یکی از جاهای دیدنی ورامین و از جمله آثار تاریخی ارزشمند در دل کویر، «کاروانسرای قصر بهرام» است. فاصله‌ی کم این بنا از چشمه‌ی آب شیرین نشان می‌دهد که این بنا، «اقامتگاه سلطنتی مخصوص شکار» بوده است. البته بعدها این بنای تاریخی که از کشف آن زمان زیادی نمی‌گذرد، به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفته است.
محل قرارگیری کاروانسرای قصر بهرام
این کاروانسرا در دامنه‌های «سیاهکوه» در استان سمنان و 65 کیلومتری جنوب شهر گرمسار واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی، کاروانسرا در «پارک ملی کویر» و در نزدیکی «دریاچه‌ی نمک کویر مرکزی» قرار دارد.
تاریخچه ساخت این بنای تاریخی
«قصر بهرام یا کاخ بهرام» را به دستور بهرام گور، پانزدهمین پادشاه ساسانی، بنا کرده‌اند. در زمان صفویان، به دستور شاه عباس صفوی این بنای تاریخی بازسازی شد و از قصر به کاروانسرا تغییر کاربری داد. این کاروانسرا در دوران صفویان رونق ویژه‌ای داشته است.
معماری ساخت
برخلاف بسیاری از آثار تاریخیِ عصر صفوی که «خشتی» هستند، در ساخت این کاروانسرا از «سنگ» استفاده شده است. به همین دلیل، این بنا تا امروز حفظ شده و هنوز هم به خوبی قابل استفاده است. در برخی از سنگ‌های این بنا، علائمی شبیه به حروف زبان انگلیسی دیده میشود. این امر، احتمال حضور فردی غیر ایرانی را در زمان ساخت بنا یا پس از آن مطرح می‌کند.
ساختار کلی ظاهری
یکی از جلوه‌های زیبای این کاروانسرا، شکل مربعی و دیوارهای کِرِم رنگ آن است. سنگ‌های این بنا، رنگ‌های روشنی دارند و در بسترِ رنگ تیره‌ی سیاهکوه به وضوح در پهنهی کویر قابل رویت است. به دلیلِ همین ویژگی خاص، چه در روز و چه در شب، مسافران می‌توانستند این کاروانسرای زیبا را به راحتی ببینند و پیدا کنند.
این احتمال وجود دارد که تعدادی از سنگ‌های این کاخ را از دل سیاهکوه تراشیده باشند، زیرا بخشی از کوه نسبت به سایر قسمت‌های آن نرم‌تر بوده و راحت‌تر تراشیده می‌شده است. همچنین چهار برج به شکل نیم‌دایره در چهار گوشه‌ی این بنای تاریخی وجود دارد که ممکن است کاربرد آن به منظور نگهبانی بوده باشد.
این کاروانسرای زیبا را به شکل چهار ایوانی ساخته‌‌اند، اما برخلاف بسیاری از کاروانسراها، این بنا دو در ورودی در شمال و جنوب دارد. از در جنوبی عموما برای رفت و آمد سریع و راحت به کوه استفاده می‌کرده‌اند.
سر در کاروانسرای قصر بهرام
این دو ورودی شمالی و جنوبی کاروانسرا، دارای دو در است که هر کدام از درها ساختار متفاوتی دارند. یکی از آنها مستطیل شکل است، اما دیگری حالت طاقی‌شکل دارد. سر درِ شمالی که ورودی اصلی این کاروانسرا محسوب میشود، دارای سنگ‌هایی است که به طرز هنرمندانه‌ای تراش‌خورده‌اند.
محوطه کاروانسرا
محوطه‌ی داخلی کاروانسرای قصر بهرام، به شکل هشت ضلعی است و دور تا دور آن 24 اتاق قرار دارد. پشت این دیوارها، ساختمانی دو طبقه تعبیه شده است. طبقه‌ی اول، محل نگهداری حیوانات و طبقه‌ی دوم، محل استراحت و پخت‌وپز خدمتکاران و کارگران کاروانسرا بوده است.
در وسط محوطه‌ی داخلی، یک حوض چهار گوش قرار دارد که عمق آن حدود 2 متر است. در قسمت غربی این حوض، ساختمان مخصوص شاه قرار گرفته است. این کاروانسرا دو حیاط دارد. احتمالا یکی از این حیاط‌ها مخصوص مسافران یا مردم عادی و دیگری مخصوص درباریان، نزدیکان پادشاه و تجار ثروتمند بوده است. این دو حیاط به یکدیگر متصل هستند، ولی هر کدام ورودی مجزایی دارند.
چشمه آب شیرین
یکی از دلایلی که اثبات می‌کند قبل از این که این بنا کاروانسرا باشد، قصری برای شکار پادشاه بوده است، وجود چشمه‌ی آب شیرین در فاصله 7 کیلومتریِ آن است. در این فاصله، حیواناتی که برای خوردن آب نزدیک چشمه می‌آمدند، از سر و صدا وحشت نمی‌کردند. بنابراین، پادشاهان به راحتی می‌توانستند آنها را شکار کنند.
