مهارت های قالی بافی در استان فارس، این استان باستانی ایران، یکی از میراث فرهنگی ناملموس ایران می باشد که در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. این استان (فارس یا پارس) به عنوان منطقه نارنج و ترنج شناخته می‌شود، عنوانی که به طرح‌های سنتی و همچنین محصولات کشاورزی این منطقه اشاره دارد.
عشایر چادرنشین تقریباً یک سوم از جمعیت این استان را به خود اختصاص می‌دهند. آنها با پرورش دام زندگی خود را می‌گذرانند. مهارت های سنتی قالی بافی فارس به عرضه و تولید این محصول هنری می انجامد. این قالی‌ها، سوغات استان فارس می‌باشند که توسط عشایر این استان، که قشقایی و فارس هستند، بافته می‌شوند.
از آن جایی که استان فارس منطقه‌ای با قلّه‌های بلند و زمین‌های پست است، آب و هوای متعادل و مناسب برای زندگی دارد و در بعضی نقاط آن در اکثر زمان‌های سال چشم‌اندازی زیبا می‌توان یافت. این زیبایی و آب و هوای مناسب برای عشایر انگیزه‌ای است تا در فصل‌های خاص به مکان‌های بهتری کوچ کنند.
چنین آب و هوایی برای مردم محلّی الهام‌بخش بوده است تا کارهایی هنری مانند قالی‌ها و فرش‌های فارس را به وجود آورند، قالی‌هایی که به قالی شیرازی معروف هستند. امروزه، با توجه به درخواست‌های زیاد بین‌المللی، این قالی‌ها را به عنوان کالایی ایده‌آل به کشورهای دیگر صادر می‌کنند.
مهارت های سنتی قالی بافی فارس در گذر تاریخ
بر اساس مدارک و شواهد تاریخی، مهارت‌های سنتی بافت قالی 12 قرن است که در استان فارس رواج دارد. قدیمی‌ترین مدرکی که وجود این میراث فرهنگی ناملموس ایران را تایید می‌کند، در صورت اموال خزانه‌داری هارون‌الرشید یافت شده است که قدمت آن به به نیمه اول قرن نهم میلادی بازمی‌گردد. در این فهرست بعضی کالاها مانند قالی خلیفه، هزار بساط ارمنی، هزار بساط دارابجرد، پانصد بساط طبیری و سیصد بساط دشت می‌شان ذکر شده است.
ویژگی‌های قالی فارس
ویژگی‌های مشترک مختلفی در فرش‌های فارس وجود دارد که عبارتند از:
- وزن متوسط
- نرمی و ظرافت
- غالب بودن رنگ‌های نه چندان روشن
- حاشیه‌ای که تا 7 لایه دارد
- غالب بودن نقش‌های گوشه دار بر نقش‌های قوس دار
- وجود نوارهای بافته شده با سبک گلیم در رنگ‌های آبی، قرمز و بلوطی به خصوص در قالی‌های قدیمی
- وجود سه ترنج (لوزی) متصل به هم در میانه قالی و عدم طرح هایی در گوشه آن
از سوی دیگر، برخی ویژگی‌ها، قالی فارس را از قالی سایر مناطق ایران متمایز می‌کند. یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد که می‌توان در مهارت های سنتی قالی بافی فارس یافت این است که در تارهای آن به طور کامل از پشم استفاده می‌شود. اگر تارها از ابریشم باشد، آن را رنگ نمی‌کنند. در نتیجه رنگ اصلی همیشه نمایان است. تنها در برخی مناطق کوهستانی مانند داراب، آباده، فراغه، اقلید و بعضی از قسمت‌های نیریز که قالی‌های ریزبافت و ظریف بافته می‌شود، هم تار و هم پود از پنبه می‌باشد.
انواع مختلف محصولات مهارت های سنتی قالی بافی فارس
مهارت سنتی و منحصر به فرد بافت قالی فارس میراث مردم محلی این منطقه است که به شکل‌ها و انواع مختلفی نشان داده می‌شود. به طور کلی قالی‌ها به سبک دو پوده بافته می‌شوند اما در مناطق روستایی برخی قالی‌ها نیز به سبک تک پوده بافته می‌شوند که به آنها “گبه” گفته می‌شود. این نوع قالی‌ها به دلیل سبک بافت تک پوده بسیار لطیف هستند اما در عین حال دوام بالایی نیز دارند.
نوع دیگر قالی‌های پارسی “گلیم” و “جاجیم” نام دارد. تارهای این نوع قالی‌ها از رنگ‌های مختلفی درست شده است که طرح‌ها و نقوش رنگارنگی دارند. جاجیم معمولاً در نقوش راه راه با خطوط باریک بافته می‌شود. گاهی نیز دو قطعه جاجیم در راستای خطوط با هم بافته می‌شوند.
