
در جایجای کشورمان، اقوام ایرانی از دیرباز بهواسطهی پوشاک سنتی خود از یکدیگر متمایز میشدهاند. سبک پوشش اقوام گیلکی، آذری، کرد، لر، بلوچ، قشقایی، ترک، عرب، بختیاری، ترکمن و… نهفقط از صنایع دستی ایرانی است که هویت و فرهنگ و تاریخ این مردمان را نشان میدهد.
تحقیق درباره پوشاک اقوام ایرانی نشان میدهد که لباس محلی هرکدام براساس معیارهای متفاوتی نظیر سبک زندگی و آبوهوای منطقه سکونتشان انتخاب میشده است. افزون بر آن، لباسهای هر قوم تفاوتهایی با یکدیگر دارند؛ تاآنجاکه براساس رنگ و جنس و نوع پارچه، هویت، سن، تجرد یا تأهل و موقعیت اجتماعی افراد نیز مشخص میشود.
شباهت و تفاوت پوشاک سنتی اقوام ایرانی در مناطق گوناگون
در کشورمان اقوام مختلفی زندگی میکنند که از میراث فرهنگی مشترک یا متمایزی برخوردارند. هویت فرهنگی مردمان ایران برگرفته از تاریخ، تبار، سرزمین مادری، زبان و گویش، دین، اساطیر، آداب و رسوم، خوراک، سبک پوشش، هنرهای سنتی و … است. در ادامه، سبک لباسپوشیدن اقوام هرکدام از مناطق را بههمراه وجه شباهت و تمایز پوشاک آنها شرح میدهیم:
سبک پوشش و لباس اقوام مرکز و غرب ایران
لباس اقوام ایرانی نظیر اقوام فارس، کرد، لر و لک که در مرکز و غرب ایران ساکناند، تفاوتهایی باهم دارند که صاحبان خود را متمایز میکنند. البته، پوشاک سنتی این اقوام شباهتهایی جزئی نیز باهم دارند؛ ازجمله در رنگ پوشش افراد سالخورده و جوان و همچنین، چندبخشیبودن لباسها.
پوشاک سنتی قوم کرد

از میان انواع لباسهای سنتی ایران، لباس اقوام کرد از قدیمیترین و متنوعترین نمونهها به شمار میرود. تزیینات و نقوش برجستهی آنها بسیار درخور توجهند. نمونههایی از پوشاک مردمان کرد در حجاریهای ورودی کاخ آپادانا در تختجمشید مشاهده میشود.
بهطور کلی، پوشاک کردی همانند لباس سایر اقوام ایرانی، اجزای متفاوتی دارند. البته، لباس زنان و مردان کرد براساس منطقهی سکونت آنها متفاوت است. قوم کرد از ایلهای متعددی تشکیل شده است که هرکدام سبک پوشش و لباسهای خاص خود را دارند. ایلهای اصلی کرد با نامهای اورامی و سقزی، مریوانی، سنندجی، کرمانشاهی، کلهر، منگور، شکاک، کرمانج و… شناخته میشوند.
گفتنی است که زنان کرد لباسهای خود را بهگونهای انتخاب میکنند که در آنها نقوشی از گلهای کوهستان و دشت خودنمایی کند. آنها لباسهایشان را برای دو منظور روزمره و مجلسی و با استفاده از پارچههای مختلفی نظیر حریر، تور، مخمل و ساتن میدوزند. سپس، با ملیلهدوزی، منجوقدوزی، پولکدوزی، سرمهدوزی و سنگدوزی آنها را تزیین میکنند.
بهطور کلی، لباس زنان کرد شامل ۱۱ جزء مختلف میشود که عبارتاند از دستمال سهگوش زینتی، عمامه، روسری یا سربند، زیرپیراهنی، پیراهن، جلیقه، قبا، نیمتنه یا یل، شلوار و کفش.
پوشش مردان کرد نیز شامل پیراهن و بالاپوش کوتاه، شلوار کردی گشاد، دستار یا کلاه سنتی و شالی پهن است که دور کمر میبندند.
پوشاک سنتی قوم لر

