شهر باستانی حریره که امروزه فقط آثار و فضاهای متعددی از آن بر جای مانده، شهری بندری و مهم از قرن دهم میلادی و از جاهای دیدنی کیش است. از ویژگی‌های درخور توجه این شهر بناهای تاریخی آن است که با مصالحی همچون سنگواره‌های صدفی و سنگ‌های آهکی ساخته شده‌اند. در ادامه، پس از بررسی تاریخچه‌ی ایجاد این شهر، بخش‌ها و فضاهای گوناگون آن را معرفی می‌کنیم و دربارهی ویژگی شهر و بناهای آن اطلاعاتی در اختیارتان می‌گذاریم.
تاریخچه شهر باستانی حریره
تاریخچه و زمان ایجاد شهر باستانی حریره به اواسط قرن دهم و سال ۹۶۷ میلادی برمی‌گردد. پس از آن، این شهر حدود ۵۰۰ سال رونق و شکوفایی خود را حفظ کرد و مرکزی تجاری و بازرگانی در خلیج‌فارس محسوب می‌شد. در آن زمان، شهر مزبور مرکزی برای ارتباط سه کشور ایران و هند و چین به شمار می‌رفت. در این مدت، جمعیت شهر پرشمار بود.
برای شرح علت تأسیس شهر حریره بهتر است تاریخ شهر بندری سیراف و اهمیت تجاری آن برای بازرگانان را بررسی کنیم. این شهر که جزو مراکز مهم تجارت محسوب می‌شد، در سال ۹۶۷ میلادی، با وقوع زلزله‌ای که هفت روز به طول انجامید، زیر خاک مدفون شد. پس از آن، بازرگانان تصمیم گرفتند جزیره‌ی کیش را مرکز فعالیت‌های تجاری و بازرگانی خود قرار دهند. آنها این جزیره را قیس می‌نامیدند. بدین ترتیب، با احداث شهری در شمال جزیره‌ی قیس به نام حریره، به فعالیت‌های خود ادامه دادند.
شهر مزبور با قدرت‌گرفتن پادشاهان بنی‌قیصر، خاندان طیبی در کیش و اتابکان فارس رونق و اعتبار بسیاری کسب کرد. این شهر یک بار در دوره‌ی حکومت ایلخانان مغول بازسازی شد و بناهایی بدان افزوده شد. بررسی‌ها حاکی از آن‌اند که بیشتر بناهای موجود در شهر متعلق به همین دوره هستند.
هم‌اکنون، بیشتر قسمت‌های شهر از میان رفته‌اند و بقایای اندکی از آن بر جای مانده‌اند. بااین‌حال، همین بقایا شکوه و اقتدار گذشته را نمایان می‌سازند. تاکنون، باستان‌شناسان ایرانی و خارجی بسیاری از این منطقه‌ی باستانی دیدن کرده و موفق به کشف آثار و بخش‌های مختلفی شده‌اند.
به‌‌طور کلی، در شهر حریره فضاهای متعددی شامل مسجد جامع، خانه اعیانی، حمام، تأسیسات آبی و بندرگاه کشف شده‌اند. گذشته از آن، اشیای باارزشی نیز به دست آمده‌اند که نمایانگر غنای فرهنگی و شکوفایی شهر در گذشته هستند.
ویژگی‌ها و ساختار شهر و بناهای آن
شهر باستانی حریره با وسعت ۱۲۰ هکتاری، در کنار دریا و سواحل خلیج فارس قرار گرفته و متشکل از فضاهای متعدد است. با نگاهی به نقشه‌ی این شهر، بندری‌بودن آن مشخص می‌شود. قرارگیری شهر در مجاورت دریا و خلیج باعث شده است که پلان آن به‌صورت قلعه و حاوی برج و بارو باشد تا از حمله‌ی دزدان دریایی در امان بماند.
هم‌اکنون، بقایای این شهر به‌صورت پشته‌های بزرگ مشاهده می‌شوند. جالب اینکه اثری از خشت و آجر در این شهر وجود ندارد و بناهای موجود در آن با مصالحی همچون سنگواره‌های صدفی و سنگ‌های آهکی و مرجانی ساخته شده‌اند. برخی از بناها ارتفاعی در حدود شش متر دارند که نشان می‌دهند در این شهر، ساختمان‌های چندطبقه وجود داشته‌اند.
افزون بر آن، در گوشه و کنار این شهر باستانی، کانال‌های افقی و زیرزمینی و چاه‌های مختلف کشف شده‌اند که کاربرد دقیق آنها مشخص نیست. احتمال می‌رود این کانال‌ها و چاه‌ها مرتبط با فعالیت‌های صیادی مانند صید ماهی، مروارید و مرجان بوده‌اند و دسترسی آسان صیادان به دریا را امکان‌پذیر می‌کردند.
