کاخ چهلستون قزوین عمارتی متعلق به دوره‌ی صفوی است که در دوره‌های مختلف بازسازی شده و از تخریب، جان سالم به در برده است. این کاخ یکی از دیدنی های قزوین در مرکز این شهر است که با نقاشی‌ها و تزیینات مختلف خود شهرت یافته است. در ادامه، درباره‌ی تاریخچه، تزیینات، ویژگی‌های معماری و نکاتی از این دست توضیحاتی ارائه می‌کنیم.
تاریخچه ساخت کاخ چهلستون قزوین
زمان ساخت کاخ چهلستون قزوین به دوره‌ی صفوی و سال ۱۵۴۵ میلادی برمی‌گردد. دومین پادشاه دودمان صفوی که تهماسب نام داشت، در زمان حکومت خود با دولت عثمانی وارد جنگ شد. آنها مرزهای غربی کشور را ناامن می‌کردند. بنابراین، جنگ بین دو دولت تا مدت‌ها ادامه یافت. سپس، با بستن پیمانی بین آنها صلحی برقرار شد.
در آن دوران، تهماسب صفوی تبریز را به پایتختی برگزیده بود. با توجه به اینکه این شهر به کشور عثمانی نزدیک بود، او ناچار شد پایتخت را به قزوین تغییر دهد. بدین منظور، از یکی از بزرگان و معتمدان قزوین به نام میرزا شرف جهان، زمین‌هایی را خرید که به نام زنگی‌آباد شناخته می‌شدند.
او دستور داد در زمین‌های خریداری‌شده، باغی به شکل مربع ایجاد کنند؛ سپس، عمارتی در مرکز باغ بسازند که تالار و ایوانی داشته باشد. همچنین، در مقابل عمارت و در مرکز باغ حوضی بنا کنند. شاه تهماسب طرح انتخابی خود را از نقشه‌ی معماری عثمانی تقلید کرده بود. این نقشه عمارتی را نشان می‌داد که دارای پنجره‌های چوبی ظریف و زیبا بود و طرح باغ حالت شطرنجی داشت.
در آن دوران، عمارت ساخته‌شده در مرکز باغ به نام «عمارت کلاه فرنگی» شهرت یافت. بعدها در دوره‌ی قاجاریان، فرماندار وقت قزوین به نام محمدباقر سعدالسلطنه آن را بازسازی کرد و نام کاخ چهلستون را برایش برگزید. او طی بازسازی، قسمت‌های مختلفی به عمارت و به‌خصوص به طبقه‌ی دوم آن افزود که باعث شد شکل ظاهری و داخلی بنا تا حدودی تغییر کند.
در دوره‌ی رضاشاه پهلوی، از عمارت مزبور برای محل فرمانداری استفاده کردند. این موضوع باعث شد که بیشتر نقاشی‌های دیواری عمارت تخریب شوند.
پس از مدتی، در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، این عمارت به گنجینه‌ای برای نگهداری از اشیای تاریخی و باستانی تبدیل شد. عمارت مزبور پیش از آن، در سال ۱۳۳۴ خورشیدی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
این بنا پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی، برای دومین بار بازسازی شد. در این بازسازی، اطراف ایوان‌ها را کلاف‌کشی کردند. سپس در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱، ستون‌های چوبی موجود در عمارت را با تیرآهن جایگزین کردند. همچنین، با کانال‌کشی در پایه‌ی ستون‌ها، از ورود رطوبت به داخل عمارت جلوگیری به عمل آوردند.
بعدها در سال ۱۳۷۱ خورشیدی، مرمتی روی سقف شیروانی عمارت انجام دادند تا از نفوذ باران و برف به داخل آن جلوگیری کنند. در نهایت، این کاخ به موزه‌ی خوشنویسی قزوین تغییر کاربری داد و سیستم‌های سرمایشی، گرمایشی و ایمنی نیز بدان افزوده شد. در این موزه، هنر دست اساتید بزرگ خوشنویسی به‌شیوه‌ی خوشنویسی مکتب قزوین با خطوطی همچون نسخ، ثلث، تعلیق و نستعلیق به نمایش درآمده‌اند. افزون بر آن، آثار و اشیای تاریخی کاخ نیز در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند.
شایان ذکر است که در گذشته، باغ اطراف کاخ نیز بسیار بزرگ بود. طول این باغ از خیابان واقع در شمال میدان آزادی کنونی قزوین تا حیاط نادری کشیده شده بود. عرض باغ نیز در محدوده‌ی اداره‌ی پست و تلگراف کنونی قزوین تا دیوار غربی شعبه‌ی بانک ملی قرار داشت. اما، خیابان‌کشی‌ها باعث شد که بخشی از باغ را تخریب کنند. قسمت بزرگی از آن نیز با ساخت میدان آزادی (سبزه‌میدان) به‌عنوان گردشگاه عمومی، از میان رفت.
