحل زندگی مختلفی است. دماوند در دوره خفتگی به سر می‌برد و ممکن است فعال شود.
ارتفاع دماوند چند متر است؟
دماوند با ارتفاع ۵۷۶۰ متر بلندترین قله خاورمیانه است.
چه شواهدی برای نیمه فعال بودن آتشفشان دماوند وجود دارد؟
در اطراف دماوند، چندین چشمه گوگردی و چشمه آب گرم وجود دارد که نشانگر نیمه فعال بودن آن است.
دماوند چه اهمیتی در اساطیر و داستان‌ها دارد؟
در روایت‌های اساتیری آمده است که فریدون، قهرمان ایرانی، ضحاک را شکست داد و آن را در دماوند به بند کشید. ضحاک تا آخرالزمان در آنجا زندانی است. در برخی روایت‌های دیگر، آرش کمانگیر از فراز دماوند تیری انداخت و مرز ایران و توران را مشخص کرد.
چرا ایرانیان به دماوند توجه ویژه‌ای دارند؟
دماوند در باور مردم ایران نماد پایداری و استواری است. این کوه یک نماد ملی به حساب می‌آید.
