مسجد فیلسوف الدوله بنایی بسیار زیباست که یکی از پزشکان مشهور دوره‌ی قاجاریه، به‌نام فیلسوف الدوله ساخته است. این بنا که از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید در خیابان مصطفی خمینی تهران، در مجاورت امامزاده سید اسماعیل قرار دارد. با خواندن این مطلب، اطلاعات بیشتری درباره‌ی بنای مزبور کسب خواهید کرد.
ویژگی‌های معماری مسجد فیلسوف الدوله تهران
این بنا با مصالح مختلفی ازقبیل آجرهای کرم‌رنگ، ملات گچ و ساروج، سنگ، گچ، چوب و کاشی ساخته شده است. مسجد فیلسوف الدوله، یک ورودی با قسمت‌های مختلف جلوخان، هشتی، دالان و ایوان دارد.
علاوه بر آن، دو طرف ورودی این مسجد، دو مناره با ارتفاع ۱۱.۷۵ و قطر ۱.۵ متر مشاهده می‌شوند که نیمه‌کاره رها شده‌اند. این مناره‌ها یک پلکان طولانی دارند که می‌توان به‌واسطه‌ی آن به بالاترین قسمت مناره‌های مدنظر دسترسی پیدا کرد. در طول فضای راه‌پله، چندین نورگیر تعبیه شده است که نور لازم برای محیط را تأمین می‌کنند.
با عبور از قسمت‌های مختلف ورودی می‌توان به حیاط اصلی مسجد راه یافت که وجود دوازده حجره و دو ایوان، نمای زیبایی به آن بخشیده است. همچنین، مسجد فیلسوف الدوله دارای یک حیاط بسیار کوچک پشت حیاط اصلی است که مقبره‌ی بانی در آن قرار دارد. افزون بر آن، روبه‌روی حجره‌های موجود در حیاط اصلی، ورودی یک شبستان ستون‌دار مشاهده می‌شود که در گذشته آنجا نماز جماعت برپا می‌شده است.
مسجد فیلسوف الدوله کتیبه‌ای دارد که روی آن نوشته‌ای با خط نستعلیق با این مضمون مشاهده می‌شود:
《به سعی و اهتمام جناب آقای میرزا عباس مباشر /سنه ۱۳۲۲/ولد مرحوم کلب علی بیک/ اتمام پذیرفت.》
به‌طور کلی، بنای مزبور در محوطه‌ای به‌مساحت ۱۴۸۰ مترمربع در جهت شمالی-جنوبی و بدون هرگونه شکل هندسی منظم، با دیوارهایی به‌ضخامت ۳ تا ۱۰ سانتی‌متر ساخته شده است. یکی از ویژگی‌های اصلی این بنا را قرارگیری فضاهای اصلی آن، ازقبیل صحن، شبستان و ایوان جنوبی، در جهت قبله می‌دانند. البته، کوچه‌ای که در مجاورت مسجد فیلسوف الدوله قرار گرفته است اندکی از جهت قبله انحراف دارد. این انحراف با زاویه‌ای که مابین کوچه و مسجد ایجاد شده با ظرافت خاصی در ورودی مسجد جبران گردیده است.
نماها و تزیینات خارجی
در نمای خارجی مسجد فیلسوف الدوله، یک دیوار بیرونی، دو مناره‌ی نیمه‌تمام، یک ایوان ورودی و شش دودکش قرار دارد. دیوار بیرونی مسجد، دیواری آجری به‌طول ۲۵ و ارتفاع ۶.۵ متر است که در زمینه‌ی آن، ۵ تاق‌نمای آجری ساده با قوس جناغی در قاب‌های مستطیل‌شکل مشاهده می‌شوند.
افزون بر آن، بنای مزبور سردری با ارتفاع ۶.۷۰ متر در نیمه‌ی شمالی ضلع شرقی دارد که نشان می‌دهد این بنا یک ساختمان مذهبی است. ایوانی که سردر را تشکیل می‌دهد، دارای عرضی در حدود ۴.۵ متر و عمق ۹۰ سانتی‌متر است که تاق آن ارتفاعی در حدود ارتفاع سردر دارد. ایوان مزبور بر محور شرقی-غربی منطبق است.
ایوان مسجد فیلسوف الدوله در بخش زیرین دیوار غربی نیز دارای یک تاق‌نما با قوس جناغی در قاب مستطیل‌شکل است که در ورودی دولنگه‌ی مدرسه را در خود جای می‌دهد. این در ورودی، سردری با عنصر کاشی‌کاری دارد که به‌وسیله‌ی نقوش هندسی، نوشتاری و گیاهی تزیین شده است.