ویژگی‌ها و سبک معماری
کاخ چهلستون قزوین که مساحتی در حدود ۵۰۰ متر مربع را شامل می‌شود، بنایی هشت‌گوش و دوطبقه است. این کاخ رواقی دارد که با ستون‌های آجری و قوس‌های نیم‌دایره‌ای خود پیرامون بنا را فراگرفته است. بر بالای این رواق و در طبقه‌ی دوم، ایوانی با ستون‌های چوبی مشاهده می‌شود که جلوه‌ی زیبایی به کاخ می‌دهد.
طرح و نقشه‌ی کلی بنا طرحی صلیبی و برون‌گراست. هنگام واردشدن به طبقه‌ی اول کاخ، سقف مقرنس‌کاری آن با طرح‌های جدید و زیبا جلب توجه می‌کند. در مقابل، طبقه‌ی دوم سقفی با قوس خنچه‌پوش دارد.
یکی از ویژگی‌های جالب معماری بنای مزبور ارتباط آن با مجموعه‌ی دولت‌خانه‌ی صفوی است. این دو ساختمان به‌وسیله‌ی تونل‌های زیرزمینی به یکدیگر متصل بوده‌اند. تونل‌ها را تا بیرون شهر حفر کرده بودند تا در زمان حمله‌ی دشمن، برای خروج اضطراری از کاخ استفاده کنند.
بسیاری از صاحب‌نظران طرح معماری کاخ چهلستون قزوین را مشابه کاخ هشت‌بهشت اصفهان می‌پندارند. تنها تفاوت این دو کاخ در آن است که کاخ هشت بهشت اصفهان در اطراف خود راهرو و غلام‌گردش ندارد.
ویژگی ورودی‌ها و طبقات کاخ چهلستون قزوین
همان‌طور که شرح داده شد، کاخ چهلستون قزوین بنایی دوطبقه است که در داخل باغی زیبا قرار دارد. برای دسترسی به این کاخ ابتدا باید یکی از ورودی‌های آجری موجود در ضلع‌های مختلف باغ را پشت سر گذاشت. این ورودی‌ها با نقش گل و بته و تصاویر سنتی ایرانی تزیین شده‌اند و اطراف آنها نیز کاشی‌های سرامیکی کار شده است.
پس از آن، به باغی وارد می‌شوید که عمارتی در انتهای آن دیده می‌شود. این عمارت در دو طبقه ساخته شده است:
طبقه اول
این طبقه از عمارت که در دوره‌ی صفوی ساخته شده و تاکنون بدون تغییر باقی مانده است، سالن وسیعی با چهار اتاق در اضلاع چهارگانه‌ی خود دارد. هرکدام از این اتاق‌ها طرح مخصوص خود را دارند.
در طبقه‌ی اول، چهار ایوان نیز مشاهده می‌شود که در گذشته در و پنجره نداشتند و باز بودند. در سال‌های اخیر، پنجره‌هایی برای آنها تعبیه شده تا از ورود هوا به داخل عمارت جلوگیری شود.
افزون بر آن، در گذشته این طبقه از عمارت چندین حوض در ضلع‌های مرکزی و شمالی و جنوبی در خود جای داده بود. این حوض‌ها باعث می‌شدند فضای عمارت همواره خنک باشد. امروزه، فقط حوض مرکزی برجای مانده و باقی حوض‌ها تخریب شده‌اند.
طبقه دوم
در گذشته، در اضلاع شرقی و شمالی عمارت راه‌پله‌ای تعبیه شده بود که دسترسی به طبقه‌ی دوم از طریق آنها امکان‌پذیر بود. بعدها، راه‌پله‌ی شرقی مسدود شد و فقط از راه‌پله‌ی شمالی استفاده کردند. روی راه‌پله را که از ابتدا با آجر تزیین شده بود، با سنگ مرمر پوشاندند.
پس از بالارفتن از راه‌پله، در ابتدا به یکی از اتاق‌های گوشواره در طبقه‌ی دوم دسترسی پیدا می‌کنید. سپس با عبور از آن، سالنی بزرگ و نورگیر را پیش رویتان مشاهده می‌کنید که به نام سالن مرتضی مشهور است. در چهار ضلع این سالن، چهار اتاق گوشواره وجود دارد که فقط یکی از آنها به سالن طبقه‌ی اول راه دارد.
مختصری درباره تزیینات کاخ
مهم‌ترین تزیینات این کاخ شامل نقاشی‌های دیواری است که با الهام از نگارگری مکتب قزوین طراحی شده‌اند و اثری فوق‌العاده و زیبا هستند. همان‌طور که می‌دانید، نگارگری قزوین شهرت جهانی یافته و در مرکز توجه قرار گرفته است. این نگارگری‌ها را در طبقه‌ی اول کاخ چهلستون قزوین مشاهده می‌کنیم.
