از جالب ترین و قدیمی ترین موزه های کشور می توان موزه آذربایجان تبریز را نام برد. بنای این موزه در مرکز شهر تبریز (خیابان امام) و در مجاورت مسجد کبود قرار دارد. در واقع، شما می توانید دومین موزه باستان شناسی کشور پس از موزه ملی ایران را در این شهر مشاهده کنید که حاوی اشیای با ارزشی از سراسر ایران می باشد.
ساختمان موزه مزبور که از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود، مطابق نقشه تنظیمی از باستان شناس معروف، آندره گدار و با الهام از سبک معماری محلی آذربایجان ساخته شد. سپس، این نقشه توسط اسماعیل دیباج، رئیس وقت اداره فرهنگ تبریز ترسیم شد.
تاریخچه و پیش زمینه ساخت موزه آذربایجان تبریز
در سال های بین ۱۳۰۶ الی ۱۳۰۷ خورشیدی، نمایشگاهی در محل سالن کتابخانه تربیت تبریز برگزار شد. در آنجا سکه های قدیمی کشف شده از این شهر به معرض نمایش گذاشته شدند. گفته می شود که سکه های مزبور همان سکه هایی بودند که شهرداری تبریز در جریان کشف گورستان تاریخی از گجیل (یکی از محله های تاریخی و کهن تبریز) به دست آورده بود.
پس از برگزاری این نمایشگاه، جمعی از فرهنگ دوستان تبریز تصمیم گرفتند موزه‌ای برای نمایش تمامی آثار کشف شده از شهر تاسیس کنند. با این وجود، به دلیل پیدا نکردن زمین مناسب برای ایجاد ساختمان موزه، مدتی انجام این کار به تعویق افتاد.
در این فاصله، نمایشگاه های آثار تاریخی و هنری بسیاری در تبریز برگزار می شد. از جمله این نمایشگاه ها می توان به نمایشگاه ۲۰۲ اثر تاریخی مربوط به موزه ایران باستان در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، اشاره کرد. نمونه دیگر این نمایشگاه ها مربوط به نمایشگاه آثار و اشیای تاریخی تبریز در دبیرستان نجات می باشد.
با این همه، پس از مدتی قطعه زمینی در ضلع غربی مسجد کبود برای احداث موزه در اختیار اداره فرهنگ شهر تبریز قرار گرفت. سپس، در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، ساخت موزه آذربایجان تبریز با استفاده از نقشه تنظیمی آندره گدار تکمیل شد. در مهرماه همین سال، اشیای کشف شده در این موزه به معرض نمایش درآمدند.
ویژگی های معماری ساختمان موزه و اشیای آن
این ساختمان زیربنایی در حدود ۲۴۰۰ متر مربع را شامل می شود و در ۳ طبقه بنا شده است. در هر طبقه از ساختمان مزبور، یک سالن نمایش به ابعاد ۸۰۰ متر مربع وجود دارد. علاوه بر آن، این ساختمان دارای چند اتاق اداری و کتابخانه نیز هست.
آثار به نمایش در آمده در موزه آذربایجان تبریز شامل اشیای مربوط به دوره پیش از اسلام و دوران اسلام می باشند. در مجموع، ۱۲۰۰۰ قطعه اشیای عتیقه و هنری در آن وجود دارند که ۲۳۰۰ قطعه از آن به ثبت ملی ایران رسیده اند. به دلیل کمبود فضا، بخش محدودی از این آثار در قسمت های دیگری از ساختمان موزه به معرض نمایش درآمده اند.
اشیای مربوط به طبقه هم کف و زیرزمین موزه آذربایجان تبریز
در طبقه هم کف این ساختمان، آثار و اشیای مربوط به پیش از اسلام و پیش از تاریخ در معرض نمایش درآمده اند. دوره پیش از تاریخ به دوره ای از زندگی انسان، پیش از اختراع خط و کتابت گفته می شود. از اشیای مربوط به این دوره ها، می توان به سفالینه های تپه اسماعیل آباد با قدمت هفت هزار سال اشاره کرد.
