شهر کویری طَبَس که پیش‌تر از توابع استان یزد بود، امروزه قسمتی از خراسان جنوبی است و به نظر می‌رسد منطقه‌ای خشک و بی‌آب‌و‌علف باشد. این در حالی است که گردشگران از جاهای دیدنی طبس و به‌خصوص چشمه‌ای با عنوان چشمه مرتضی علی سخن می‌گویند که بسیار جذاب و درخور توجه است. این چشمه مجموعه‌ای از چندین چشمه‌ی سرد و گرم است که به موازات هم جریان دارند و منظره‌ی زیبایی به وجود آورده‌اند.
وجه تسمیه‌ی چشمه مرتضی علی طبس
مردم محلی طبس چشمه مرتضی علی را به‌جهت عقیده‌ی خود به داستان زیر، به این نام می‌خوانند:
در روزگاران گذشته، امام‌علی(ع) از کنار کوه کش سیاه طبس عبور می‌کرد. در همان حین، به امر خدا کوه شکافته شد و چشمه‌ای از دل آن بیرون آمد تا فرشتگان با آب آن، امام را غسل دهند.
ویژگی‌های چشمه
در دل دشت کویر، مجموعه‌ای شامل سه چشمه‌ی اصلی و چندین چشمه‌ی فرعی وجود دارد که از دامنه‌‌های جنوبی کوه کش سیاه به‌طرف غرب جریان یافته‌اند. تمامی این چشمه‌ها در راستای یک دره قرار گرفته‌اند. نام اولین چشمه قنبر است. این چشمه‌ی آب سرد در راستای دره و در جهت شیب آن از شرق به غرب در مسیر یک رودخانه جریان دارد.
پس از آن، در فاصله‌ی ۶ کیلومتری از چشمه‌ی اول می‌توان چشمه‌ی مرتضی علی را مشاهده کرد که شکستگی و فشار گسلی واردشده به کوه، عامل ایجاد آن بوده است. این چشمه به جهت جریان‌یافتن در میان دیواره‌های بلند درهای ژرف و کوچک که همچون تنگه‌ای زیباست، بسیار جلب توجه می‌کند.
دو چشمه‌ی مزبور در مسیر حرکت خود به یکدیگر ملحق می‌شوند و در نهایت، به چشمه‌ی جعفری می‌پیوندند. سپس، آب تمامی آنها در پایین کوه در پشت سد خاکی نهرین تجمع می‌یابد که برای تأمین آب لازم برای آبیاری مزارع و باغ‌های شهر طبس ایجاد شده است. این سد را با عنوان طاق شاه‌عباسی نیز می‌شناسند که لقب بزرگ‌ترین و نازک‌ترین سد قوسی جهان را یدک می‌کشد.
جالب است بدانید که در مسیر چشمه، رودخانهای به نام سردر قرار دارد. گاهی اوقات، مردم محلی چشمه‌ی مزبور را به‌همراه درهای که در آن جریان می‌یابد، به جهت ورود آب این رودخانه در شکستگی تنگه‌مانند آن، «کال سردر» می‌نامند. احتمالاً بدانید که کال در زبان محلی به‌معنای دره است.
دلایل جذابیت چشمه مرتضی علی
دلایل بسیاری وجود دارند که چشمه مرتضی علی را به یکی از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری طبس مبدل کرده‌اند. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:
مخلوط‌نشدن آب گرم و سرد چشمه‌های اصلی
همان‌طور که شرح آن گذشت، چشمه‌ی مرتضی علی مجموعه‌ای متشکل از چندین چشمه‌ی مختلف با آب گرم و سرد است. نکته اینجاست که در مسافت ۳۰۰ کیلومتری بستر رودخانهای که آب چشمه‌ها در آن جریان می‌یابند، دو آب گرم و سرد با یکدیگر مخلوط نمی‌شوند. بنابراین، گردشگران به هنگام قدم‌گذاشتن در مسیر رودخانه، احساس می‌کنند که یکی از پاهای خود را در آب گرم و دیگری را در آب سرد قرار داده‌اند. به نظر می‌رسد که این ویژگی در هیچ چشمه‌ی دیگری در دنیا مشاهده نشده است.
