کاخ خورشید کلات نادری با معماری بی مثال در ایران

کاخ خورشید کلات نادری از جمله کاخ های زیبای دوره افشاریه و از جاهای دیدنی مشهد می باشد که به دستور نادرشاه افشار ساخته شده است. این کاخ در مرکز شهرستان کلات (شهر کلات) و در شمال شرقی استان خراسان رضوی قرار دارد و نظیر آن در هیچ جای دیگر ایران وجود ندارد. به عبارت دیگر، کاخ مزبور در ۱۵۰ کیلومتری شمال مشهد و در میان کوه های هزار مسجد واقع شده است.

این بنا که به عمارت خورشید نیز شهرت دارد، جهت اقامت شاه و خانواده او مورد استفاده قرار داشت. عمارت مزبور به دلیل زیبایی و شکوهی که دارد در سال ۱۳۸۱ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسید.

تاریخچه کاخ خورشید کلات نادری

ساخت این بنا در قرن هجدهم میلادی و در اوایل به قدرت رسیدن نادرشاه افشار آغاز شد. گفته می شود که پادشاه افشاری این کاخ را به عنوان آرامگاه خود برگزیده بود. با این وجود، تکمیل آن تا اواخر مرگ او (۱۷۴۷ میلادی) انجام نشد. کتیبه ای که در دورتا دور گنبد این کاخ وجود دارد، آرامگاه بودن آن را به اثبات می رساند.

علاوه بر آن، بنا به روایتی دیگر نادرشاه افشار این کاخ را به عنوان خزانه و برای نگهداری از غنایم حاصل از جنگ با هندوستان (کوه نور و دریای نور) بنا کرد. شاید دلیل ساخت کاخ مزبور در میان کوه های هزار مسجد به همین دلیل باشد.

علاوه بر آن، این کاخ در شهر کلات مشهور به سرزمین دژهای نفوذناپذیر یا دژ خدای آفرین قرار دارد. در ضلع شمالی این شهر آثاری از برج و باروی قلعه های دوره ساسانیان کشف شده است. به همین دلیل، نادرشاه افشار این شهر را برای بنای این کاخ زیبا برگزید.

ویژگی های معماری عمارت خورشید

این عمارت بنایی سه طبقه است که در میانه باغی بزرگ قرار دارد. باغ مزبور دارای ۲۲۰ عدد درخت چنار است که توسط رودخانه قره سو آبیاری می شود.

نادرشاه افشار برای ایجاد سیستم آبرسانی برای این باغ از تمامی مهندسان خبره خود استفاده کرد. بدین منظور، این مهندسان بعد از ایجاد شیب تنظیم کننده آب در اطراف کاخ، کانالی در مسیر انتقال آب حفر کردند. سپس، بعد از لوله گذاری در این مسیر روی آن را با خاکی نرم پوشاندند. بدین ترتیب، سیستم آبرسانی برای آبیاری درختان چنار تکمیل شد.

علاوه بر آن، در اطراف کاخ خورشید حوضچه های زیبایی با ۱۵۶ فواره وجود دارند. این فواره ها نیز برای آبیاری باغ استفاده می شوند.

بعد از پیمودن باغ و بازدید از درختان بلند قامت چنار نمای عمارت خورشید را مشاهده خواهید کرد. بنا به شواهدی ارتفاع این عمارت در گذشته به ۲۵ متر می رسید. امروزه، به دلیل تخریب طبقه سوم، ارتفاع آن به ۲۰ متر کاهش پیدا کرده است.

طبقه اول این عمارت، بنایی هشت ضلعی می باشد که روی چهار ردیف پلکان ساخته شده است. ورودی عمارت مزبور در اضلاع هشتگانه طبقه اول قرار دارد و به سالن اصلی باز می شود.

در این طبقه، مجموعا ۱۲ اتاق وجود دارند که تزیینات آنها از قبیل نقاشی و گچ بری بسیار بی نظیر هستند. تا چند دهه پیش، تصاویری از شاهزادگان نادری در این عمارت وجود داشتند. امروزه، اثری از آنها بر جای نمانده است.