لرها یکی دیگر از اقوام ایرانی هستند که لباس سنتی خاص خود را دارند. آنها به دو گروه عمدهی لر بزرگ و کوچک تقسیمبندی میشوند. لر بزرگ شامل ایلهای بزرگ بختیاری و طوایف ممسنی و بویراحمد و لر کوچک شامل مردم لرستان امروزی و قسمتهایی از همدان و ایلام است. هر دو گروه، پوشاک سنتی تقریباً یکسانی بر تن میکنند که البته تفاوتهای جزئی باهم دارند.
طراحی پوشاک لری نشاندهندهی همزیستی آنها با طبیعت و ویژگیهای جغرافیایی اقلیم آنهاست. برای آن گروه از اقوام لر که در مناطق مرکزی ایران و استانهای لرستان و همدان و ایلام سکونت دارند، لباسهای مخصوصی وجود دارد که به نام «لباس محلی لری فیلی» شناخته میشوند.
گفتنی است که لباس لری مخصوص استان کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۹۷ خورشیدی در زمرهی آثار ناملموس ایران به ثبت ملی رسیده است.
طراحی پوشاک بانوان لر به دو فاکتور کلی اوضاع اقلیمی و نیاز مردم وابسته است. رنگ این پوشاک نیز شأن اجتماعی و سن و مانند این را به معرض نمایش میگذارد. بدین ترتیب، پارچههایی با رنگ تیره و طرح ساده بههمراه سربندهای سیاه و سفید مخصوص زنان سالخورده و پارچههای با رنگ شاد، مخصوص زنان جوان هستند. در حالت کلی، این پوشاک از اجزای مختلف سرپوش، تنپوش، بالاپوش و پاپوش تشکیل میشود.
اجزای لباس زنانه لری شامل دامنی چیندار به نام شلیته و پیراهنی گشاد و بلند با نام قَبَن است. این لباسها معمولاً از پارچههای رنگارنگ و گلدار تهیه میشوند. چادرکمر نیز جزء دیگری از پوشش بانوان لر و چادری است که بهخاطر ضخامتش، از آنها در برابر سرما محافظت میکند. زیورآلات سنتی زنان لر نیز شامل دستبندهای نقره، گردنبندهای زینتی و دستمالهای رنگی است.
لباس مردان لر نیز از پیراهنی بلند به نام جومه، شلوار، کلاه نمدی، چوقا، ستره، شال و گیوه تشکیل میشود.
پوشاک سنتی مردمان لک

قوم لک یکی از اصیلترین مردمان ایرانیتبارند که در استانهای غربی مانند لرستان، کرمانشاه، ایلام و همدان ساکن هستند. پوشش مردمان قوم لک نمایانگر هویت فرهنگی این قوم است که در آداب و رسوم، تاریخ و فرهنگ این مردمان نقشآفرینی میکند. شال، سِتِرَه یا قبا، کلاه نمدی یا کِلاو، سربند گلونی، قبای نمدی پشمی با نام کپناک یا فراجی و گیوه، بخشی از لباس سنتی قوم لک است.
لباس ابیانه

در شهرستان نطنز، روستای خوشآبوهوایی بهنام اَبیانه وجود دارد. پوشاک سنتی اَبیانه بهعنوان یکی از میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است. جالب اینکه مردم روستا به حفظ پوشاک خود تعصب نشان میدهند؛ چراکه بخشی از فرهنگ آنهاست. ازجمله پوشاک مردم اَبیانه میتوان به شلوار مشکی و گشاد مردان و چارقدهای رنگی بانوان اشاره کرد.
درخور توجه است که پوشاک سنتی بانوان اَبیانه شباهت زیادی به پوشاک بانوان در دورهی صفویه دارد. ازجمله اجزای این پوشش، میتوان به پیراهنهای رنگارنگ با دامن کوتاه و دامنشلواری پُرچین بهنام شلیته و چارقدهای متنوع گلدار با زمینهی سفید اشاره کرد.
رنگ پوشاک اَبیانه نیز همانند دیگر لباسهای سنتی ایران، متناسب با سن افراد انتخاب میشود. البته، نکتهی جالب اینجاست که مردم اَبیانه در مراسم سوگواری نیز با همین لباس حاضر میشوند و استفاده از لباس مشکی در بین آنها رواج ندارد.
سبک پوشش و لباس اقوام شمال و شمال شرقی ایران
لباسهای سنتی مردمان مناطق شمال و شمال شرق کشورمان متناسب با آبوهوای آن مناطق انتخاب میشوند. اقوام آذری، گیلکی، مازنی، ترکمن و خراسانی در این بخش از کشورمان سکونت دارند. لباس محلی و سنتی آنها بهدلیل شادابی و تنوع رنگهای استفادهشده در آن، به یکدیگر شباهت دارند.
پوشاک سنتی قوم آذری