بسیاری از صاحب‌نظران دلیل عدم اختلاط آب‌های گرم و سرد را غلظت زیاد آب گرم و اختلاف ساختاری آن با آب سرد می‌دانند. جالب اینکه این آب‌ها را می‌توان در بستر رودخانه از یکدیگر تفکیک کرد. در سال‌های اخیر، در مسیر رودخانه با چیدن سنگ‌ها در کنار یکدیگر، حوضچه‌هایی ایجاد کرده‌اند که گردشگران برای آب‌تنی از آنها استفاده می‌کنند. در برخی قسمت‌ها عمق و حجم آب این حوضچه‌ها بسیار بیشتر است.
خواص درمانی آب چشمه
وجود برخی املاح و مواد معدنی در آب چشمه مرتضی علی باعث شده است که این آب برای درمان برخی بیماری‌ها مفید باشد. افزون بر آن، در این چشمه تعدادی ماهی حضور دارند که با عنوان دکتر ماهی شناخته می‌شوند. چرا که با تجمع در اطراف پای برهنه‌ی گردشگران و خوردن باکتری‌ها و سلول‌های مرده‌ی پوست آنها، بیماری‌های پوستی را بهبود می‌بخشند. این ماهی‌ها در قسمت‌هایی از چشمه یافت می‌شوند که حوضچه‌ها عمق بیشتری دارند.
برخورداری از فضایی برای قدم زدن در رودخانه و آب‌تنی
بیشتر گردشگران به‌دلیل علاقه‌‌ای که به قدم‌زدن در مسیر رودخانهای با سنگ‌های غول پیکر دارند، چشمه‌ی مرتضی علی را برای بازدید انتخاب می‌کنند. به‌خصوص اینکه در اطراف این رودخانه، صخره‌هایی وجود دارند که به‌دلیل پوشیده‌شدن سطح آنها با خزه، به‌رنگ سبز درآمده‌اند. در طول مسیر، این صخره‌ها به یکدیگر نزدیک می‌شوند و مسیر دره را تنگ می‌کنند و در نهایت، به شکافی در دل کوه مبدل می‌شوند. دیواره‌ی صخره‌ها حالتی لایه‌لایه دارند که بر اثر پدیده‌ای با عنوان کنگلومرا یا ماسه‌سنگ به این شکل درآمده‌اند.
جالب توجه است که با قدم‌زدن و جلورفتن در مسیر رودخانه، عمق و حجم آب نیز بیشتر می‌شود و امکان آب‌تنی در آن فراهم می‌شود. در این مسیر، تعدادی خرچنگ نیز وجود دارند که اگر حواس‌جمع قدم بردارید، مشاهده‌ی آنها از نزدیک خالی از لطف نیست.
حفرههای صخره‌ی اطراف چشمه
نکته‌ی دیگری که به جذابیت چشمه مرتضی علی می‌افزاید، وجود حفره‌هایی در صخره‌ی اطراف آن است که با نظم خاصی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. جذاب‌تر اینکه تمامی حفره‌ها به‌واسطه‌ی تونلی با یکدیگر ارتباط دارند و با عنوان خانه‌ی گبر شهرت یافته‌اند. قدمت این خانه به ۱۵۰۰ سال پیش، یعنی دوره‌ی ساسانی برمی‌گردد.
البته، هر گردشگری قادر به دسترسی به فضای داخلی حفره‌ها نیست. برای این کار لازم است که ضمن برخورداری از مهارت صخره‌نوردی، وسایل کامل آن را نیز به‌همراه داشته باشید.
مردم محلی عقیده دارند که حفرههای روی صخره محلی برای دفن پیروان دین زرتشتی بوده است. به عقیده‌ی آنها نام‌گذاری این حفره‌ها به خانه‌ی گبر به این دلیل است که گبر واژه‌ای دری به‌معنای زرتشتی است.
عده‌ای دیگر نیز حفره‌ها را به‌منزله‌ی خانه‌ای جهت سکونت زرتشتیان تصور می‌کنند. به‌خصوص اینکه این حفره‌ها از نظم خاصی برخوردارند. به عقیده‌ی آنها، پایین‌ترین حفره‌ی صخره، ورودی منزل بوده است.