می‌توان پس از گذر از ورودی این مسجد به هشتی راه یافت که درست مقابل آن، نورگیری رو به صحن اصلی مشاهده می‌شود. برای دسترسی به صحن اصلی نیز باید از دو دالان نسبتاً تاریک عبور کرد. در واقع، ورودی بنا یک مسیر غیرمستقیم به صحن اصلی دارد. طراحی این ورودی به‌گونه‌ای است که می‌توان در آن عناصری نظیر هشتی، دالان و ایوان را مشاهده نمود.
نماها و تزیینات رو به صحن اصلی
صحن اصلی مستطیلی این بنا که دارای ابعادی در حدود ۱۷ × ۲۱ متر است، در راستای محور شمالی-جنوبی قرار دارد. در مرکز صحن، حوضی مستطیل‌شکل با ابعاد ۵ × ۶ متر مشاهده می‌شود که پیرامون آن سه باغچه قرار گرفته‌اند.
جالب توجه است که صحن مسجد فیلسوف الدوله، عامل وحدت و پیوند تمامی ارکان بناست و به‌مانند قلب و مرکز اصلی بنا شناخته می‌شود. در واقع، برخی از فضاهای مسجد، نظیر ایوان‌های اصلی و حجره‌ها، به‌طور مستقیم و سایر فضاها ازقبیل راهروها، به‌صورت غیرمستقیم به صحن اصلی راه دارند.
نماها و تزیینات رو به صحن کوچک مسجد فیلسوف الدوله
همان طور که اشاره شد، این مسجد افزون بر صحن اصلی، دارای یک صحن کوچک به ابعاد ۵.۵ × ۶ متر نیز هست که مقبره‌ای در آن قرار دارد. در نمای جنوبی این صحن، سه تاق‌نما به عرض ۱.۳۰ و ارتفاع ۳ متر با قوس جناغی در قاب مستطیلی مشاهده می‌شوند. تمامی این تاق‌نماها با تزیینات هندسی و به‌وسیله‌ی کاشی‌کاری تزیین شده‌اند. شرقی‌ترین تاق‌نمای صحن مزبور، در ورودی صحن را در خود جای داده است.
علاوه بر آن، در نمای غربی صحن کوچک، دو تاق‌نمای دیگر مشاهده می‌شود که مانند تاق‌نماهای جنوبی، دارای تزیینات کاشی‌کاری هستند. جالب توجه است که یکی از این تاق‌نماها، در ورودی چوبی مقبره‌ی فیلسوف الدوله و دیگری ارسی این مقبره را در خود دارد.
مسجد فیلسوف الدوله، بنایی تاریخی که باید دید!
مسجد فیلسوف الدوله به‌سبب معماری منحصربه‌فرد خود موردتوجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد. جاذبه‌های این بنا سبب می‌شود که آنها برای بازدید از این مسجد با تورهای ایرانگردی به تهران مسافرت کنند. «دستی بر ایران» ضمن معرفی بنای مزبور و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران، شما را به رعایت اصول مندرج در منشور گردشگری مسئولانه فرامی‌خواند.
مسجد فیلسوف الدوله کجاست؟
این مکان در خیابان مصطفی خمینی شهر تهران، مجاور امامزاده سید اسماعیل قرار دارد. محل دقیق مسجد را در نقشه‌ی زیر ملاحظه بفرمایید:
پرسش‌های متداول درباره مسجد فیلسوف الدوله
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
معماری مدرسه و مسجد فیلسوف الدوله چگونه است؟
بنای مزبور در زمینی به مساحت ۱۴۸۰ مترمربع، با مصالحی چون آجرهای کرم‌رنگ، ملات گچ و ساروج، سنگ، چوب و کاشی ساخته شده است، درحالی‌که تمامی عناصر ساختمان رو به قبله بنا شده‌اند. دو مناره‌ی بلند و البته نیمه‌کاره‌ی آن در کنار ورودی سربرافراشته‌اند. سردر نیمه‌ی شمالی ضلع شرقی گواهی می‌دهد که این بنا مکانی مذهبی است.
تاق‌نماهایی با قوس‌های جناغی دورتادور دیوار بیرونی را پوشانده‌اند. حیاط اصلی را دوازده حجره و شبستانی ستون‌دار فرا گرفته و صحن اصلی عامل پیوند و ارتباط تمامی عناصر مسجد است.
وجه تسمیه مسجد فیلسوف الدوله تهران چیست؟
این مسجد را میرزا کاظم فیلسوف الدوله، پزشک دوره‌ی ناصرالدین شاه قاجار بنا کرده است؛ ازاین‌رو به این نام شناخته می‌شود.
