چوگان (پولو)، بازی سوارکاری ایرانیان باستان

ایرانیان، تقریبا 2500 سال پیش، چوگان (پولو) را به عنوان یک بازی سرگرم کننده اسب سواری، درست کرده بودند و با آن سرگرم می شدند. چوگان بازی شگفت انگیزی است که در تمام طول تاریخ افراد بسیاری را به خود جذب کرده است. چندین تن از افراد مشهور، داستان ها و اشعاری برای این بازی خلق کرده اند. فردوسی و رودکی نیز در اشعار خود به آن اشاره کرده اند.

در طول این بازی، هنرمندانی با استفاده از ابزارهای موسیقی خاص، قطعات موسیقی و آهنگ های ویژه ای را می نوازند. چوگان یکی از میراث های فرهنگی ناملموس ایرانی است که در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخ چوگان (پولو)

چوگان برای اولین بار در زمان هخامنشیان در ایران بازی شد. با گسترش مرزهای ایران و پهناور شدن نقاط جغرافیایی توسط هخامنشیان، این ورزش باستانی ایرانی، به کشورهای دیگر هم راه پیدا کرد.

قدمت این ورزش به قرن های پیش از میلاد مسیح برمی گردد. در آن زمان این ورزش بین پادشاهان، حاکمان و افراد ثروتمندی که استطاعت این ورزش سرگرم کننده را داشتند، بسیار محبوب بود. آن ها مسابقات اسب سواری هم برگزار می کردند. یکی از فعالیت های سرگرم کننده در بین پادشاهان، چوگان بود.

البته، چوگان در آن زمان، به روش متفاوتی بازی می شد. اسب سواری چیزی فراتر از تمرینی نظامی و جنگی بود. بنابراین، این سرگرمی، رژه های نظامی و سوارکاری با اسب های جنگی را هم شامل می شد. با گذر زمان، چوگان به شکل سبک امروزی آن در آمد.

“کارنامه اردشیر بابکان”، کتابی داستانی با ارزشی می باشد که به زبان فارسی میانه و در زمان ساسانیان نوشته شده است. این کتاب، داستان زندگی اردشیر اول، بنیانگذار این سلسله را روایت می کند. این اولین سند مکتوبی است که در آن به چوگان اشاره شده است.

مغول ها پس از حمله به ایران، هنرها و فرهنگ ایرانیان از جمله چوگان را فراگرفتند و آن را در سراسر امپراتوری خود رواج دادند. همین باعث شد که تمام کشورهای آسیای شرقی، به این بازی سرگرم کننده علاقمند شوند و آن را به عنوان یک مسابقه سرگرم کننده و منحصر به فرد در نظر بگیرند.

تاریخ چوگان به دوره مغول ختم نشد. ما آثار آن را در دوره صفویه (زمانی که شاه عباس اول بر این حکومت می کرد) هم مشاهده کرده ایم. زمانی که وی در پایتخت جدیدش یعنی اصفهان مستقر شد دستور داد که برای بازی چوگان، میدان نقش جهان ساخته شود.

زمانی که افسران هندی و انگلیسی بخشی از سیستم های حکمرانی خارجی در ایران بودند، این بازی و قوانین آن را آموختند. بعدها، این مهارت ها را به کشورهای خود منتقل کردند. بنابراین، در سال 1860 میلادی، پولو برای اولین بار در انگلستان، بازی شد.

محبوبیت چوگان در انگلستان، مقدمه ای بود که این ورزش به آمریکا هم برسد. در قاره آمریکا، این میراث فرهنگی ناملموس ایرانی، در کشورهای امریکای لاتین انجام می شد و در آن بخش از دنیا هم طرفداران بسیاری را به خود جلب کرد.

امروزه، تمام کشورها با چوگان آشنا هستند و آن را پولو می نامند. گلف و هاکی، با الهام از این بازی سرگرم کننده ایران باستان، ایجاد شده اند. برخی از ثروتمندان، به جای اسب، از فیل برای این بازی استفاده می کنند.

تجهیزات بازی چوگان

سوارکاران و اسب ها باید برای برای بازی آمادگی داشته باشند. این یک بازی استراتژیک است که به آمادگی و هوشمندی زیادی نیاز دارد. بازیکنان، اسب سواران معمولی نیستند و اسب ها هم هر اسبی نیستند بلکه اسب هایی هستند که می توانند به راحتی به جنگ بروند.

امروزه در گرگان، اسبچه ها (پونی ها)، اسب هایی با اندازه استانداردی خاص هستند که برای این بازی سنتی ایرانی استفاده می شوند. در فارسی، از آن ها با عنوان اسب چوگان یاد می شود. اسب ها به منظور آماده شدن برای مسابقه باید با لوازم ایمنی تجهیز شوند. باید بانداژهای مخصوصی برای ساق پا داشته باشند که آن ها را در برابر ضربات چوب چوگان محافظت کند. افسار باید به گونه ای باشد که به راحتی و آزادانه تنظیم شود تا بتوان اسب را به راحتی کنترل کرد.