از دیرباز، پوشاک مردمان آذربایجان ویژگیهای هنری، تاریخی، قومی و مذهبی آنها را به نمایش گذاشته است. انتخاب رنگ لباس ازجمله مؤلفههای بسیار مهم بود که در کنار دیگر مؤلفهها، نظیر تزیینات مختلف، جلوهی زیبایی به پوشاک سنتی آذربایجان میبخشید. تزیینات استفادهشده در پوشاک آذری، شامل حاشیهدوزی، گلابَتوندوزی، مُنجوقدوزی و چیندوزی بود.
در حالت کلی، لباس سنتی آذری شامل سه قسمت مختلف سرپوش و تنپوش و پاپوش بود؛ اما از قرن بیستم میلادی بهبعد، استفاده از آنها کمرنگ شد. هماکنون، فقط مردمان عشایر و روستاییان همچون گذشته از این پوشاک استفاده میکنند. ضمن آنکه ایلهای مختلف آذری، ازجمله شاهسونها و ارسباران و خلخالیها، هرکدام لباس محلی خاص خود را داشتهاند.
جالب توجه است که جنس پوشاک مردان و زنان در میان قوم آذری تفاوتهایی باهم دارند. به این صورت که زنان پارچههایی از جنس ابریشم و ترمه و مخمل و مردان از پارچههای پشمی برای دوختن پوشاک سنتی استفاده میکنند. البته، فاکتور اصلی انتخاب جنس لباس، بودجه و توان مالی افراد است. بنابراین، هر فردی با درنظرگرفتن این فاکتور پارچههایی از جنس حریر، تافته، دریاکنار، مَلمَل، کودِری، فاستونی، آیناگولی، اوتماسینار، میتقال، شالموز و چیت را نیز انتخاب میکند.
از سایر معیارهای انتخاب رنگ و نوع پارچه در پوشاک زنان آذری، سن افراد است. بر همین اساس، زنان سالخورده پارچههایی با طرح و رنگ ساده و ملایم و تزیینات اندک را مناسب خود میدانند. زنان جوان نیز از پارچههایی با رنگهای شاد و پرنقش با زیورآلات بیشتر استفاده میکنند. لباس زنان آذری اجزای متفاوتی دارند که عبارتاند از:
- بُرک: کلاهی است که به شکل ساده یا با پولکهای رنگی و سکههای تزیینی دوخته میشود.
- چارقَد: پارچههایی چهارگوش با رنگ روشن که جنسی از نخ یا ابریشم دارند. بانوان این پارچهها را همانند روسری بهشکل مورب تا میزنند و استفاده میکنند.
- یایلیق: سربندی است که زنان مسن آن را برای نگهداشتن چارقد روی سر خود، روی پیشانی میبندند.
- کوینَک: این جزء از لباس بهعنوان رویهی آن استفاده میشود و آستینهای گشاد و بدون یقه دارد. گاهی کوینک هیچ دوختی ندارد و زنان آن را بهصورت باز روی شانهی خود میاندازند.
- جبکن: لباسی با جنس ابریشم که آن را روی کوینک بر تن میکنند.
- آرکالیک یا آرخالیخ: لباس آستینبلند و گشاد از جنس مخمل که رنگ آن بهطور معمول زرشکی سیر و طرح آن گلدار است.
لباس قوم گیلک