هنگام ورود به طبقه‌ی اول کاخ، سه لایه دیوارنگاره به چشم می‌خورد که ادوار مختلف تاریخ را به نمایش می‌گذارند. برای مثال، لایه‌ی اول و دوم مربوط به دوره‌ی صفوی هستند. ظهور قاجار نیز در سومین لایه از نقاشی‌ها مشهود است که البته در گذر زمان، آثاری از تخریب بر روی آن دیده می‌شود. این نقاشی‌ها تغییر و تحولات سیاسی هر دوره را نیز نشان می‌دهند. آثار ظهور نادرشاه و مکتب افشاریان نیز در بین نقاشی‌ها وجود دارد.
با توجه به تخریب بخشی از نقاشی‌ها، تعداد آنها بهطور دقیق مشخص نیست. عمده‌ی تخریب‌ها هنگام تغییر کاربری کاخ به فرمانداری در دوره‌ی پهلوی اتفاق افتاد که روی بسیاری از نقاشی‌ها را با گچ پوشاندند. در طبقه‌ی دوم نیز نقاشی‌ها و تزیینات مختلفی وجود داشتند که فقط چند اثر هنری از تخریب جان سالم به در بردند. بااین‌حال، دو تن از بزرگان یعنی عبدالملک شیرازی و قاضی احمد حقی عقیده دارند که نقاشی‌ها با آب‌طلا بر روی دیوار طراحی شده بودند.
در خور توجه است که شاعران مختلف جزئیاتی از نقاشی‌ها و بهطور کلی، عمارت‌های ساخته شده توسط پادشاهان مختلف را در اشعار خود شرح داده‌اند. امروزه، با بررسی این اشعار به اطلاعات بسیاری درباره‌ی عمارت‌های ساخته‌شده در ادوار گذشته دست می‌یابیم. درباره‌ی کاخ چهلستون نیز شاعری به نام عبدی بیگ شیرازی در اشعار خود نام نقاشان دیوارهای داخلی و خارجی این عمارت را آورده است. ما در اینجا از ذکر نام آنها صرف‌نظر می‌کنیم.
گفتنی است که تزیینات بنا فقط محدود به نقاشی‌های آن نیست. بلکه، درهای خاتم‌کاری، کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر و طلاکاری‌ها نیز جزو تزیینات دیگری هستند که نمی‌توان از آنها چشم‌پوشید.
آدرس و نحوه دسترسی
کاخ چهلستون قزوین در مرکز این شهر و در میدان آزادی یا سبزه‌میدان و در داخل باغی به نام سعادت قرار دارد. برای دسترسی به کاخ ابتدا باید خود را به خیابان امام خمینی قزوین برسانید. سپس، از آنجا به‌طرف میدان آزادی حرکت کنید. در جنوب این میدان، کاخ مدنظر را مشاهده خواهید کرد.
حتما از کاخ چهلستون قزوین دیدن کنید
بسیاری از گردشگران علاقه‌ی وافری به بازدید از بناهای تاریخی دارند؛ چراکه به این طریق با سبک معماری دوره‌های گذشته بیشتر آشنا می‌شوند. کاخ چهلستون قزوین یکی از این بناهاست که دیدن آن هنگام سفر به قزوین توصیه می‌شود. «دستی بر ایران» با معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرهای مختلف قصد دارد شما را در جهت تجربه‌ی سفری دلپذیر همراهی کند.
کاخ چهلستون قزوین کجاست؟
این کاخ در مرکز شهر قزوین و در ضلع جنوبی میدان آزادی (سبزه میدان) این شهر قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این کاخ را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره کاخ چهلستون قزوین
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی مطرح شده‌اند که به درک بهتر از متن کمک می‌کنند. چنانچه شما سؤال دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید.
قیمت بلیط کاخ چهل ستون قزوین چقدر است؟
کاربری امروزی این کاخ به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده و قیمت بلیط آن برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است.
آیا کاخ چهلستون قزوین معماری مشابه کاخ هشت بهشت دارد؟
بله. این دو کاخ از نظر معماری مشابهند و طرحی صلیبی و برون‌گرا دارند. البته، معماری آنها تفاوتی جزئی نیز باهم دارد.
کاخ چهلستون قزوین صفوی در دوره‌ی کدام پادشاه ساخته شد؟
این بنا در دوره‌ی شاه تهماسب صفوی (دومین پادشاه صفویان) ساخته شده است و قدمتی در حدود ۴۸۰ سال دارد.
پلان کاخ چهلستون قزوین چگونه است؟
این کاخ بنایی هشت‌گوش است که در دو طبقه ساخته شده است.
موزه چهل ستون قزوین چه روزهایی بسته است؟
این موزه جمعه‌ها و روزهای تعطیل بسته است.
قدمت کاخ چهلستون قزوین بیشتر است یا کاخ چهلستون اصفهان؟
کاخ چهلستون قزوین قدمت بیشتری دارد.
