آشنایی با قلعه فلک الافلاک؛ میراث تحسین ‌برانگیز ساسانیان

باستان شناسان و علاقه مندان به مطالعه جاذبه های باستانی، به طور قطع از دژشاپور بسیار شنیده اند. قلعه فلک الافلاک باشکوه، قلعه ای است که ساسانیان در زمانِ خود بر فراز تپه های بزرگ و مشرف به خرم آباد، ساختند. امروزه مردم این قلعه را بیشتر به عنوان موزه مردم شناسی و جایی جهت آشنایی بیشتر با فرهنگ و آداب و رسوم اقوام لر می شناسند.

جالب است بدانید، بهترین آژانسهای مسافرتی ایران سفر به لرستان را به عنوانِ یکی از زیباترین تجربه های گردشگری در ایران پیشنهاد می دهند. شهر خرم آباد در استان لرستان یکی از شهرهایی است که حق همصدایی با طبیعت زیبا را به خوبی ادا کرده است. به همین جهت، در این مقاله سعی کرده ایم آنطور که شایسته است وجهه ای از قلعه باشکوه فلک الافلاک را به دوستداران آثار تاریخی بی بدیل ایرانی نشان بدهیم. در ادامه لطفا به چشمهای‌ تان اجازه پلک ‌زدن ندهید و با این قلعه تاریخی که از جاهای دیدنی خرم آباد به حساب می‌آید، آشنا شوید!

تاریخچه مختصر ساخت قلعه فلک الافلاک

ساسانیان، دژشاپور یا همان قلعه فلک الافلاک را بیشتر با رویکرد نظامی و حفظ ارزش های بومی در زمان خود ساختند. البته این قلعه پیش از تمام کاربردها، به محلی برای زندانی کردن اسرای آن زمان تبدیل شد. پس طبیعی بود که ساسانیان تپه های مشرف به خرم آباد را برای ساخت این دژ مستحکم انتخاب کنند. قلعه به حمایت 8 برجی که آن را احاطه کرده است، محکم و استوار باقی می ماند و البته تجربه تماشای زیبایی های شهر، در پناه کنگره برج ها برای گردشگران بسیار دیدنی است.

در زمان قاجاریان به لطف فتحعلی شاه و علاقه اش به آثار باستانی، با تغییر عنوان دژ شاپور به قلعه فلک الافلاک، برای بازسازی این قلعه اقدام نمودند. شاید برای تان جالب باشد که بدانید فلک الافلاک به معنای سپهر سپهران است. البته ممکن است این نام که در دوران قاجار برگزیده شد، اشاره به صورت های فلکی دوازده گانه هم داشته باشد.

بعداز حمله اسکندر مقدونی به ایران، حاکمان تصمیم گرفتند برای حفظ اشیا قیمتی از چنگال غارتگران، آن ها را در جایی پنهان کنند. بنابراین، آن اشیا را در غاری به نام کلماکره پنهان نمودند.

متاسفانه، در دهه های اخیر عده ای ناشناس موفق به یافتن محل طلاها و نقره جات شدند. بخشی از آن اشیا به غارت رفت، اما بخشی دیگر نجات یافت و به دست کارشناسان میراث فرهنگی کشور رسید. درنهایت، آنها تعدادی از اشیا باارزش مکشوفه را مرمت کردند و دست تقدیر امروزه بسیاری از آنها را به فلک الفلاک به عنوان موزه نگهداری اشیا قیمتی و باستانی بازگرداند.

از آنجایی که در سال های اخیر نمای بیرونی قلعه و قسمتهای داخلی آن را مرمت کردند، مجال اضافه شدن قسمت هایی دیگر همچون آزمایشگاه مرمت اشیا، فروش محصولات بومی و فرهنگی و چایخانه های سنتی بوجود آمد که به زیبایی های قلعه افزوده است.

این قلعه باشکوه، در سال 1349 به صورت رسمی در زمره آثار باستانی ملی ثبت شد.

