کاروانسرای خانات، بنایی با نمای آجری است که در قسمت شمالی میدان شوش قرار دارد و از ضلع جنوبی چهارراه مولوی نیز می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. این بنا بهدلیل داشتن تعدادی حجره، که در گذشته با عنوان «خان» شناخته می‌شدند، به خانات شهرت یافته است. این کاروانسرای قاجاری، ازجمله بناهای ثبت‌شده درفهرست آثار ملی ایران به شمار می‌رود و از جذاب‌ترین جاهای دیدنی تهران است.
تاریخ کاروانسرای خانات تهران
از گذشته، بهدلیل قرارگرفتن شهر تهران در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه و نیز مرکزیت سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی، به آن توجه میشد. همین امر موجب ساخته‌شدن کاروانسراهای متعددی در این شهر بود. کاروانسرای خانات یکی بزرگترین کاروانسراهای تهران است که هم‌اکنون در منطقهی ۱۲ شهر قرار دارد.
این بنا در اواخر دوره‌ی قاجاریه، در سال ۱۲۶۲ خورشیدی ساخته شده است. جالب اینکه طرح این بنا در نقشه‌ی تهیهشده توسط میرزا ابوالقاسم نجم‌الملک مشاهده می‌شود. این نقشه، در تاریخ ۱۲۷۰ خورشیدی تدوین شده بود.
در آن دوران، بنای کاروانسرای خانات در مجاورت جاده‌ی برونشهری تهران، یعنی جاده‌ی حضرت عبدالعظیم قرار داشت. این جاده تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار خارج از بافت شهر تهران قرار گرفته بود؛ تا اینکه با تخریب حصار قدیمی تهران و ایجاد حصار ناصری به داخل شهر انتقال پیدا کرد. در واقع، حصار جدید از خیابان مولوی به خیابان شوش انتقال یافت و در طی توسعه‌ی شهر، این کاروانسرا را دربرگرفت.
کاروانسرای خانات در سال ۱۲۸۹ خورشیدی توسط موسی‌خان امین‌الملک به سید علی اردهال فروخته شد. سپس، سید جعفر اردهال و پس از او، محمد اردهال مالکیت آن را به دست گرفتند.
کاروانسرای خانات در سال ۱۳۵۷ خورشیدی در آتش سوخت و بی‌استفاده شد؛ اما ورودی اصلی آن از آتش‌سوزی جان سالم به در برد. این بنا در طی سال‌های بعدی، ابتدا به بنگاه و سپس به انبار تغییر کاربری داد. بعد از همه‌ی این اتفاق‌ها، خانوادهی اردهال در سال ۱۳۸۲ خورشیدی تصمیم گرفتند با کمک سازمان میراث فرهنگی به مرمت این بنا بپردازند.
پس از بازسازی، در سال ۱۳۸۸ خورشیدی از کاروانسرای خانات بهره‌برداری شد و جشن نوروز در آن برگزار گردید. همچنین، از این ساختمان در خردادماه همان سال بهعنوان محلی برای برگزاری همایش و نمایشگاه سراسری صنایعدستی استفاده شد. افزون بر آن، از ساختمان کاروانسرا بهعنوان لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌های مختلفی استفاده شده است؛ ازجمله فیلم «یکی از ما دو نفر» خانم تهمینه میلانی و سریال‌های «برادر» و «پرده‌نشین» و «برادر جان».
گفتنی است که بخشی از کاروانسرای خانات در سال ۱۳۹۲ خورشیدی به سفره‌خانه اختصاص یافته است. همچنین، حجره‌هایی در این کاروانسرا وجود دارند که امروزه بورس خشکبار هستند.
ویژگی‌ها و سبک معماری
کاروانسرای خانات بزرگترین کاروانسرای موجود در بافت شهری تهران به شمار می‌رود که توانسته است تاکنون کاربری خود را حفظ کند. این ساختمان با مصالح مختلفی از قبیل آجر، ملات گِل، آهک، چوب، گچ و سفال ساخته شده و نمای آن آجری است.
این کاروانسرا با زیربنایی در حدود ۱۰۵۰۰ مترمربع، در زمینی با اضلاع نامتقارن و قناس قرار دارد؛ اما با وجود چهارگوش و متقارنبودن صحن، شکل نامتقارن زمین مشخص نمی‌شود. البته، نامشخصبودن عدمتقارن بنا، به قرارگرفتن سه بازارچه در سه ضلع شمالی و جنوبی و شرقی این ساختمان نیز مربوط می‌شود.
