مدرسه دارالفنون؛ تاریخچه، معماری و اهمیت آن

مدرسه دارالفنون تهران، اولین دانشگاه تاریخ مدرن ایران محسوب می‌شود که توسط میرزا تقی خان امیرکبیر، نخستین صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، تأسیس شد. هدف از تأسیس این مدرسه، آموزش علوم و فنون جدید به دانش‌آموزان بود.

مدرسه‌ی مزبور به عنوان یک اثر تاریخی، در سال ۱۳۷۵ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسید و اکنون از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید. ساختمان این مدرسه در مرکز شهر تهران و خیابان ناصر خسرو قرار دارد. هم اکنون، این ساختمان به محلی برای برگزاری همایش‌های سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش تبدیل شده است.

تاریخ مدرسه دارالفنون تهران

امیرکبیر در طی سفر به روسیه، مدارس و حوزه‌های علمیه‌ی بسیاری را مشاهده نمود. پس از بازگشت، او تلاش کرد برای افزایش آگاهی مردمِ ایران، یک مرکز آموزش عالی یا مدرسه بنا کند. بدین ترتیب، این بنای تاریخی متعلق به دوره قاجار، ساخته شد.

امیرکبیر با موافقت ناصرالدین شاه تصمیم گرفت ساختمان این مدرسه را در مجاورت کاخ‌های سلطنتی و محل آموزش سربازان نظامی بنا کند. بنابراین، «میرزا رضا خان مهندس‌باشی» را مأمور طراحی ساختمان مزبور نمود. او یکی از پنج نفری بود که در زمان حکومت عباس میرزا، فرزند فتحعلی شاه، به لندن اعزام شده بودند.

میرزا رضاخان، نقشه‌ی این مدرسه را در اواخر سال ۱۸۱۴ میلادی با بهره‌گیری از طرح عمارت «سربازخانه‌ ولیچ انگلیس» ایجاد نمود. سپس، کار احداث آن به «محمد تقی معمارباشی» سپرده شد.

امیرکبیر در طی اقدامات خود برای ساخت مدرسه‌ی مزبور، استادانی را از اتریش برای تعلیم دانش‌آموزان فراخواند. با این وجود، این استادان زمانی به کشور وارد شدند که دو روز قبل از آن، امیرکبیر دستگیر و از تهران به باغ فین کاشان تبعید شده بود.

البته، امیرکبیر به هنگام دستگیری به شخصی به نام «جان داوودخان» سفارش کرده بود که از این معلمان خارجی استقبال کند. با این وجود، گویا به خوبی از آن‌ها استقبال نشد.

به هر حال ۱۳ روز پیش از کشته شدن امیرکبیر، این مدرسه با حضور ناصرالدین شاه و صدراعظم جدید، میرزا آقا خان نوری، گشایش یافت. در این دوره، مدرسه‌ی مزبور با ۳۰ دانش‌آموز فعالیت خود را آغاز کرد و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی در آن تدریس می‌کردند. «میرزا محمد علی خان شیرازی»، وزیر امور خارجه‌ی ایران نیز اداره‌ی این مدرسه را بر عهده داشت.

پس از مدتی، با افتتاح رسمی این مرکز آموزشی، ریاست آن به «عزیزخان آجودان باشی» تعلق گرفت. همچنین، شخصی به نام «رضا قلی خان هدایت» که ادیب، شاعر و تذکره‌نویس بود، برای سِمَت ناظمی انتخاب شد.

در زمان تأسیس مدرسه، دانش‌آموزانی که از خانواده‌های مهم و بانفوذ بودند، زیر نظر هفت معلم اتریشی آموزش می‌دیدند. لازم به ذکر است که با وجود گشایش مدرسه، هنوز عملیات ساخت آن به پایان نرسیده بود و تا سال ۱۸۵۲ میلادی ادامه داشت.

در سال ۱۸۸۶ میلادی، «قمری نیرالملوک»، وزیر علوم وقت، تالار نمایشی را به این مدرسه اضافه نمود تا به‌عنوان مکانی برای برگزاری تئاتر استفاده شود. از زمان ساخت تئاتر، درِ اصلی آن در خیابان «همایونی» بسته شد و درِ دیگری در خیابان «ناصریه» سابق و «ناصر خسرو» فعلی، ایجاد گردید.

این مدرسه در ابتدا نام معینی نداشت، اما از عناوینی نظیر: مدرسه، مدرسه‌ی جدید، مکتب‌خانه‌ی پادشاهی، تعلیم‌خانه، معلم‌خانه و مدرسه‌ی نظامیه، برای آن استفاده می‌شد‌. امیرکبیر به منظور پیگیری جذب استادان اروپایی، در طی آخرین نامه‌ی خود به سفیر ایران در کشور روسیه، این مدرسه را «مدرسه نظامیه» ‌نامید.