معرفی بخش‌های مختلف شهر باستانی حریره
پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی باعث کشف قسمت‌های مختلفی از شهر باستانی حریره شده‌اند که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم:
خانه اعیانی
یکی از بخش‌های شهر حریره خانه اعیانی آن است که متشکل از ورودی، شاه‌نشین، اتاق بزرگ شمالی و اتاق کوچک جنوبی است. این خانه گردشگران را به یاد منازل قدیمی چندخانواری در فلات ایران و در شهرهایی همچون اصفهان و یزد و کاشان می‌اندازد. خانه‌ی اعیانی مزبور در واقع نمادی از خانه‌های حاشیه‌ی خلیج فارس است که چند خانوار باهم در آن زندگی می‌کردند.
طی کاوش‌های باستانی، از این خانه اشیای سفالی و کاشی‌های لعابدار ستاره‌ای و تزیینات گچ‌بری از دیوارها به دست آمده‌اند که درخور توجه‌اند. این اشیا متعلق به قرنهای سیزدهم و چهاردهم میلادی هستند. جالب اینکه کاشی‌های ستاره‌ای‌شکل به نمونه‌های کشف‌شده از بناهای مهم ایلخانی مانند تخت سلیمان و سلطانیه شباهت بسیار دارند. بنابراین، وارداتی‌بودن آنها و تعلق خانه به یکی از ثروتمندان شهر مشخص می‌شود.
حمام حریره
در شمال غربی خانه‌ی اعیانی، حمامی با وسعت ۵۰۰ مترمربع قرار دارد که به حمام حریره مشهور است. این حمام که در زمان حکومت‌های ایلخانی و تیموری بنا شده، سه دوره‌ی مختلف را پشت سر گذاشته است: ساخت، گسترش و مرمت.
حمام مزبور همانند سایر حمام‌های قدیمی، متشکل از چند بخش مختلف است:
- حصار، صحن‌های مختلف، بخش خدمات، انبار، اتاق کارگر شمالی، سربینه، گرمخانه، تون و دو خزینه‌ی کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه.
نشانه‌هایی همچون ظرفیت محدود حمام و دیوار بیرونی سراسری، خصوصی‌بودن حمام و تعلق آن به صاحب خانه‌ی اعیانی را مشخص می‌سازد.
مسجد حریره
در مرکز شهر باستانی حریره، مسجدی با وسعت ۲هزار مترمربع قرار گرفته است که نشان از سکونت مسلمانان در این شهر دارد. بنای مزبور به سبک معماری سلجوقی ساخته شده و متعلق به همین دوره است. البته، نشانه‌هایی نیز مشخص می‌کنند که این بنا در طی دوره‌های بعدی مرمت شده است. مسجد حریره علاوه بر کاربرد اصلی خود (محل عبادت)، برای تجمع و اسکان پاره‌وقت تاجران نیز استفاده می‌شده است.
این مسجد متشکل از چند بخش مختلف همچون شبستان، چهار محراب، مناره‌ی بلند با پلان دایره‌ای و آب‌انبار است.
بندرگاه حریره
در نزدیکی ساحل خلیج‌فارس، بقایای اسکله و لنگرگاه شهر حریره پیدا شده است. این اسکله‌ها و لنگرگاه‌ها چندین راهرو، دهانه‌ی سنگی و پلکان دارند که دسترسی به دریا از طریق آنها میسر می‌شود. گذشته از آن، کانال‌های ورودی و خروجی نیز هنوز سالم باقی مانده‌اند.
گفتنی است که مصالح استفاده‌شده در بناهای مزبور سنگ‌های آهکی و مرجانی بوده‌اند که در گذر زمان، دچار فرسایش شیمیایی و فیزیکی شده‌اند.
قصر حریره
در شهر باستانی حریره، بنایی در نزدیکی بندرگاه کشف شده است که مردم محلی آن را قصر می‌نامند. به نظر می‌رسد که این بنا همان قصری باشد که وصاف شیرازی در نوشته‌های خود از آن یاد کرده است. او به وجود قصر مرتفعی در کیش به نام قصر ملک جمشید اشاره می‌کند. در زیر، عین نوشته‌ی او را می‌خوانیم:
«قصر ایوان ملک جمشید در جزیره‌ی کیش با دوری راه، از نایبند (یکی از شهرهای تابع سیراف که نابند نیز خوانده می‌شود) پایدار است و به شیوه ایوان نایبند ساخته شده است…
بنی قیصر بنایی رفیع بساختند و آن را آفریدو نامیدند.»