قالی‌های استان فارس، سوغات زنان عشایر
اکثر قالی‌های ایرانی با طرح‌های خیالی بافته می‌شوند. به بیان دیگر، این فرش‌ها بدون طرح چاپ شده بافته می‌شوند. به همین دلیل نسبت به فرش‌هایی با طرح‌ها کاملاً متقارن، طبیعی‌تر به نظر می‌رسند.
گاهی، عشایر در حال کوچ کردن، دارهای قالی را از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌برند و آنها را دوباره تنظیم می‌کنند تا به بافتن ادامه دهند. اولین قالی، که “دستور” نام دارد، به عنوان مدلی برای شروع بافت فرش‌های بعدی استفاده می‌شود. در نتیجه در صورتی که نیاز باشد تا دار قالی دوباره نصب شود، یک مدل از قالی همیشه وجود دارد.
تمامی این تکنیک‌های ظریف، نکات و ترفندها توسط زنان عشایر انجام می‌شود. آنها مسئولیت حفظ این مهارت‌های سنتی و انتقال آن به نسل‌های بعد را دارند.
طرح‌ها و سبک بافت قالی‌های فارس
برخی متخصصان بر این باورند که طرح‌های قالی‌های قشقایی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- طرح‌های سنتی که شکل‌های هندسی دارند و بدون طرح چاپ شده و از پیش آماده بافته می‌شوند، و
- طرح‌های منظم که به صورت متقارن طراحی و تقسیم شده‌اند.
افراد غیرمتخصص بر این باورند که قالی‌های فارسی به 10 دسته تقسیم می‌شوند. البته فهرستی که در زیر آمده فهرست ساده شده‌ای است که زیرمجموعه‌ها را شامل نمی‌شود. این ده دسته عبارتند از:
- نگاره‌های مرغی و طرح‌های کله مرغی
- نقش‌های گیاهی
- نقش‌های بته‌ای
- نقوش حیوانات
- نقوش عناصر گردونه خورشید
- نقوش انواع گل‌ها
- نقوش ستارگان
- نقوش شطرنجی
- نقش‌های دندانه دار ماهی و برگ
- نقوش لوزی با آرایه‌های چهار بازویی
مهارت های سنتی مذکور در زمینه بافته های فارس ایران به دو روش تقسیم می‌شود: “لول” و “تخت”. اکثر عشایر قشقایی به شیوه لول یا نیم لول قالی‌بافی می‌کنند. قالی‌های بافته شده به سبک تخت زمانی که روی زمین پهن می‌شوند به دلیل نرمی‌شان زیاد صاف به نظر نمی‌رسند.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد همه قالی‌های عشایری در سراسر که به هر شیوه‌ای بافته شده باشند، استفاده از دار قالی افقی است. اگرچه در سال‌های اخیر، برخی تاجران ترجیح داده‌اند که برای بافندگانی که مهارت های سنتی قالی بافی فارس را عرضه می‌کنند، دار ایستاده تهیه کنند.
نگاه کردن و احساس کردن قالی‌های ایرانی بافته شده در فارس
با نگاه کردن به جزئیات یک قالی، در دنیایی از زیبایی‌های جذاب غرق خواهید شد. با بازدید از کارگاه‌ها یا اتاق‌های قالی‌بافی که زنان قشقایی در آن کار می‌کنند، احساس می‌کنید که وارد دنیایی از نقوش و رنگ‌های فریبنده شده‌اید. مهارت های سنتی قالی بافی فارس، یک میراث فرهنگی جهانی است که بخشی از فرهنگ قدیمی ملّتی را بازتاب می‌دهد که تاریخ آن قدیمی‌ترین تاریخ در این کره خاکی است.
پرسش‌های متداول درباره مهارت های سنتی قالی بافی فارس
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
مهارت های سنتی قالی بافی فارس چند سال قدمت دارد؟
شواهد و مدارک موجود نشان می‌دهد که قالی بافی فارس در حدود 12 قرن قدمت دارد.
قالی فارس چه تفاوتی با سایر قالی‌های ایرانی دارد؟
از مهم‌ترین تمایز این قالی با سایر قالی‌های ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در تارهای آن به طور کامل از پشم استفاده شده است. اگر هنرمندان قالی باف فارس از ابریشم در این قالی‌ها استفاده کنند، آنها را رنگ نمی‌کنند. طرح و نقش این قالی‌ها متفاوت و منحصربه‌فرد است.
آیا طرح قالی‌های فارس ذهنی است؟
بافندگان قالی در استان فارس، هم به صورت ذهنی و هم از روی نقشه، طرح قالی‌ها را می‌بافند. اکثر طرح‌هایی که در گذشته بافته شده اند، به صورت ذهنی بودند. در سال‌های اخیر، این شیوه از بافندگی رواج کمتری یافته است، در صورتی که بیشتر قالی‌ها از روی طرح‌های آماده بافته می‌شوند.
