مسجد جامع تبریز که به نام مسجد جمعه نیز شناخته می شود، از جمله بناهای تاریخی و زیبای این شهر است که در خیابان شهید مطهری قرار دارد. در کتاب های تاریخی از این بنا با عنوان مسجد جامع کبیری نیز یاد کرده اند. با توجه به قدیمی بودن بنای مزبور، از همان ابتدای شکل گیری شهر تبریز، به عنوان مسجد جامع این شهر کاربرد داشته است.
طی گذشت زمان، بازار تبریز در اطراف این مسجد شکل می گیرد. این بنا در انتهای بازار تبریز و در ضلع جنوبی صحن مدرسه طالبیه، بین مسجد حجت الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی قرار دارد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسیده است و هم اکنون از برترین جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود.
دیرینگی مسجد جامع تبریز
این بنا از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر تبریز می باشد که نام بانی اولیه آن به همراه تاریخ ساخت بنا مشخص نیست. برخی از باستان شناسان بنای مزبور را مربوط به دوره صدر اسلام می دانند و برخی آن را به دوره سلجوقی نسبت می دهند.
گفته می شود که قدیمی ترین بخش این بنا مربوط به شبستان آن است که دیرینگی آن به دوره سلجوقی برمی گردد. در دوره ای از حکومت ایلخانان مغول، بنای مزبور مورد توجه قرار می گیرد. بنابراین، علاوه بر مرمت های صورت گرفته در بنا، الحاقاتی نیز بدان اضافه می گردد. برای مثال، محراب رفیع گچ بری شده این بنا یادگاری از حکومت ایلخانان می باشد.
علاوه بر آن، در دوره حکومت آق قویونلوها در آذربایجان، شخصی به نام سلجوق شاه بیگم، گنبدی رفیع با تزیینات کاشی کاری به این مسجد اضافه می کند. سلجوق شاه بیگم همسر اوزون حسن (به فارسی حسن دراز) می باشد که از جمله مقتدرترین سلاطین سلسله آق قویونلوها بود. گنبد اضافه شده توسط او، در قسمت شمالی مسجد مزبور واقع شده است و امروزه فقط بخشی از کاشی کاری های آن بر جای مانده است.
در قرن نوزدهم میلادی، زلزله ای مهیب بخش های مختلفی از شهر تبریز را دچار ویرانی کرد که مسجد جامع تبریز نیز از این قاعده مستثنا نبود. گفته می شود که بنای مسجد کنونی، در دوره قاجار و توسط حسینقلی خان دنبلی، حاکم وقت تبریز بنا شده است. به هر حال، وجود تاق های بلند، آجرهای بزرگ استفاده شده در ساختمان و پایه های قطور مسجد، نشان از قدیمی بودن بنا دارند.
ویژگی ها و سبک معماری
این بنا در زمینی مستطیلی شکل و با مصالحی همچون آجر و گچ بنا شده و برای آن دو ورودی در نظر گرفته شده است. این ورودی ها در قسمت های شمالی و جنوبی واقع شده اند که ورودی شمالی به صحن مسجد و ورودی جنوبی به کوچه کناری باز می شود. دقت کنید که هنگام وارد شدن به مسجد از درب جنوبی، ابتدا وارد قسمتی به نام آلچاق (به فارسی کوتاه) خواهید شد. از آنجا که این مسجد بنایی زمستانی است به نظر می رسد قسمت آلچاق برای جلوگیری از خروج گرما ایجاد شده باشد.
بنای مزبور از طولی در حدود ۶۰ متر برخوردار است و از جهت طولی به دو بخش تقسیم شده است. بنابراین، یکی از این قسمت ها طولی برابر با ۲۸ متر دارد و عرض آن کمتر از قسمت دیگر (جنوبی) می باشد. در بخش های شرقی و غربی قسمت جنوبی، ۵ تاق دو طبقه با ابعادی برابر ۶۰ × ۳۰ و ۶۰ × ۴۰ ایجاد شده اند. به عقیده باستان شناسان، این تاق ها در طول مرمت و بازسازی های انجام گرفته توسط معماران حکومت قاجار ایجاد شده است.