آنها از طریق دو مجرای روی هم (لوله‌های سفالی در زیر و نهر سنگی روی آن)، آب را از چشمه به سمت کاروانسرا هدایت می‌کردند. این آب به حوض مرکزی کاروانسرا می‌‌ریخت و از طریق دو کانال مورد استفاده قرار می‌گرفت. از یک کانال برای استحمام پادشاه و درباریان و از کانال دیگر، برای مصارف کاروانسرا استفاده می‌کردند.
چنین ساختار معماری و نحوه‌ی کانال‌کشی آب، نشان‌دهنده‌ی مهندسی دقیق این بنای تاریخی است. با توجه به پیشینه‌ی تاریخی این کاروانسرا، شیوه‌ی معماری بنای مزبور، موجب شگفتی میشود.
کاربری امروزی بنا
امروزه، این کاروانسرا پذیرای میهمانانی است که برای گردش در دل کویر، تماشای ستارگان و یا مطالعه بر روی حیواناتِ پارک ملی به آن‌جا می‌روند. البته، شرایط اقامت در این میهمان‌سرا، ویژه است و باید از قبل مجوز تهیه کنید. برای گرفتن مجوز، لازم است به سایت «سازمان حفاظت محیط زیست استان سمنان» مراجعه و درخواست خود را ثبت کنید.
بازدید از کاروانسرای قصر بهرام را از دست ندهید
کاروانسرای قصر بهرام یکی از آثار تاریخی و ارزشمندی است که در سال 1334 کشف شد و در سال 1354 به ثبت ملی رسید. جنس این بنای تاریخی از سنگ است. به همین دلیل، پس از سال‌ها هنوز هم قابل استفاده است و در حال حاضر میهمان‌سرای پاسگاه شهربانی است.
این کاروانسرا یکی از آثار تاریخی ارزشمند شهر گرمسار در استان سمنان و در نزدیکی شهر ورامین به شمار می‌رود. توصیه‌ی ما به شما این است که چه از طریق تورهای داخلی به استان سمنان می‌روید، چه به صورت شخصی یا خانوادگی، بازدید از جاذبه‌های تاریخی شهر ورامین را فراموش نکنید.
با بازدید از این کاروانسرا و حفظ پاکیزگی آن، شما گردشگری میراث فرهنگی کشور را حفظ خواهید کرد.
“دستی بر ایران” توصیه می‌کند که بازدید از این کاروانسرای زیبا را نیز در برنامه خود بگنجانید. با بازدید از این بنای ارزشمند، علاوه بر این که با معماری ایرانی در دوران ساسانیان و صفویان آشنا می‌شوید، می‌توانید از تماشای ستارگان در دل شب لذت ببرید و همچنین اوقات خوشی را در این مکان شگفت‌انگیز تجربه کنید.
کاروانسرای قصر بهرام کجاست؟
این بنای تاریخی در وسط پارک ملی کویر و در ۶۵ کیلومتری شهر گرمسار و شمال دریاچه‌ی نمک قرار دارد. فاصله‌ی کاروانسرا تا تهران ۱۵۴ کیلومتر است. موقعیت مکانی دقیق این کاروانسرا را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش های متداول درباره کاروانسرای قصر بهرام
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
تاریخچهی کاروانسرای قصر بهرام چیست؟
گفته میشود که بهرام پنجم، معروف به بهرام گور، پانزدهمین پادشاه امپراتوری ساسانی، این بنا را ساخته است. در دوران صفویه نیز شاه عباس اول آن را بازسازی و به کاروانسرا تبدیل کرده است.
معماری کاروانسرای قصر بهرام چگونه است؟
برخلاف دیگر کاروانسراها، در ساخت این بنا بهجای خشت، از سنگ استفاده شده و این بنای مستحکم سنگی حتی امروزه قابل‌سکونت است. کاروانسرای قصر بهرام از چهار برج نیم‌دایره و ۲۴ اتاق تشکیل شده و سیستم تأمین آب درخور توجهی دارد: آبی که از چشمه سیاه میآید، از طریق راه‌آبی که از تختهسنگهای سفید تراشیده‌شده است، درست به حیاط مرکزی کاروانسرا منتقل میشود.
چگونه میتوان از کاروانسرای قصر بهرام بازدید کرد؟
ابتدا لازم است بدانید که برای ورود به پارک ملی کویر و بازدید و اقامت در قصر بهرام اخذ مجوز از ادارهی کل محیط زیست استان سمنان الزامی است. ضمن اینکه برای رسیدن به قصر بهرام چهار مسیر وجود دارد:
۱. مسیر گرمسار، لجران، کهک، جاده سنگ‌فرش گرمسار و سپس قصر بهرام که بهترین مسیر است.
۲. مسیر پیشوا، قلعه بلند، مبارکیه.
۳. مسیر ورامین، چرمشهر، بند علی‌خان، محیط‌بانی شکرآباد، مبارکیه.
۴. مسیر کاشان، آران و بیدگل، مرنجاب، سفیدکوه.
اطراف کاروانسرای قصر بهرام چه آثار تاریخی دیگری وجود دارد؟
به فاصله‌ی کمی از قصر بهرام، کاروانسرای عین‌الرشید و نیز بقایای حرم‌سرایی وجود دارند و میتوان از آنها نیز بازدید کرد.