همچنین، سنگ های معدنی سرپانتین (سنگ صابون) که از جیرفت یافت شده اند، از اشیای مربوط به دوره پیش از تاریخ می باشند. بر روی این سنگ ها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون حک شده اند.
از اشیای سه هزار ساله این موزه، می توان به الهه کشف شده از رستم آباد گیلان اشاره کرد. این مجسمه برای نشان دادن ارزش زن در دوران ایران باستان ساخته شده است. علاوه بر آن، ریتون های موجود در این بخش نیز قدمت دو الی سه هزار ساله دارند و مربوط به دوره های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان هستند. ریتون، تکوک یا مرغان صراحی، ظروفی بودند که در گذشته به شکل جانوران ساخته می شدند.
در این طبقه، ویترین مربوط به اجساد مرد و زنی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد نیز به معرض نمایش درآمده است. این اجساد در کاوش های علمی سال ۱۳۷۸ خورشیدی، در محوطه مسجد کبود از بقایای گورستانی ۳ هزار ساله کشف شدند. به دلیل قرارگیری دو جسد در یک گور آنها را به موزه انتقال دادند.
در انتهای سالن نمایشگاه و روی دیوار ضلع شمالی، نادرترین آثار هنری ایران که مربوط به سنگی به نام ″سنگ بسم الله″ است، به چشم می خورد. این سنگ عظیم از ۵ قسمت تشکیل شده است که چهار قسمت آن مربوط به قاب و یک قسمت دیگر مربوط به متن آن می باشد. حجاری سطح این سنگ توسط هنرمند ایرانی، محمد علی قوچانی انجام شده است.
ساختمان موزه آذربایجان تبریز، دارای یک زیرزمین نیز هست که از زمان های گذشته تاکنون محل نمایش و نگهداری مجسمه های نفیس می باشد. این مجسمه ها توسط مجسمه ساز سرشناس تبریزی به نام احد حسینی ساخته شده اند و سرگذشت و سرشت انسان را در طول هزاره های گذشته نشان می دهند.
اشیای به نمایش در آمده در طبقه اول
در این طبقه، اشیای دوران پس از اسلام مشاهده می شوند. قدیمی ترین آنها از تمدن نیشابور مربوط به قرن نهم میلادی باقی مانده اند. مشخصه این اشیا به کارگیری لعاب سفید رنگ با نقش و نگار اسلامی و کوفی می باشد. گفته می شود که سیر تاریخی اشیای مزبور تا دوره قاجار ادامه داشته است. از سایر آثار موجود در این طبقه می توان به ظروف سفالی دوره ایلخانی و قفل رمزی متعلق به اواخر قرن یازدهم میلادی اشاره کرد.
علاوه بر آن، سالن جدیدی نیز در طبقه اول وجود دارد که در آن قدیمی ترین سکه های ضرب شده در گستره جغرافیایی ادوار مختلف ایران به نمایش گذاشته شده اند. این سکه ها مربوط به دوره های هخامنشی تا حکومت قاجار می باشند. در کنار سکه ها نمونه هایی از نادرترین و زیباترین مهرهای قدیمی نیز مشاهده می شوند.
در جدیدترین بخش این موزه، اشیای مختلفی وجود دارند که به شرح زیر می باشند:
- سنگ نگاره های قدیمی متعلق به ادوار مختلف تاریخ
- وجود سنگ قبرهایی از دوران مختلف اسلامی
- قوچ ها و مجسمه های سنگی
- پیکره های انسانی
- نمونه هایی از سنگ های کتیبه دار
بازدید از قدیمی ترین موزه کشور را از دست ندهید
موزه آذربایجان تبریز مکانی است که هر یک از اشیای مربوط به آن، به دوره ای از زندگی بشر مربوط می شوند. بازدید از این موزه و آثار موجود در آن می تواند شما را به دوره های مختلفی از تاریخ ببرد. به همین دلیل، همه ساله گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از موزه مزبور به شهر تبریز مسافرت می کنند.
برای سفر به این شهر زیبا می توانید به طرق مختلف از جمله استفاده از تورهای ایرانگردی اقدام کنید. ″دستی بر ایران″ که به معرفی جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی پرداخته است، شما را به بازدید از موزه آذربایجان تبریز دعوت می کند.