پوشاک سنتی قوم گیلک افزون بر ثبتشدن در زمرهی میراث معنوی کشور، در جشنوارهی لباس نیویورک بهعنوان «شادترین لباس جهان» شناخته شده است. پوشاک گیلکی در میان مردم شرق و غرب و مرکز گیلان متفاوت است و از این نظر، به سه نوع مختلف قاسمآبادی و تالشی و رسوخی تقسیم میشود.
اجزای اصلی پوشاک بانوان گیلکی شامل لچک، روسری، سربند، پیراهن، جلیقه، کت، دامن، شلوار و چادرشب است. این نوع لباس سنتی ایرانی زیباییها و ویژگیهای خاص خود را دارد؛ ازجمله:
- دامنهای رنگارنگ تزیینشده با نوارهای رنگی شاد؛
- پیراهنی از جنس ساتن در رنگهای مختلف؛
- جلیقهی جلوباز بهرنگ مشکی و مزین به سکه و نوار.
لباس قوم مازنی

پوشاک سنتی قوم مازنی که در استان مازندران ساکن هستند، سرشار از شادابی و تنوع رنگی طبیعت است. پوشاک این قوم متشکل از سرپوش و تنپوش و پاپوش است که هرکدام جزئیات خاصی دارند.
لباس بانوان مازنی از اجزای مختلفی نظیر چادر، چاقچور، نیمساق، روبند، نقاب، چارقد، شلیته و تنبان تشکیل میشود. البته، این پوشش محلی امروزه فقط گاهی در جشنها و آیینهای خاص استفاده میشود. لباس محلی مردان ترکمن نیز شامل شلوار و پیراهنهای ساده همراه با کلاه نمدی است.
لباس قوم ترکمن

یکی از زیباترین انواع لباسهای محلی ایرانی لباس اهالی ترکمنصحراست. رنگ غالب در این لباس، قرمز است. استفاده از اجناس کتان، پنبه، ابریشم و پوست در این لباسها متداول است؛ اما پوشاک اصیل ترکمنی فقط از ابریشم تهیه میشوند.
لباس محلی زنان ترکمن از پیراهنی بلند با جلیقههای تزیینشده و روسریهای بلند تشکیل میشود. زیورآلات زنان ترکمن شامل آچارباغ (گردنبندی نقرهای با آبطلا)، قولاق حالقه (گوشواره)، بیلهزیگ (دستبند)، یراق (تسمهای چرمی پوشیده با پولک و آویزهای نقرهای)، انسهلیک (تزییناتی از طلا، نقره و عقیق) میشود. همچنین، دختران ترکمن سینهریزی به نام بوقاو بر گردن خود میآویزند.
لباس سنتی مردان ترکمن شامل پیراهنهای بلند و ساده با کلاه پشمی است. یکی از معروفترین کلاههای سنتی ایران مختص مردان ترکمن است که تلپک نام دارد. این کلاه از پوست گوسفند تهیه میشود.
سبک پوشش و لباس اقوام جنوب ایران
مردم جنوب کشور، شامل اقوام سواحل خلیجفارس و بلوچی و قشقایی و عرب هستند. این اقوام لباس محلی متفاوتی از اقوام مرکز و غرب کشور دارند. لباس جنوبیها بهدلیل گرم و شرجیبودن هوا، اغلب از پارچههای نازک و ظریف تهیه میشود.
پوشاک سنتی قوم بلوچ

لباس سنتی قوم بلوچ و ساکنان استان سیستانوبلوچستان براساس آبوهوای خشک و بیابانی منطقه محل سکونتشان انتخاب شده است. مردمان بلوچ از معدود قومهایی به شمار میروند که بسیار به استفاده از لباس سنتی خود پایبند هستند و با همین پوشاک، به سایر مناطق کشور سفر میکنند.
لباس مردان بلوچ بسیار ساده است؛ اما لباس زنان بلوچ نمایانگر هنرهای اصیل سوزندوزی بلوچی و طرحهای اصیل ایرانی است. جالب اینکه فرم و ساختار پوشاک مردم بلوچ تفاوتهای جزئی با یکدیگر دارند که تفاوت سلیقهی طایفههای مختلف در انتخاب لباس را نشان میدهد.
بانوان بلوچی پوشاک زیبایی دارند که یکی از نمادهای اصلی پوشش اصیل ایرانی شناخته میشود. این لباس، برش سادهای دارد که آثاری از سوزندوزی با طرحهای روستایی و بومی در قسمت سرآستینها و جلوی لباس و قسمت پاچهی شلوار مشاهده میشود.
شاید عجیبترین نکته در پوشاک بلوچی اهمیت جیب در لباس آنها باشد؛ چراکه معتقدند وجود جیب در لباس بانوان نمادی از شجاعت و دلاوری است. از سایر اجزای پوشاک این قوم میتوان به پاجامک و تکو (چارقد) و سریگ (روسری) اشاره کرد.
لباس قوم بختیاری

