پهنه‌های آبی ایران در جغرافیای این کشور گسترده شده‌اند. برجسته‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: خلیج فارس، دریای عمان، دریای کاسپین (خزر، مازندران)، دریاچهی ارومیه (اورمیه)، دریاچهی زریبار (زریوار)، دریاچهی قم، دریاچهی نیریز، دریاچهی هامون، دریاچهی مهارلو، دریاچهی پریشان، دریاچهی شورگل، دریاچهی اوان و دریاچهی ولشت.
شمال و جنوب ایران، بزرگ‌ترین پهنه‌های آبی در جغرافیای ایران را دارند. ایران کشوری نیمه‌خشک است که برخی قسمت‌های آن نسبت به سایر بخش‌ها آب بیشتری دارد. در این مطلب، به‌صورت جداگانه به هریک از این پهنه‌های آبی ایران می‌پردازیم تا بهتر با آن‌ها آشنا شوید.
پهنه‌های آبی جنوب ایران: خلیج‌فارس
خلیج‌فارس با مساحت ۲۳۲,۸۵۰ کیلومتر، در جنوب ایران قرار گرفته است. این خلیج از تنگه‌ی هرمز تا اروندرود، رود مرزی ایران و عراق، تقریباً ۹۰۰ کیلومتر طول دارد. در میان تمامی پهنه‌های آبی ایران، خلیج‌فارس مشهورترین است.
با شناخت جغرافیای ایران، می‌دانیم که کشورهای اطراف خلیج‌فارس، به‌جز ایران که در شمال و شرق آن قرار دارد، عبارت‌اند از: عراق، کویت، عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی.
خلیج‌فارس یکی از گرم‌ترین پهنه‌های آبی در کل خاورمیانه است. در طول تابستان، دمای آب در این خلیج به ۶۵ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد.
به‌ندرت توفانی در خلیج‌فارس اتفاق می‌افتد. در طول زمستان، میزان نمک این ناحیه به ۴۸/۱۰۰۰ می‌رسد که به‌نسبت زیاد است. مناطق سنگی و مرجانی، منطقه‌های مناسبی برای مرواریدهایی است که در کف خلیج‌فارس قرار گرفته‌اند. در فلات قاره و اعماق خلیج‌فارس، مقدار زیادی نفت و گاز ذخیره شده است.
چندین جزیره‌ی ایرانی در خلیج‌فارس وجود دارد که مشهورترین آن‌ها جزایر هرمز، خارک، قشم، کیش، تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی می‌باشند.
پهنه‌های آبی جنوب ایران: دریای عمان
دریای عمان که در جنوب ایران قرار گرفته، پهنه‌ای آبی است که خلیج‌فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند. دریای عمان با مساحتی حدود ۹۰۳هزار کیلومتر، از شمال توسط ایران و پاکستان، از شرق توسط شبه‌جزیره‌ی دکن و از غرب توسط شبه‌جزیره‌ی عربیه احاطه شده است.
ایران بنادر کوچکی نیز در سواحل دریای عمان دارد، ازجمله چابهار، گواتر و جاسک.
از دوران باستان، تنگه‌ی هرمز و دریای عمان، راه‌های آبی استراتژیکی به حساب می‌آمدند. امروزه نیز ده‌ها تانکر نفتی غول‌آسا، هر روز از طریق این راه از کشورهای منطقه به نقاط مختلف دنیا نفت حمل می‌کنند.
بزرگ‌ترین دریاچهی دنیا: دریای کاسپین
دریای کاسپین با مساحتی در حدود ۳۷۱هزار کیلومتر، بزرگ‌ترین پهنه‌ی آبی داخلی دنیاست که در شمال ایران قرار دارد.
ایران در جنوب دریای کاسپین، ترکمنستان در جنوب شرقی، قزاقستان در شمال شرقی و شمال، روسیه در شمال غربی و آذربایجان در جنوب غربی آن می‌باشند.