زیبایی کاخ خورشید مزبور بیشتر به تزیینات نمای خارجی کنگره دار ساختمان مربوط می شود که در آن از معماری مغولی-هندی استفاده شده است. کنگره در معماری به بلندی های سر دیوار، حصار و قلعه گفته می شود.

در پشت بام طبقه اول و در میانه بنای هشت ضلعی، برج استوانه ای شکلی در دو طبقه ایجاد شده است. گفته می شود که این برج محل زندگی شاه و خانواده او بوده است. برج مدور مزبور دارای ترک هایی شبیه نیم ستون، معروف به مدل خیاری می باشد. در دور تا دور قسمت داخلی این برج کتیبه ای وجود دارد که بر روی آن سوره نبا از قرآن به خط ثلث حک شده است.

شیوه ساخت برج مزبور بسیار مشابه بناهای مربوط به دوره حاکمیت پادشاهان گورکانی در هند است. امپراتوری گورکانی یا مغولی نوعی امپراتوری پارسی مآب و ترک تبار با سنت ترکی-مغولی و مسلمان، با فرهنگی ایرانی در شبه قاره هند بود. این امپراتوری را شخصی به نام ″بابر″ از نوادگان تیمور گورکانی پایه گذاری کرد.

موزه مردم شناسی کاخ خورشید کلات نادری

در سال های اخیر، سازمان میراث فرهنگی از طبقه اول این عمارت به عنوان موزه مردم شناسی استفاده می کند. در این موزه، شیوه زندگی مردم در گذشته و مراسم سنتی آنها در معرض نمایش قرار دارد. بدین منظور، مجسمه هایی برای نشان دادن این مراسم در موزه تعبیه شده اند.

برای مثال، شیوه برگزاری جشن های عروسی، ریسندگی و بافندگی زنان، کشاورزی و ابزارآلات آن در این موزه در معرض نمایش گذاشته شده است. علاوه بر آن، بخشی از این موزه جهت فروش کتاب های تاریخی به ویژه کتاب های مربوط به دوره افشاریه اختصاص دارد. بخش دیگری از آن، به نمایش محصولات سنتی شهر کلات، لباس های ابریشمی دستباف و ظروف قدیمی تعلق دارد.

در قسمت مرکزی موزه مزبور سردابه ای قدیمی وجود دارد که قرار بود محل دفن نادرشاه افشار باشد. با این وجود، به دلیل نیمه کاره بودن عمارت خورشید امکان دفن او در این سردابه میسر نشد. سردابه مزبور در دوره قاجار به زندان تغییر کاربری داد.

به دلیل پایین تر بودن این سردابه از سطح زمین، دمای آن در تمام فصول سال سرد و خنک است. دور تا دور سردابه مزبور تصاویری از کاخ خورشید قبل و بعد از مرمت مشاهده می شوند. این تصاویر در حقیقت سیر تکاملی این کاخ را در طی زمان های مختلف نشان می دهند. علاوه بر آن، تصاویری از سایر مکان های تاریخی شهرستان کلات از قبیل مسجد کبود گنبد نیز در این مکان وجود دارند.

بازدید از کاخ زیبای دوره افشاریه را در برنامه سفر بگنجانید

کاخ خورشید کلات نادری از جمله کاخ های بسیار زیبایی است که جلوه ای زیبا به شهر کلات بخشیده است. معماری بی نظیر این کاخ سبب شده است که گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از آن به شهر کلات مسافرت کنند.

تورهای ایرانگردی یکی از بهترین روش برای مسافرت به این شهر می باشند. پیشنهاد می کنیم در طول این مسافرت از این کاخ زیبا بازدید کنید. ″دستی بر ایران″ ضمن معرفی جاذبه های گردشگری مشهد شما را به بازدید از کاخ خورشید در شهر کلات دعوت می کند.

کاخ خورشید کلات نادری کجاست؟

کاخ خورشید وسط باغ بزرگی در کلات نادر، مرکز شهرستان کلات واقع است. کلات شهری است مرزی در شمال شرقی استان خراسان رضوی. موقعیت مکانی دقیق این کاخ را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره کاخ خورشید

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.