در واقع، دارالفنون، ترجمه‌ی فرانسوی «Polytechnique» و «polytechnic» انگلیسی است. واژه‌ی دارالفنون، عنوانی است که برای نامیدن دانشگاه‌های اروپایی به کار می‌رفت‌. این نام در طی ترجمه‌ی آن به عربی توسط عثمانی‌ها به صورت دارالفنون درآمد؛ سپس به همان شکل وارد زبان فارسی شد.

مدرسه دارالفنون حدود ۸۰ سال به فعالیت خود ادامه داد. سپس، در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به دستور وزیر وقت معارف، اعتمادالدوله، تخریب شد تا ساختمان جدیدی با طرح مهندسی روسی بنا گردد.

ویژگی‌های ساختمان قدیم و جدید مدرسه دارالفنون تهران

ساختمان قدیمی این مدرسه دارای ۵۰ اتاق مربع شکل در ۴ ضلع حیاط بود. تمامی این اتاق‌ها با استفاده از نقاشی و گچبریِ رنگی، تزیین شده بودند و در مقابل آن‌ها ایوان و سایبان‌هایی قرار داشتند.

علاوه بر آن، برای این ساختمان یک حیاط نیز تعبیه شده بود که حوض بزرگی در مرکز آن قرار داشت. در کناره‌های این حیاط، باغچه‌هایی برای کاشت درخت، ایجاد فضای سبز و گل‌کاری مشاهده می‌شد. فضای بین این باغچه‌ها به وسیله‌ی آجرهایی موسوم به «قزاقی»، فرش شده بود.

افزون بر این، مدرسه‌ی مزبور آزمایشگاه‌های مختلفی نظیر: آزمایشگاه فیزیک، شیمی، داروسازی و چاپخانه، کتابخانه، سفره‌خانه و غذاخوری داشت. در یکی از اتاق‌های این آزمایشگاه‌ها، دو اسکلت انسان وجود داشتند که دانشجویان پزشکی از آن‌ها استفاده می‌کردند.

پس از این‌که ساختمان مدرسه پس از ۸۰ سال فعالیت، تخریب شد، ساختمان جدیدی با شیوه‌ی معماری سنتی و با تاق زنجیره‌ای بلند، بنا شد. این ساختمان دارای درگاهی است که تاق آن به وسیله‌ی دو ستون استوانه‌ای نقره‌ای رنگ، نگاه داشته می‌شود. این درگاه، دو لنگه در چوبی و قهوه‌ای رنگ دارد که در بالای آن، واژه‌ی دارالفنون به همراه سال تأسیس بنا، ۱۲۶۸ قمری، حک شده است.

پس از در ورودی، یک هشتی قرار دارد که به حیاط مدرسه راه می‌یابد. در انتهای این حیاط، ساختمان دو طبقه‌ی مدرسه مشاهده می‌شود. در مرکز هرکدام از اضلاع ساختمان، چهار پلکان مارپیچ تعبیه شده‌ است که به وسیله‌ی آن‌ها می‌توان به طبقه دوم این مدرسه راه یافت. این پله‌ها دارای نرده‌های آهنی توپُر در دو طرف خود هستند تا از سقوط افراد جلوگیری کنند.

این ساختمانِ جدید دارای ۳۲ کلاس است که۲۴ عدد از آن در طبقه‌ی همکف و ۸ عدد دیگر در طبقه اول واقع شده‌اند. علاوه بر آن، ساختمان مزبور دارای سالن‌های نمایش و غذاخوری نیز هست که در اضلاع جنوبی قرار دارند. به نظر می‌رسد دو سالن مزبور متعلق به ساختمان قدیمی مدرسه باشند که در طی تخریب و بازسازی کلاس‌ها، دست نخورده باقی مانده‌اند.

مدرسه دارالفنون تهران؛ نخستین دانشگاه در تاریخ ایران

مدرسه دارالفنون تهران از جمله بناهای تاریخی و آثار ملموس مورد مطالعه در گردشگری میراث فرهنگی است. چنان‌چه تمایل دارید از این مدرسه بازدید کنید، می‌توانید تورهای ایرانگردی را برای سفر خود به تهران انتخاب کنید. دستی بر ایران ضمن معرفی مدرسه‌ی مزبور، توصیه می‌کند با رعایت اصول گردشگری مسئولانه از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران نیز دیدن کنید.

مدرسه دارالفنون تهران کجاست؟

ساختمان مدرسه دارالفنون در مرکز شهر تهران، در خیابان ناصر خسرو قرار دارد. موقعیت مکانی این مدرسه را در نقشه‌ی زیر مشاهده می‌فرمایید:

پرسش‌های متداول درباره مدرسه دارالفنون

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.