علاوه بر آن، قسمت جنوبی با دارا بودن طول ۳۲ متر محراب ساده و بی تکلف این مسجد را در خود جای داده است. این محراب از سنگ مرمر سفید و به سبک معماری دوره صفویان ساخته شده است و دارای طرحی بسیار زیبا و دلنشین به صورت مارپیچ می باشد. در قسمتی از محراب، کتیبه ای به خط کوفی مشاهده می شود که متعلق به دوره فرمانروایی ایلخانان مغول است.
در دوره ایلخانی، استفاده از تزیینات گچ بری رواج بسیار یافته بود. بنابراین، در قسمت های مختلفی از مسجد جامع تبریز از جمله زیرزمین و نمازخانه قدیمی آن، می توان تزیینات گچ بری و رنگی انجام گرفته بر روی محراب را مشاهده کرد. با این وجود، در طول مرمت های انجام گرفته بر روی این بنا و در دوره قاجار، بخشی از تزیینات گچبری محراب در نمازخانه قدیمی پوشانده شده بود. امروزه، این محراب پس از مرمت و بازسازی های صورت گرفته بر روی آن، در شبستان بنای مزبور قرار گرفته است.
حتما از مسجد جامع تبریز دیدن فرمایید
مسجد جامع تبریز از جمله بناهای منحصر به فردی است که قسمت های مختلف آن در دوره های مختلفی از تاریخ بنا شده است. بنابراین، بازدید از این بنای باشکوه می تواند شما را با سبک معماری دوره های سلجوقی، صفوی، ایلخانی و قاجار آشنا کند. محراب این مسجد با داشتن تزیینات گچ بری بسیار زیبا ارزش توجه بیشتر را دارد.
چنانچه سفر به شهر تبریز را با تورهای ایرانگردی آغاز کردید، بازدید از این مسجد زیبا را در برنامه سفر بگنجانید. ″دستی بر ایران″ که به معرفی جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی می پردازد، شما را به بازدید از مسجد جامع تبریز دعوت می کند.
مسجد جامع تبریز کجاست؟
مسجد جامع تبریز در خیابان شهید مطهری، انتهای بازار تبریز و در جنوب مدرسه‌‌ی طالبیه قرار دارد. این مسجد در میان دو مسجد حجت‌الاسلام و میرزا اسماعیل خاله اوغلی واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق این مسجد را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مسجد جامع تبریز
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
ساخت بنای مسجد جامع تبریز مربوط به چه دور‌ه‌ای است؟
برای ساخت مسجد، تاریخ دقیقی را نمی‌توان معین کرد. برخی صاحب‌نظران قدمت آن را به اوایل ورود اسلام به ایران و برخی به دوره‌ی سلجوقی نسبت می‌دهند. قدیمی‌ترین بخش مسجد، شبستان آن است که در دوره‌ی سلجوقی ساخته شده است. در دوره‌های مختلف تاریخی، بخش‌هایی به این مسجد اضافه کرده‌اند. در دوره‌ی قاجار نیز که بنا از زلزله آسیب بسیار دیده بود، به‌طور کلی بازسازی شده است.
مسجد جامع تبریز به چه نام‌های دیگری شناخته می‌شود؟
مسجد جمعه و مسجد جامع کبیری.
در معماری مسجد جامع تبریز از چه بنایی الهام گرفته شده است؟
گفته می‌شود که این بنا در ابتدا نمازخانه‌ای بوده که بعدها به همت افراد مختلف بخش‌هایی به آن افزوده شده است. بدین ترتیب، این بنا ابتدا تک‌ایوانی بوده و سپس دو ایوانی می‌شود. برخی باستان‌شناسان عقیده دارند برای ساخت بنا از «کاخ فیروزآباد» الگو گرفته شده است.