جاذبه‌های اطراف چشمه
در اطراف چشمه‌ی مرتضی علی، جاذبه‌های طبیعی و دست‌ساز مختلفی وجود دارند که برخی از آنها عبارت‌اند از:
دره سد نهرین
در اطراف چشمه مرتضی علی درهای محصور و تنگ به نام دره سد نهرین قرار دارد که بی‌شباهت به تنگه واشی تهران نیست.
طاق شاه عباسی
در قسمتی از مسیر چشمه، سدی به نام سد تأخیری شاه عباسی یا طاق شاه عباسی وجود دارد که از دوره‌ی صفوی به یادگار مانده است. این سد به‌جهت مرمت در دوره‌ی شاه‌عباس صفوی به نام طاق شاه‌عباسی شناخته می‌شود.
آدرس و مسیر دسترسی
چشمه مرتضی علی در ۳۰ کیلومتری طبس و ۱۰ کیلومتری روستای خرو این شهر قرار دارد. البته، ممکن است پس از پیدا‌کردن آدرس، اثری از چشمه و آب مشاهده نکنید. چراکه دسترسی به این چشمه، نیاز به اندکی پیاده‌روی دارد.
در واقع، شما باید ابتدا خود را به روستای خرو و بعد، به محل قرارگیری چشمه برسانید. سپس، کمی بعد از پارکینگی که در این محل تعبیه شده، چندین پله را به‌طرف پایین بپیمایید تا به فضای بازی با جویباری کوچک برسید. در این فضا هنوز اثری از رودخانه و حوضچه‌های آب نیست.
بنابراین، باید اندکی جلوتر بروید تا در مسیر رودخانه قرار بگیرید. پس از ده دقیقه پیاده‌روی، چشمه مرتضی علی را پیش رویتان مشاهده خواهید کرد. سپس، با جلورفتن در مسیر رودخانه، سنگ‌های بزرگی در مسیر حرکتتان قرار می‌گیرند که عبور از آنها کار آسانی نیست.
چشمه مرتضی علی؛ جوشش آب از دل کویر سوزان طبس
چشمه مرتضی علی به‌جهت برخورداری از آب گرم و سرد در مجاورت یکدیگر و قرارگیری در کویر سوزان طبس، حیرت بسیاری از گردشگران را برانگیخته است. گذشته از آن، انگیزه‌ی آنها را نیز برای سفر به این شهر کویری افزایش داده است. «دستی بر ایران» توصیه می‌کند که به‌عنوان یک گردشگر مسئول، ضمن بازدید از چشمه و سایر جاهای دیدنی طبس، هیچ ردپایی از خود بر جای نگذارید.
چشمه مرتضی علی کجاست؟
این چشمه در ۳۰ کیلومتری طبس و ۱۰ کیلومتری روستای خرو این شهر قرار دارد. موقعیت مکانی این چشمه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره چشمه مرتضی علی
ممکن است با خواندن مطلب بالا سؤالی درباره‌ی چشمه مرتضی علی برایتان مطرح شده باشد. ما پاسخ برخی از پرسش‌های متداول را ذکر کرده‌ایم. در صورتی که با بررسی آنها هنوز جواب خود را نگرفته‌اید، آن را در بخش دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید.
فاصله مشهد تا چشمه مرتضی علی چقدر است؟
چشمه‌ی مدنظر در فاصله‌ی ۵۸۵ کیلومتری مشهد قرار دارد که پیمودن آن با خودروی شخصی، به‌طور تقریبی ۶ ساعت زمان می‌برد.
بیشترین دلیل محبوبیت چشمه مرتضی علی چیست؟
بسیاری از گردشگران برخورداری این چشمه از دو آب گرم و سرد در مجاورت یکدیگر را از دلایل اصلی محبوبیت آن می‌پندارند.
چشمه مرتضی علی در دامنه‌ی کدام کوه قرار دارد و وجه تسمیه‌ی آن چیست؟
چشمه‌ی مزبور از دامنه‌ی کوه کش سیاه طبس به‌طرف غرب جریان دارد. به‌عقیده‌ی مردم، در روزگاران گذشته عبور امام‌علی(ع) از مجاورت این کوه باعث شکافته‌شدن آن و بیرون‌آمدن چشمه شده است. به همین دلیل، آن را چشمه مرتضی علی می‌نامند.
