طاق گرا از جمله آثار تاریخی و از جاهای دیدنی کرمانشاه است که به طاق شیرین نیز شهرت دارد. این بنا در گردنه ای به نام پاتاق (دروازه آسیا، دروازه زاگرس و عقبه حلوان) در مسیر کرمانشاه به سر پل ذهاب قرار دارد. به عبارت دیگر، این ساختمان در ۱۵ کیلومتری شهرستان سر پل ذهاب و در کنار راه باستانی سنگفرشی قرار دارد. این راه در گذشته فلات ایران را به بین النهرین ارتباط می داد. هم اکنون به علت تغییر مسیر، ساختمان مزبور در شیب های پایین جاده آسفالته واقع شده است.
با وجود این که کاربری بنای مزبور به طور دقیق مشخص نیست، برخی باستان شناسان آن را مانند یک ایستگاه مرزی می دانند. در واقع گمان می رود این بنا به عنوان ساختمانی برای مرزبانی در غرب کشور ایجاد شده باشد. این ساختمان در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.
ساختمان مذکور در زمان حمله اعراب به ایران خسارت زیادی به خود دید. در این حمله نیمی از ساختمان به همراه سقف آن تخریب شد. سپس، در سال ۱۲۸۰ خورشیدی، مرمتی روی این بنا صورت گرفت.
علاوه بر آن، در سال ۱۳۹۶ خورشیدی، زلزله کرمانشاه نیز آسیب شدیدی به ساختمان مزبور وارد کرد. بر اثر این زلزله، با ریزش سنگ از کوه مسیر دسترسی به این بنا بسته شد. با این وجود، خوشبختانه در سال ۱۳۹۸ خورشیدی، عملیات بازگشایی مسیر برای رفاه گردشگران فراهم گردید و مسیر دسترسی به این ساختمان سنگفرش شد.
گمانه هایی درباره دیرینگی طاق گرا
در مورد دیرینگی این بنای تاریخی اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی از باستان شناسان آن را به دوره اشکانی و برخی دیگر به دوره ساسانی نسبت می دهند. در این مورد، با توجه به مدارک باستان شناسی موجود، می توان آن را متعلق به دوره ساسانی دانست. علاوه بر آن، احتمال می رود این بنا در زمان حکومت خسرو دوم (۶۲۸ – ۵۹۰ میلادی) ساخته شده باشد.
لازم به ذکر است که بنای مزبور فاقد سنگ نوشته است و اطلاعات کشف شده در مورد آن، بنا بر شواهد باستان شناسی است. بر روی این بنا تنها دو علامت کنده شده از زمان پارت ها مشاهده می شود.
ویژگی های معماری بنا
این ساختمان به صورت فضای ایوان مانندی است که به شکل مستطیلی با ابعاد 7.70 × 4.86 بنا شده است. مصالح مورد استفاده در آن سنگ و ساروج (مخلوط خاک رس و آهک به نسبت 4:6 ) می باشند. در حقیقت، برای ساخت این بنا از بلوک های سنگی به شکل مکعب مستطیل استفاده شده است. همچنین، برای ساخت دیوارهای داخلی بنای مزبور از لاشه سنگ و ملات گچ بهره برده اند.
ورودی این ساختمان در قسمت جنوبی و مشرف به جاده سنگفرش باستانی می باشد. معماران به هنگام ساخت و ساز تلاش کرده اند که سقف بنای مزبور به صورت مسطح باشد. بدین منظور، ارتفاع دیوارهای جناحین را بیشتر در نظر گرفته اند.
بلندی دیوارهای این ساختمان از سطح زمین تا بالاترین قسمت آن ۷.۱۱ متر، عرض دهانه تاق 4.1 متر و عمق آن 3.1 متر است. در لبه بام این ساختمان یک ردیف کنگره با ارتفاع ۹۲ سانتی متر وجود دارد. کنگره به بلندی های سر دیوار، حصار یا قلعه گفته می شود.
با ورود به داخل این بنا، نقوش هندسی موجود بر روی دیوارهای آن توجه مان را جلب می کند. این نقوش به صورت حجاری بر روی دیوارهای داخلی نقش بسته اند.
طاق گرا به چه معناست و چه کاربردی دارد؟
گرا در لغت به معنی مشخص کردن مختصات جغرافیایی هدف می باشد. با مشخص شدن گرا، خمپاره انداز می تواند هدف را به راحتی تشخیص دهد. از طرف دیگر گمان می رود که این اصطلاح یک واژه کردی به معنای ″قوس بزرگ″ باشد.