سوارکاران باید کلاه ایمنی، دستکش، شلاق و چکمه سوارکاری، زانو بند، بازوبند و لباس چوگان مخصوص داشته باشند.

بازیکنان باید از قبل در سوارکاری بسیار ماهر باشند. هر بازیکن یک چماق چوبی دسته بلند مخصوص دارد که در طول بازی با آن سعی می کند که توپ را هدایت کند. چوب چوگان 129 سانتی متر طول دارد و به طور عمودی به یک قطعه دیگر متصل است که 20-25 سانتی متر طول دارد. چوب چوگان به طور معمول از چوب بامبو ساخته می شود.

توپ چوگان، سخت و کمی بزرگتر از توپ تنیس است و آن را «گوی» می نامند. قطر آن حدود 25 سانتی متر است و وزنی حدود 140 گرم دارد.

بازی چوگان و زمین پولو

برخی از مهمترین موارد عبارتند از:

• ابعاد میدان چوگان: 274 متر در 145 متر است.
• طول دروازه: 7 متر است.

تعداد بازیکنان هر تیم: 4 بازیکن

• شماره 1، یک مهاجم است که باید سعی کند امتیاز گل کسب کند.
• شماره 2، هم مهاجم است و هم مدافع و باید هردو نقش را بازی کند.
• شماره 3، رهبر تاکتیکی است که فرصت ایجاد می کند و حرکات دفاعی را به ضدحمله تبدیل می کند.
• شماره 4، دروازه بان است که بازیکن دفاعی اصلی است.

تمام بازی به دو نیمه تقسیم می شود. مدت زمان بازی، شش دوره زمانی هفت دقیقه ای است. هر دوره زمانی را «چوکه» یا «چوکر» می نامند. نکته جالب توجه این است که در فارسی «چوکر» واژه ای بود که به خدمتکارانی اطلاق می شد که در فواصل استراحت از اسب ها مراقبت می کردند. امروزه ایرانیان از این کلمه (چاکر) استفاده می کنند تا نشان دهند که با طیب خاطر و از اعماق وجود آماده خدمت به دیگران هستند.

بازیکنان هر تیم، بین دو چوکه، به 3 دقیقه استراحت نیاز دارند. آن ها بین دو نیمه، پنج دقیقه استراحت می کنند.

قوانین بازی

چوگان هم مانند ورزش های دیگر قوانین خاص خود را دارد. این قوانین هم برای تجهیزات و هم برای نحوه بازی است.

این بازی نیروبخش ایرانی نیازمند سوارکارانی است که به دو تیم تقسیم می شوند. هر تیم روی اسب هایشان می نشینند و تلاش می کنند که در مقابل تیم حریف، امتیاز بیشتری کسب کنند.

در آغاز بازی، بازیکنان هر تیم، در یک ردیف، پشت خط میانی، در میانه زمین، روی اسب خود سوار هستند. سپس، داور، توپ را از فاصله تقریبا 5/6 متری، به سمت آن ها پرتاب می کند تا بازی را شروع کنند. بازیکنان، به سمت گوی حرکت می کنند تا بتوانند کنترل آن را در دست بگیرند و حمله ای تاکتیکی به سمت دروازه حریف انجام دهند. اگر در طی بازی خطایی انجام شود یا زمان استراحت بین دو چوکه باشد، بازی متوقف می شود.

اگر هر اتفاقی برای اسبپچه ها بیفتد یا اسبچه ای آسیب ببیند، بازی متوقف می شود و سوارکار برای ادامه بازی باید از اسب دیگری استفاده کند. از آنجا که چوگان یک بازی هیجان انگیز است و به فعالیت های فیزیکی زیادی نیاز دارد، اسب ها به سرعت خسته می شوند. بنابراین، گاهی اسب های خسته را با اسب های تازه نفس تعویض می کنند. از این رو، هر سوارکار در طول مسابقه، از بیش از یک اسب استفاده می کند.

وضعیت امروزه چوگان در ایران

از آنجا که چوگان یک ورزش گران قیمت است، در ایران بسیار متداول نیست اما فدراسیون چوگانی در ایران وجود دارد که این ورزش را ترویج می کند. بنابراین، مقامات ورزشی توجه بیشتری را روی این ورزش معطوف کرده اند و امید است که این ورزش هم در بین تمام بازی های ایرانی به محبوبیت برسد و متداول شود.

با این حال، چوگان به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس ایرانی به جایگاهی جهانی رسیده است و تمام ایرانیان به آن می بالند. دانش آموزان در دروس ادبیات خود راجع به آن می خوانند و در هنرهای مختلف به ویژه نقاشی، در مورد این ورزش می آموزند.

پرسش‌های متداول درباره چوگان

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید. ما سوال‌های شما را می‌خوانیم و در اسرع وقت به آنها پاسخ خواهیم داد.