بخش کارگاهی و صنعتی شهر
در شهر باستانی حریره و در کنار ساحل این شهر، بخش کارگاهی و صنعتی را می‌بینیم که جزو قسمت‌های مهم شهر است. یکی از کارگاه‌ها دارای اتاقی با کف شیاردار است که در گذشته، برای استخراج شیره‌ی خرما استفاده می‌شده است. به این صورت که شیره‌ها ضمن جاری‌شدن در شیارهای کف اتاق، به‌طرف مخزن موجود در گوشه‌ی اتاق می‌رفتند و در آنجا جمع می‌شدند.
سپس، شیره‌ی خرما را به کوزه‌هایی می‌ریختند. این کوزه‌ها با کشتی به شهرهای دیگر صادر می‌شدند. جالب اینکه حفره‌هایی در ساحل ایجاد شده بودند که برای تسریع در انتقال کوزه‌های حاوی شیره به داخل کشتی کاربرد داشتند. یکی از این حفره‌ها با داشتن پله‌های مثبت و منفی باعث آسان‌شدن حمل بار می‌شد.
هم‌اکنون، در سه‌کیلومتری ساحل، حفره‌های متعددی به چشم می‌خورند که نشان از پررونق‌بودن تجارت در دوران شکوفایی شهر حریره دارند.
افزون بر آن، در این شهر کارگاه‌های تولید شیشه نیز وجود دارند که کوره‌های شیشه‌گری مختلفی در خود جای داده‌اند. تعداد این کارگاه‌ها پرشمار و فراتر از میزان نیاز مردم شهر است. این موضوع نشان می‌دهد مردم حریره با تولید محصولات مختلف و صادرات آن به شهرهای دیگر کسب درآمد می‌کردند.
تأسیسات آبی
یکی دیگر از بخش‌های این شهر باستانی تأسیسات آبی آن است که مجموعه‌ی عظیمی از آب‌انبارها در دل صخره و در ضلع شرقی شهر است. با توجه به وجود مجموعه چاه‌های مشابه قنات در این بخش، آنها را قنات – آب‌انبار می‌نامند. ساختار قنات – آب‌انبارها به‌گونه‌ای است که چند نفر می‌توانند در قسمت داخلی آن راه بروند.
آثار باستانی شهر
در سرتاسر شهر باستانی حریره قطعات سفال یافت می‌شوند که بیشتر آنها شامل انواع زیر هستند:
- سفال‌های سلادن حاوی نقوش اژدها، ماهی و گل‌های تزئینی؛
- سفال‌های اسگرافیاتو با نقش کنده و ظروف لعابدار حاوی نقوش سیاه و آبی بر زمینه‌ی نخودی.
افزون بر آن، ظروف چینی نیز در این شهر وجود دارند که متعلق به قرنهای چهاردهم و پانزدهم میلادی هستند. از سایر اشیای کشف‌شده نیز کاشی‌های زرین‌فام و سکه‌ها در مرکز توجه قرار دارند.
درباره شهر باستانی حریره بیشتر بدانید
یکی از شهرهای استان هرمزگان شهر باستانی حریره است که در گذشته‌های دور، مرکزی تجاری و بازرگانی محسوب می‌شد. گردشگران ضمن بازدید از این شهر، تدابیر گذشتگان برای گذران زندگی را مشاهده می‌کنند و با افتخار به پیشینه‌ی تاریخی خود، داشته‌های خود را قدر می‌دانند. «دستی بر ایران» توصیه می‌کند هنگام سفر به هرمزگان، از این شهر باستانی دیدن کنید.
شهر باستانی حریره کجاست؟
این شهر در جنوب ایران و در جزیره‌ی کیش قرار دارد و یکی از دیدنی‌های استان هرمزگان به شمار می‌رود. موقعیت مکانی این شهر را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره شهر باستانی حریره
لطفا پرسش و پاسخ‌های زیر را بررسی کنید و در صورت داشتن دیدگاه و نظر متفاوت دربارهی متن، آن را در پایین همین پست با ما مطرح کنید.
قدمت شهر باستانی حریره کیش چقدر است؟
این شهر در سال ۹۶۷ میلادی بنا شده و حدود ۱۱ قرن قدمت دارد.
وسعت شهر باستانی حریره چقدر است؟
این منطقه‌ی باستانی وسعتی در حدود ۱۲۰ هکتار را شامل می‌شود.
