پل قدیم دزفول؛ شاهراه دوره ساسانی

پل قدیم دزفول که بیش از ۱۷ قرن قدمت دارد، جزو بناهای تاریخی دوره‌ی ساسانی است که با مصالحی همچون آجر، سنگ و ساروج ساخته شده است. این پل که یکی از جاهای دیدنی دزفول محسوب می‌شود، در طی دوره‌های مختلف بازسازی‌ شده است تا بتواند تاکنون پابرجا بماند. در ادامه، درباره‌ی تاریخ ساخت و بازسازی‌های پل مطالبی ارائه می‌کنیم. همچنین، کاربرد پل، ویژگی‌ها و ساختار پل و اقدامات صورت‌گرفته برای کاهش تخریب آن را شرح می‌دهیم.

تاریخ ساخت و بازسازی‌های پل قدیم دزفول

تاریخ ساخت این پل به دوره‌ی ساسانی و زمان حکومت شاپور اول در حدود سال ۲۶۰ میلادی برمی‌گردد. او که موفق شده بود امپراتور روم را اسیر کند، به کمک هفتادهزار اسیر رومی پلی را بر روی رودخانه‌ی دز بنا کرد که امروزه قدمت آن باعث شده پل قدیم دزفول نام بگیرد. همچنین، به‌دلیل ساخت آن به دست اسیران رومی، به نام پل رومی نیز شهرت یافته است. در نزدیکی این پل، قلعه‌ای قرار دارد که برای محافظت از آن ساخته شده و در محله‌ای به همین نام (قلعه) واقع شده است.

شاپور اول پل مزبور را برای لشکرکشی به سایر کشورها ساخته بود. او دستور داده بود که پایه‌های پل را به شکل سد یا بند بسازند. بدین ترتیب، آب رودخانه بالا می‌آمد و نهرهای اطراف پل را پرآب می‌کرد.

هم‌اکنون، به‌دلیل بازسازی‌هایی که در طول دوره‌‌های دیلمی، صفوی و پهلوی بر روی پل انجام داده‌اند، فقط پایه‌های آن نشان‌دهنده‌ی تعلق پل به دوره‌ی ساسانی هستند. البته، بازسازی‌ها باعث شده‌اند که بنای مزبور نمایانگر سبک معماری چهار دوره‌ی تاریخی مختلف باشد.

به‌طور کلی، ساختمان فعلی این پل را در دوره‌ی صفوی بر روی ساختمان قدیمی بنا کرده‌اند. قسمت‌های مختلف آن طبق فهرست زیر به دوره‌های تاریخی گوناگون تعلق دارند:

• پایه‌های پل: دوره‌ی ساسانی؛
• بخش تاق‌مانند پل: دوره‌ی صفوی، مشابه تاق‌های دوره‌ی پس از اسلام؛
• عرشه‌ی پل: دوره‌ی رضاشاه پهلوی، ساخته‌شده با مصالح جدیدی همچون سیمان و فلز.

درخور توجه است که این پل جزو اولین بناهای تاریخی به‌ثبت‌رسیده در فهرست آثار ملی ایران است و زمان ثبت ملی آن به سال ۱۳۱۰ خورشیدی برمی‌گردد. تصویر پل دزفول در دوره‌ای، بر روی پول‌های ملی نیز چاپ شده‌اند. امروزه، نمونه‌هایی از اسکناس‌های حاوی تصویر پل را در موزه‌ی بانک ملی ایران مشاهده می‌کنیم.

اقدامات برای کاهش تخریب پل

همان‌طور که گفتیم، پل قدیم دزفول پلی متعلق به دوره‌ی ساسانی است که فقط پایه‌های آن باقی‌مانده‌ از آن دوره‌اند. دیگر بخش‌های پل به‌کمک بازسازی‌های صورت‌گرفته در دوره‌های مختلف تاریخی پابرجا مانده‌‌اند. در ادامه، اقداماتی را که در راستای کاهش تخریب پل انجام شده است، توضیح می‌دهیم.

در گذشته، آب رودخانه‌ی دز بسیار زیاد بود و پایه‌های پل را کامل می‌پوشاند. امروزه، احداث سد دز و سد علی کله باعث شده است که بخشی از آب رودخانه در پشت این سدها جمع شود و در اطراف پل آب کمتری جریان داشته باشد. بدین ترتیب، فشار آب نیز کمتر می‌شود و پل آسیب کمتری می‌بیند.

یکی دیگر از اقدامات، توقف تردد خودروها از روی پل است. در واقع، پل قدیم دزفول جزو معدود پل‌هایی بود که خودروها روی آن عبور و مرور می‌کردند. در نتیجه، پایه‌های پل به‌تدریج سست و زمینه‌های تخریب آن فراهم می‌شد.