لباس محلی بختیاری که مختص عشایر بختیاری است، پوششی راحت و زیباست و در نوع خود منحصربهفرد محسوب میشود. این مردم عشایر در شرق و شمال شرق و جنوب شرق خوزستان ساکن هستند. بختیاریها یا ایل لر بختیاری از گذشته، سبک پوشش خاص خود را حفظ کردهاند و یکی از اصیلترین لباس های محلی ایران را دارا هستند.
زنان و دختران بختیاری در زندگی روزانه یا در هنگام کوچ یا در مهمانیها و مراسم عروسی، لباسهای بلند رنگین با طرحهای شاد و متنوع و روسریهای گلدار میپوشند. استفاده از منجوق و پولکدوزی برای تزیین لباس بختیاریها متداول است.
لباس مردان قوم بختیاری، چه در جشن عروسی و چه در عزاداری، تفاوت نمیکند و شامل چوقا و تنبان و کلاه است. البته پیراهن زیر چوقا، از نظر رنگ (سیاه یا سفید) متفاوت میشود.
پوشاک بختیاریها گاه، بیانگر قشر و طبقه اجتماعی آنهاست. افراد متمول بختیاری از کلاههای کرکی بلند موسوم به کلاه خسروی و شلوار گشاد و چوقا کیارسی استفاده میکنند.
لباس قوم قشقایی

دیرینگی استفاده از لباس محلی در میان عشایر قشقایی به زمان حکومت هخامنشیان برمیگردد. مردمان قشقایی عشایری هستند که در دشتهای استان فارس سکونت دارند. این مردمانِ ترکزبان، در دورههای مختلفی از تاریخ، از قبیل دورهی سلجوقی و تیموری و صفوی، در این منطقه سکونت داشتهاند.
طایفههای مختلف عشایر قشقایی براساس نوع و رنگ لباس و همچنین، پیشانیبند خود از یکدیگر متمایز میشوند. در حالت کلی، پوشاک زنان قشقایی شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش است. جزئیات این لباس نیز از این قرار است:
- دامن چندلایه یا همان شلیته و تنبان، تونیک یا قیناق، ژاکت کوتاه یا آرخالق، کلاههای کوچک، پیشانیبند ابریشمی یا همان یاقلق و قالاق و درنهایت، تور روسریمانند.
لباس محلی مردان قشقایی از کلاه نمدی، پیراهن بلند، عبای آرخالق، شال کمر، چقه و کپنک تشکیل شده است.
لباس قوم عرب خوزستان

لباس اعراب ایران در جنوب کشور و منطقه خوزستان بیانگر هویت فرهنگی آنهاست. زنان عرب ایران معمولاً از «شیله» که نوعی روسری سیاه بلند است، همراه با عبا یا چادر مشکی استفاده میکنند. برخی از آنها نیز صورت خود را با روبندهای سیاهرنگ میپوشانند.
پوشش مردان عرب نیز از پیراهنی بلند و سفیدرنگ به نام دشداشه، عبا، چفیه و عگال (حلقهای سنگین و مشکی رنگ که روی چفیه میگذارند) تشکیل شده است.
لباس ساکنان سواحل خلیجفارس یا بندر