در لغت نامه دهخدا، گرا به معنی دلاک و سر تراش آمده است. با این تفاسیر، معنی دقیق کلمه طاق گرا هنوز مشخص نیست.
علاوه بر آن، تا به امروز کاربری این بنا به طور دقیق مشخص نشده است. با این وجود، باستان شناسان کارکردهای مختلفی برای آن در نظر گرفته اند که به شرح زیر می باشند:
- یادگار احداث راه کاروانرو
- توقف گاه موکب شاهی
- اریکه سلطنتی
- پاسگاه مرزی
- بنای یادبودی از پیروزی
بازدید از این بنای تاریخی را از دست ندهید
در شهر کرمانشاه حدود ۱۲۰۰ اثر ثبت شده وجود دارد که طاق گرا یکی از آنهاست. این ساختمان به علت واقع شدن در گردنه پاتاق بسیار جلب توجه می کند. علاوه بر آن، ساخته شدن ساختمان مزبور با مصالحی کم ارزش باعث شده است که اثری بسیار زیبا با کمترین هزینه ایجاد شود. همه ساله گردشگران زیادی که از این منطقه می گذرند، برای بازدید از این اثر تاریخی باشکوه توقف می کنند.
اگر شما نیز با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی قصد مسافرت به کرمانشاه را دارید، بازدید از این ساختمان بی نظیر را از دست ندهید. ″دستی بر ایران″ که به معرفی آثار تاریخی کرمانشاه می پردازد، شما را به بازدید از طاق گرا در گردنه پاتاق دعوت می کند.
طاق گرا کجاست؟
طاق گرا در گردنهی پاتاق در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب، بر سر راه کرمانشاه به سرپل ذهاب احداث شده است. این طاق ۱۳۲ کیلومتر از ضلع شرقی کرمانشاه فاصله دارد. موقعیت مکانی دقیق این بنا را در نقشه زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره طاق گرا
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
کاربرد طاق گرا چه بوده است؟
کارکرد واقعی این بنا به‌طور دقیق معلوم نشده است؛ اما کاربریهای مشخصشدهی طاق گرا عبارتاند از: «توقف‌گاه موکب شاهی»، «اریکه سلطنتی»، «یادگار احداث راه کاروانرو»، «بنای یادبودی از پیروزی» و «پاسگاه مرزی».
گردنهی پاتاق کجاست؟
پاتاق منطقهای بااهمیت در مغرب ایران و در استان کرمانشاه است که از نظر نظامی موقعیت حساسی دارد. این منطقه بین شهرهای کِرند و سرپلِ زهاب واقع شده و در تاریخ ایران، در سرنوشت جنگهای غرب کشور، نقش نظامی و جغرافیایی تعیینکنندهای داشته است.
همچنین، پاتاق نام سابق دهستان، نام تنگه، گردنه و جایگاه یکی از آثار کمنظیر باستانی از عصرِ تمدن ایرانی پیش از اسلام است.
معماری طاق گرا کرمانشاه چگونه است؟
طاق گرا مانند ایوانی است که سراسر آن از سنگ و بهشکل مستطیل ساخته شده است. ورودی آن سنگفرش شده و از قسمت جنوبی به جادهی باستانی مشرف است. دیوارهای این بنا بهشکل نقوش هندسی کندهکاری شده‌اند. طاق گرا با استفاده از بلوکهای سنگی‌ای ساخته شده که به شکل‌های مستطیل و مربع برش خوردهاند. از لاشهی سنگ و گچ بهعنوان مصالح برای ساخت این بنا استفاده شده است. دیوارهای کناری بنا بلندتر ساخته شده‌اند تا سقف طاق کاملاً مسطح شود.
تاریخچهی طاق گرا کرمانشاه چه دورهای را روایت می‌‌‌کند؟
دربارهی زمان ساخت طاق گرای کرمانشاه اختلافنظرهایی وجود دارد؛ برخی آن را به دوره‌‌‌ی اشکانی و برخی دیگر آن را به دوره‌‌‌ی ساسانی نسبت می‌دهند. اما آن‌‌‌طور که از مدارک باستانشناسی به دست آمده است، ظاهراً این بنا در اواخر دوره‌‌‌ی ساسانی و احتمالاً در زمان حکومت خسرو دوم (حدود سال ۶۰۰ میلادی) ساخته شده است.