در سال ۱۳۸۹ خورشیدی تصمیم گرفتند تردد خودروها بر روی پل را ممنوع کنند. بدین منظور، میدانی آجری در مقابل آن احداث کردند. از آن زمان تاکنون، تردد فقط با پای پیاده مجاز است که باعث کاهش خطر تخریب پل شده است.

کاربرد پل قدیم دزفول

این پل به‌منظور اتصال میان شرق و غرب دزفول کاربرد دارد. در واقع، به‌عنوان مسیری برای رسیدن به شهرهایی همچون شوشتر و اندیمشک استفاده می‌شود. افزون بر آن، در گذشته یکی از مسیرهای مهم ارتباطی میان جندی‌شاپور و سرزمین میان‌رودان (بین‌النهرین) بوده است.

ویژگی‌های پل و مصالح به‌کاررفته در ساختار آن

پل قدیم دزفول که چهارده دهانه دارد، با مصالحی همچون آجر، سنگ، آهک و ساروج بنا شده است. افزون بر آن، سنگ‌های ماسه‌ای بزرگ را نیز در ساختار آن به کار برده‌ و آن‌ها را با بست‌های فلزی به یکدیگر متصل کرده‌اند. این کار برای تمام طول ۳۷۰ متری پل انجام شده است.

البته، ساختار آن در گذشته متفاوت بوده است. برای آگاهی از این ساختار می‌توانیم به کتاب‌های تاریخی مختلف مراجعه کنیم. برای مثال، در کتاب «سفرنامه خوزستان» از حاج نجم‌الملک درباره‌ی پل مزبور چنین می‌خوانیم:

پلی عظیم روی دز از قدیم زده‌اند که از آثار غریبه است. فی‌الجمله تعمیری لازم دارد. طول این پل سیصدوشصت ذرع است. دو دامنه دارد به طول سی ذرع و عرض هفت ذرع و ارتفاع دوازده ذرع. عدد چشمه‌ها بیست عدد و عرض چشمه‌ها بعضی پنج و بعضی نه ذرع هستند.

افزون بر آن، یکی از سیاستمداران مشهور انگلیسی به نام «جرج کرزن» درباره‌ی شهر دزفول و دلیل نام‌گذاری آن و شرح قسمت‌های مختلف پل قدیم دزفول چنین نوشته است:

در حدود غربی خاک بختیاری و حوزه‌ی نهایی آب دز، شهر جالب دزفول واقع شده است (دزفول یا دزپل). این نام به‌واسطه‌‌ی پل باشکوه مجاور آن است که بی‌شک به دوره‌ی ساسانیان تعلق دارد. قسمت زیرین این پل از سنگ است و قدیمی‌تر به نظر می‌رسد. قسمت فوقانی آن که آجری است، ۴۳۰ یارد طول و ۲۲ تاق به شکل‌ها و اندازه‌های مختلف دارد.

جاذبه‌های تاریخی نزدیک پل

بر روی رودخانه‌ی دز و به‌فاصله‌ی نزدیکی از پل قدیم دزفول، دو پل دیگر به نام‌های پل شناور و پل جدید وجود دارند. پل شناور جزو پل‌هایی است که امکان تردد خودرو از روی آن فراهم شده است. در واقع، احداث این پل باعث شده که نیاز به استفاده از پل قدیم دزفول برای تردد خودرو رفع شود.

پل جدید را همان‌طور که از نام آن مشخص است، بعد از دو پل دیگر ساخته‌اند و جزو پل‌های تازه‌احداث‌شده محسوب می‌شود. این پل در سال ۱۳۹۸ خورشیدی برای یادبود سردار قاسم سلیمانی، به نام این شهید خوانده شد. در نزدیکی پل سلیمانی، سازه‌های تاریخی بسیاری به چشم می‌خورند که گردشگران می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند. گذشته از آن، رستوران‌های متعددی نیز در اطراف آن وجود دارند که آسایش و رفاه بازدیدکنندگان را فراهم می‌آورند.

پل قدیم دزفول؛ پلی با بیش از هفده قرن قدمت

شهر دزفول که نام خود را از پل قدیم دزفول یا دزپل گرفته است، مقصد گردشگرانی است که به بازدید از بناهای تاریخی ایران علاقه دارند. درواقع، نام این شهر معرف پل تاریخی آن است که قدمت بسیارش توجه گردشگران را به خود جلب کرده است. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که هنگام سفر به دزفول حتماً از این پل بازدید کنید.

پل قدیم دزفول کجاست؟

این پل در شهر دزفول استان خوزستان و میان دو بوستان ساحلی رعنا و ولیعصر بر روی رودخانه‌ی دز قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این پل را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره پل قدیم دزفول

خوب است ابتدا پرسش‌ و پاسخ‌های زیر را بررسی کنید. سپس، در صورت داشتن سؤالی دیگر، آن را در قسمت دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید. ما در اسرع وقت بدان پاسخ خواهیم داد.