با توجه به اقلیم گرم و شرجی سواحل خلیجفارس، پوشش مردم ساکن در این منطقه از پارچههای سبک و نازک و راحت دوخته میشود. مردمان این منطقه ترکیبی از اقوام متعدد لر، ترک، عرب، عشایر قشقایی و کرد هستند که البته عربها غالباند. به همین دلیل، پوشش این مردمان تفاوت جزئی با پوشش سایر اقوام دارد.
اقوام سواحل خلیجفارس با لقب «بندری» شناخته میشوند. وجه تمایز پوشاک سنتی مردمان بندری، سبکی، خنکی، نازکی و گشادی آنهاست. بانوان نیز پارچههای نازک و رنگ روشن را انتخاب میکنند تا بتوانند گرمای هوا را تحمل کنند. بهطور معمول، پیراهن و شلوار این بانوان از میان رنگهای آبی روشن، بنفش، صورتی و سبز انتخاب میشود.
لباس محلی مردان بندر را پیراهنهای بلند و سفید به نام کندوره و چفیه و شال تشکیل میدهد.
لباس محلی زنان بندر شامل پیراهنی بلند و رنگارنگ و روسریهای بزرگ با نقوش و طرحهای محلی و پولکدورزی است. برخی از آنها نیز با بُرقع بخشی از صورت خود را میپوشانند.
دربارهی پوشاک سنتی اقوام ایرانی بیشتر بدانید
پوشاک سنتی ازجمله میراث ناملموس و سرمایههای فرهنگی کشورمان هستند؛ ازاینرو، باید در حفظ و نگهداری و انتقال آن به نسلهای آینده کوشا باشیم. این پوشاک هویت و فرهنگ مردمان سرزمینمان را نشان میدهند و در هر منطقه، بهدلیل آثار اقلیمی و اجتماعی، ویژگیهای منحصر به خود را دارند. افزون بر آن، طراحی و دوخت لباس اصیل ایرانی مردانه و لباس سنتی ایرانی زنانه در مناطق مختلف کشورمان، بخشی از صنایعدستی ایران به شمار میرود.
پرسشهای متداول درباره پوشاک سنتی
برای پیدا کردن پاسخ سایر سؤالهایتان از طریق بخش دیدگاههای همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در زمانی کوتاه به شما پاسخ خواهیم داد.
زیباترین لباسهای محلی ایران کداماند؟
بیشک، لباس هریک از اقوام ایرانی زیبایی و جذابیت خود را دارد؛ اما پوشاک سنتی قوم گیلک بهعنوان زیباترین و شادترین لباس جهان شناخته شده است.
گرانترین لباس محلی ایران کجاست؟
گرانترین لباسهای محلی در موزهی ملی ایران نگهداری میشوند و به اقوام مختلف ایرانی تعلق دارند. جالب اینکه دیرینگی استفادهی برخی از این لباسها به دورههای مختلف تاریخ نظیر دورهی اشکانیان برمیگردد.
لباس سنتی ترکهای ایران چگونه است؟
پوشش اقوام ترک انواع مختلفی دارد که به قومیت آنها برمیگردد؛ ازجمله آذری، ترکمنی، ترکی خلج، ترکی سُنقری، ترکی خراسان، ترکی قشقایی.
پوشاک سنتی بانوان باختران شامل چیست؟
پوشاک بانوان کرد باخترانی عبارت است از سربندی شامل چندین دستمال کلاغی ریشدار، زیرپوش بلند و ساده، پیراهنی بلند و گشاد از پارچههای گلدار، جلیقه یا یل با نواردوزی و سکهدوزی، قبای بلند مخمل رنگی، شلوار کردی پرچین و گشاد و گیوه باخترانی که دستباف و رنگین است.
پوشاک سنتی کرمان شامل چیست؟
لباس محلی مردان کرمانی شامل پیراهنهای بلند سفید و شال کمر است. لباس محلی زنان کرمانی نیز از پیراهنی بلند و گشاد با شالهای رنگی تشکیل شده که روی آن چارقد به سر میکنند.
پوشاک سنتی یزد چه ویژگیهایی دارد؟
لباس سنتی مردان یزدی شامل پیراهنی از جنس چلوار یا پارچه نازک سفید با آستین گشاد و یقهای زبانهدار است که از روی شانه بسته میشود. عرقچین و شال نیز بخشی از لباس آنهاست.
پوشاک سنتی زنان یزدی نیز از پیراهنی کوتاه تا روی زانو و شلوار تشکیل شده که از جنس چیت و پارچههای خنک دوخته میشوند. آستین پیراهنها گشاد است و مچ آنها را با قیطان میبندند. استفاده از چارقد بهجای روسری نیز در یزد مرسوم بوده است.