ایران حدود ۹۹۲ کیلومتر ساحل از دریای کاسپین دارد. ارتفاع متوسط دریای کاسپین، ۲۸ متر زیر سطح دریا است. به‌دلیل تغییرات سطح دریا، مناطق جغرافیایی‌ای در سواحل ایران به وجود آمده‌اند، مانند شبه‌جزیره‌ی میانکاله، جزیره‌ی آشوراده، خلیج حسین‌قلی، خلیج گرگان و خلیج انزلی.
دریاچه‌های ایران
دریاچه‌ها نوع دیگری از پهنه‌های آبی در ایران هستند که نیاز به کشف و شناخت بیشتر دارند. در ایران، با توجه به میزان آب هر دریاچه در فصول مختلف، دریاچه‌های دائمی و فصلی داریم.
دریاچهی ارومیه: این دریاچه در شمال غربی ایران قرار گرفته است و مساحتی حدود ۶۰هزار کیلومتر دارد. زمین باریکی اطراف دلتاهای این دریاچهی دائمی ایجاد شده است که افراد بسیاری را در تابستان به خود جذب می‌کند. ایجاد این جاذبه به‌دلیل خواص درمانی رسوبات دریاچه می‌باشد. میزان نمک این دریا بسیار زیاد است (۳/۵ از دریای مرده) و ۲۳ درصد آن مواد معدنی می‌باشد؛ ازاین‌روست که هیچ ماهی یا حیوانی در این منطقه نمی‌تواند زندگی کند.
دریاچهی زریبار: این دریاچهی دائمی در غرب ایران واقع شده است و انواع ماهی در آن وجود دارند و پرندگان زیادی اطراف آن زندگی می‌کنند. تبخیر آب موجب شده است که گیاهان سبز اطراف دریاچه برویند.
دریاچهی قم: این دریاچهی فصلی، مساحتی در حدود ۲,۴۰۰ کیلومتر دارد و در جنوب تهران قرار گرفته است. با کاهش و افزایش آبی که از رودهای نمکی و باران به درون دریاچه می‌ریزد، مساحت و شکل آن تغییر می‌کند.
دریاچهی نیریز: دریاچه‌ای کم‌عمق و فصلی است که در استان فارس، در شمال غربی شهر کوچک نیریز قرار گرفته است. این دریاچه، از شمال به دریاچهی فصلی دیگری به‌نام «تشک» متصل می‌شود. هر دوی آن‌ها آب بسیار شوری دارند.
دریاچهی هامون: زمانی که دریاچهی هامون پرآب است، مساحتی حدود ۳,۲۰۰ کیلومتر دارد. این دریاچه در جنوب شرقی ایران، در استان سیستان و بلوچستان واقع است. تنها رودی که به این دریاچهی فصلی می‌ریزد «هیرمند» نام دارد.
دریاچهی مهارلو: دریاچه‌ای فصلی است که در نزدیکی شیراز و در جنوب شرقی این شهر قرار دارد. از آن‌جاکه آب این دریاچه بسیار شور است، کارخانه‌ای در ساحل آن، نمک دریاچه را استخراج می‌کند تا از آن نمک در صنایع استفاده شود.
دریاچهی پریشان: این دریاچهی آب شیرین که پریشان نام دارد، در جنوب غربی شیراز، در دشت کارون قرار گرفته است. در این دریاچه، ماهی به‌خوبی پرورش می‌یابد.
دریاچهی شور گل: این دریاچهی فصلی در شمال اراک، در استان مرکزی قرار گرفته است. بر اساس مقدار بارش سالانه، دریاچه شور گل گاهی خشک می‌شود و گاهی نیز پرآب است.
دیگر دریاچه‌های کوچک
پهنه های آبی دیگری در سراسر ایران وجود دارند که از آن‌ها با نام سایر دریاچه‌های کوچک یاد می‌کنیم. برخی از این دریاچه‌ها در ارتفاعات بلند قرار گرفته‌اند. این دریاچه‌ها، پهنه‌های آبی کوچکی هستند که مردم محلی نام آن‌ها را دریاچه گذاشته‌اند.
دریاچهی ولشت در نزدیکی کلاردشت، که در منطقه‌ی کاسپین و سبلان و بالای کوه سبلان قرار دارد، نمونه‌ای از این پهنه‌های آبی کوچک است.