فلک الافلاک به عنوان موزه مردم شناسی

با وجود ماجراهای جذابی که از تاریخچه قلعه فلک الافلاک ذکر کردیم، آنچه که گردشگران ایرانی و خارجی را ترغیب به بازدید از این اثر تاریخی حیرت انگیز می کند، صرفا پیشینه آن نیست. موزه مردم شناسی لرستان در داخل این اثر تاریخی به عنوان یکی از غنی ترین موزه های مردم شناسی ایران در اردیبهشت 1381 افتتاح شد. این موزه با 12 سالن و راهروهای مرتبط، صحنه های بسیار بدیع و چشم نواز را از زندگی بومی مردم لرستان به نمایش گذاشته است.

این مجموعه با بهره گیری از ابزار گردآوری شده از صحنه های حقیقی زندگی مردم و چیدمان مناسب آنها در ویترین های ایجاد شده، مناظر خاطره انگیزی را در ذهن هر بیننده برجای می گذارد. به عنوان مثال، سیمای آهنگرها و صنعتگران محلی در حال تهیه ابزارآلات کشاورزی و نمایی جذاب از زندگی بومی لرستان را تداعی می کنند.

یکی از مهم ترین سالن های این موزه، سالن مشاغل و ظروف است که در زیر تاق نماهای آن مجموعه ای از پیکره اساتید مشاغل مختلف سنتی به نمایش گذاشته شده است. این اشیا عبارتند از شخص ورشوساز، پیرمرد خراط و همچنین اشیا مربوط به سوارکاری و شکار که چشم هر بیننده را خیره می کنند.

معماریِ فلک الافلاک از شاهکارهای معماری ایران

اولین نکته ای که در معماری این قلعه چشمگیر است، دیوارهای بسیار بلند آن محسوب می شود، به طوری که بلندترین دیوار تا حدود 23 متر هم ارتفاع دارد. زمینی که این دژ را در آن ساختند، زمینی هشت ضلعی با اندازه تقریبی پنج هزارمتر در نظر گرفته شده است. مصالح متنوعی در روند ساخت قلعه به کار رفته اند که از مهمترین شان می توان به خشت، سنگ و آهک اشاره کرد.

اگر بخواهیم قلعه فلک الافلاک را به صورت اجمالی بررسی کنیم، باید ابتدا از حیاط و حمام قدیمی شروع کنیم:

• حیاط اول: حیاطی دلباز و گسترده که 4 برج پیرامونِ آن خودنمایی می کنند.
• حمام قدیمی: حمامی واقع در ضلع شمالی حیاط اول که تا اواخر دوره قاجاریه مورد استفاده بوده است و اکنون آثاری وجود دارند که نشان از وجود این حمام دارند. در هنگام بازدید، حتما نگاهی به کانال های زیر زمینی و تنبوشه های سفالی بیندازید!
• چاه قلعه: در شمال شرقی حیاط اول نزدیک به حمام قدیمی، چاهی وجود دارد که در گذشته ساکنین قلعه آب مورد نیاز خودشان را به وسیله آن تامین می کردند.
• حیاط دوم: دقیقا مانند حیاط اول، 4 برج زیبا پیرامون محوطه حیاط دوم را احاطه کرده اند. وجود تالارهای باشکوه اطراف حیاط دوم و اهمیت راه یافتن به نقاط مختلف قلعه از طریق این حیاط، بار دیگر باعث می شود که معماری ساسانیان را موجب تحسین بینندگان شود.

بازدید از قلعه فلک الافلاک را از دست ندهید

شاید با خودروی شخصی یا در قالب تورهای داخلی به خرم آباد بروید. در هر حال، “دستی بر ایران” توصیه می کند که پیش از سفر به این شهر و بازدید از اثر تاریخی قلعه فلک الافلاک، حتما جاذبه های گردشگری خرم آباد را مطالعه بفرمایید. سفر آگاهانه تجربه شما را بسیار غنی تر می سازد.

همچنین توصیه می شود علاوه بر بازدید از سایر جاذبه های تاریخی خرم آباد مانند پل شکسته، برد نوشته، حمام گپ، … به دیدن جاذبه های طبیعی اطراف شهر نیز بروید. دریاچه گهر، آبشار آب سفید و دره خزینه تنها چند مورد از فهرست بلند بالای این دیدنی ها هستند.