موزه رختشویخانه زنجان از جمله بناهای منحصر به فردی است که در محلی به نام بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) قرار گرفته است. این موزه که اکنون از جاهای دیدنی زنجان به شمار می‌رود در گذشته به عنوان محلی برای شستن لباس های کثیف به کار می رفت. احساس نیاز به وجود چنین بنایی و اقدام به ساخت آن، نشانگر فرهنگ مردم این شهر می باشد.
در واقع، در زمان های قدیم، با وجود سردی هوا در زمستان شستن لباس ها در مظهر قنات بسیار مشکل بود. بنابراین، مردم زنجان تدبیری اندیشیده بودند که با ساخت مکانی سربسته، موجبات آسایش و همچنین امنیت بانوان را فراهم آورند. بدین ترتیب، مجموعه تاریخی رختشویخانه جهت رفع نیاز مردم ساخته شد.
تاریخچه ساخت و کاربری موزه رختشویخانه زنجان
زمان ساخت مجموعه مزبور به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی (۱۳۰۷ خورشیدی) برمی گردد. در واقع، این مجموعه را دو برادر به نام های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل در قلب بافت تاریخی شهر زنجان بنا نمودند.
این بنا در یک منطقه پرتراکم مسکونی منطبق بر حصار قدیمی شهر قرار داشت. زمین لازم برای ساخت بنای مزبور توسط شهردار وقت، علی اکبر توفیقی خریداری گردید. در واقع، این بنا به صورت عام المنفعه و شبانه روزی ایجاد گردید و استفاده از آن برای عموم مردم رایگان بود.
تاکنون، از نظر کاربری مشابه چنین بنایی در هیچ قسمتی از ایران مشاهده نشده است. با این وجود، سبک معماری آن شبیه بسیاری از بناهای تاریخی موجود در ایران است. برای مثال، از جمله نمونه های مشابه می توان به مسجد عباسقلی خان زنجان اشاره کرد.
در سال های اخیر، این ساختمان پس از مرمت و بازسازی به موزه رختشویخانه زنجان که نوعی موزه مردم شناسی می باشد، تغییر کاربری داده است. در این موزه انواع زیورآلات، لباس های محلی بانوان و ابزار و وسایل لازم جهت شستشوی لباس به سبک قدیمی در معرض نمایش قرار گرفته اند.
ویژگی ها و سبک معماری
این مجموعه که در گذشته جهت شستشوی رخت و لباس استفاده می شد، در مرکز شهر واقع شده بود تا تمامی مردم بتوانند از آن استفاده کنند. ورودی مجموعه مزبور به کوچه های شهر راه داشت. همسر یکی از معمارهای این بنا کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را برعهده داشت.
آب این مجموعه که شامل فضاهای متعدد جهت شستشوی لباس می باشد، از قناتی موسوم به قلعچه حاجی میر بهاءالدین تامین می شد. در واقع، در هرکدام از قسمت های مجموعه مزبور حوضچه هایی قرار داشتند که به واسطه این قنات پر آب می شدند.
در کل، تمامی فضای موزه رختشویخانه را می توان به دو بخش اصلی تقسیم بندی کرد که هر کدام از آنها زیر مجموعه های خود را دارند. در زیر به شرح هر کدام از بخش های مجموعه مزبور می پردازیم:
1. بخش مدیریت رختشویخانه: این بخش شامل حیاط و یک قسمت مسکونی به مساحت ۶۰ متر مربع می باشد. قسمت مسکونی که در جبهه شمالی حیاط قرار دارد شامل دو اتاق و یک درب ورودی است. این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به هم اتصال می دهد. علاوه بر آن، حیاط بخش مزبور که به شکل مستطیلی به ابعاد ۱۲ × ۳۳ متر است، دارای فضای سبز و تعدادی درخت می باشد.
این بخش همچنین دارای خزینه ای به ابعاد ۵۵.۱۱ × ۱۷ × ۸ متر می باشد. این خزینه مشابه تراس و مشرف به فضای رختشویخانه قرار گرفته است و در واقع به عنوان محل مدیریت و شاه نشین مجموعه کاربرد دارد.
2. فضای اصلی شستشوی رخت: این فضا که دارای دورنمای بسیار زیبایی است دارای یک سالن زیبا به ابعاد ۶۲ × ۷.۱۳ متر با ۱۱ ستون می باشد. هر جفت از این ستون ها به صورت قرینه و دو به دو تقسیم شده اند. در فضای بین این ستون ها، ۴ واحد حوضچه و مجاری مختلف قرار گرفته اند. هرکدام از این حوضچه ها کاربری مخصوصی دارند که در زیر به آن اشاره شده است:
- حوضچه مخصوص لباس های بسیار آلوده: این حوضچه جهت شستن لباس های مربوط به افراد بیمار مورد استفاده قرار می گرفت.
- حوضچه مخصوص لباس های نسبتا تمیز: حوضچه مزبور جهت آب کشی لباس ها کاربرد داشت.
- حوضچه مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه
- حوضچه آب تمیز و آشامیدنی
علاوه بر آن، در انتهای طاق ها و دیوار سمت جنوبی این سالن پنجره ای وجود دارد که به منظور تبادل هوا ایجاد شده است.
بازدید از موزه رختشویخانه زنجان را از دست ندهید
موزه رختشویخانه زنجان از جمله بناهایی است که فرهنگ و شیوه زندگی مردم در دوره قاجار را در معرض نمایش می گذارد. در صورت بازدید از این موزه می توانید اطلاعاتی درباره تاریخچه زندگی مردم و شیوه رویارویی آنها با مسائل و مشکلات به دست آورید. موزه مزبور از معدود موزه هایی است که نظیر آن در هیچ کجای ایران وجود ندارد.
چنانچه با تورهای داخلی یا به صورت شخصی قصد سفر به زنجان را دارید، بازدید از این موزه را در برنامه سفر بگنجانید. ″دستی بر ایران″ که در زمینه معرفی جاذبه های گردشگری زنجان فعالیت می کند، شما را به بازدید از موزه رختشویخانه دعوت می کند.