بنای مزبور در اضلاع شرقی و غربی ورودی دارد که ورودی شرقی همان ورودی اصلی آن می‌باشد. گرداگرد در ورودی اصلی این کاروانسرا، کتیبه‌هایی مشاهده می‌شوند که روی آنها رهنمودهایی از امام علی(ع) درباره‌ی آداب خریدوفروش نوشته شده است. این ورودی دری به ارتفاع ۶ متر دارد که آن را با استفاده از ۴۰ گل‌میخ و چوب روسی ساختهاند.
با عبور از ورودی‌های اصلی و فرعی می‌توان به صحن چهارگوش کاروانسرای خانات وارد شد. در بدو ورود، دو ایوان در اضلاع شرقی و غربی صحن و در مجاورت ورودی‌ها مشاهده می‌شوند. علاوه بر آن، در دو طرف صحن، ۷۰ حجره به چشم می‌خورند که بهصورت متقارن ساخته شده‌اند. به غیر از این حجره‌ها، تعدادی حجره‌ی دیگر نیز در دالان منتهی به ورودی اصلی قرار دارند.
بازدیدکنندگان می‌توانند با عبور از دالان و بازکردن در ورودی اصلی، به بازار امین‌السلطان دسترسی پیدا کنند. در ابتدای دالان، هشتی‌ای وجود دارد که زیبایی آن را دوچندان کرده است.
جالب توجه است که در ضلع شمال شرقی این بنا دالان دیگری وجود دارد که به قسمتی بهنام باربند منتهی می‌شود. این قسمت در گذشته، محلی برای نگهداری از چهارپایان بوده است. سقف این دالان و دالان‌های دیگر کاروانسرا، پوشش گنبدی دارند که جلوه‌ی زیبایی به آنها بخشیده است.
حتماً از کاروانسرای خانات تهران دیدن کنید
این کاروانسرا بهسبب معماری بینظیر خود و قرارگرفتن در کنار بازار امین‌السلطان شهرت زیادی دارد. همین امر سبب شده است که گردشگران داخلی و خارجی تمایل زیادی برای بازدید از آن با تورهای ایرانگردی داشته باشند. «دستی بر ایران» ضمن معرفی این کاروانسرا و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران، شما را به شناخت گردشگری مسئولانه فرا می‌خواند.
کاروانسرای خانات کجاست؟
کاروانسرای خانات در شهر تهران، در شمال میدان شوش، جنوب چهارراه مولوی، میدان امین‌السلطان و در خیابان صاحب‌جمع قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این کاروانسرا را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره کاروانسرای خانات تهران
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
قدمت کاروانسرای خانات به چه زمانی برمی‌گردد؟
ساخت کاروانسرای خانات را به اواخر دوره‌ی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، حدود سال ۱۲۶۱ شمسی نسبت داده‌اند. بنابراین این بنای تاریخی در حدود ۱۴۰ سال قدمت دارد.
معماری کاروانسرای خانات چگونه است؟
کاروانسرای خانات مساحتی حدود ۱۰هزار مترمربع دارد. معماری آن به شیوه‌ی آجرکاری و گره‌سازی صورت گرفته است. باربرهای آن نیز دیوار حمال آجری است و با مصالحی چون آجر با ملات گل، آهک و گچ، سنگ، چوب و سفال احداث شده‌اند. در ورودی اصلی کاروانسرا را با ارتفاع ۵ متر از چوب روسی ساختهاند و ۴۰ گل‌میخ آن نظر هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. گرداگرد در کاشی‌های شامل رهنمودهایی از امام‌علی(ع) درباره‌ی آداب خریدوفروش نصب شده است. در دورتادور صحن بنا نیز حجره‌هایی متقارن قرار گرفته‌اند.
دسترسی به کاروانسرای خانات دسترسی از چه مسیری است؟
کاروانسرای خانات در خیابان صاحب‌جمع قرار گرفته و راحت‌ترین راه دسترسی به آن، استفاده از مترویی است که به‌سمت ایستگاه مولوی حرکت می‌کند. البته در صورت تمایل می‌توانید از خودروی شخصی یا تاکسی استفاده کنید.
از چه جاهای دیدنی دیگری در نزدیکی کاروانسرای خانات می‌توان بازدید کرد؟
در نزدیکی کاروانسرای خانات می‌توان از چهارسوق بزرگ، درخت کهنسال تهران، میدان مشاهیر، کاخ مسعودیه و کاخ مرمر بازدید کرد.
