روستای کندوان؛ تاریخچه و معماری خانه‌های صخره ای آن

«روستای کندوان» هفت هزار سال قدمت دارد. این روستا، در دامنه‌ی کوه «سلطان داغی» و ۱۸ کیلومتری شهرستان «اُسکو» و ۴۸ کیلومتری «تبریز» در استان آذربایجان شرقی واقع شده است.

کندوان که در گذشته «کندجان» خوانده می‌شد، به دلیل خانه‌های صخره‌ای بسیار زیبا، شهرت دارد و از جاهای دیدنی تبریز به حساب می‌آید. علت صخره‌ای بودن این خانه‌ها، قرار گرفتن آنها در صخره‌های آتشفشانی کهن دامنه‌ی «کوه سهند» است. «معماری صخره‌ای» خانه‌های این روستا سبب شد در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، در ردیف آثار ملی ایران قرار بگیرد.

دیرینگی ایجاد خانه‌های صخره‌ای در روستای کندوان

در این روستا، خانه‌هایی با معماری بی‌نظیر وجود دارند. برخی از محققین، پیدایش این خانه‌ها را مربوط به سده‌ی هفتم خورشیدی (قرن سیزدهم میلادی) و زمان حمله‌ی مغول ها می‌دانند.

اولین ساکنین این منطقه، افرادی از «روستای حیله‌ور» در دو کیلومتری غرب روستای کندوان بوده‌اند. این افراد، برای در امان ماندن از حمله‌ی «مغول‌ها» به منطقه‌ی مزبور مهاجرت می‌کنند. سپس، به فکر ایجاد پناهگاه‌هایی در دل «صخره‌های کله‌قندی» یا «کران‌ها‌ی آذرین سهند» می‌افتند.

البته دو روایت دیگر در مورد سکونت در این روستا وجود دارند که به شرح زیر است:

• اولین ساکنین روستای مزبور، عشایری بودند که از این منطقه به عنوان ییلاق بهره می‌بردند. آنها خانه‌های حفر شده در داخل کران‌ها را به عنوان خانه‌ی موقت خود برمی‌گزیدند. سپس، به دلیل مشکلات مهاجرت از ییلاق به قشلاق، همین منطقه را به عنوان سکونتگاه دائمی انتخاب می‌کنند.
• در گذشته، به علت موقعیت خوب نظامی این منطقه، توجه تعدادی از جنگجویان به آن جلب می‌شود و در داخل کران‌ها، خانه‌هایی حفر می‌کنند.

برخی از باستان‌شناسان دیرینگی این روستا را مربوط به دوره‌ی پیش از اسلام می‌دانند.

درباره روستای کندوان

این روستای سردسیر تاریخی، به دلیل قرار گرفتن در ادامه‌‌ی «دره ویدهر یا اسکوچایِ» کوهستان سهند، در تابستان هوای مطبوعی دارد. علت دیگر شهرت این روستا، داشتن آب‌ معدنی گوارای آن با خاصیت درمانی است.

استاد ایرج افشار که پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران است، روستای کندوان را چنین توصیف می‌کند:

“ﻛﻨﺪوان از سرِ پیچی ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎ ده راه نیست، جلوه‌گر می‌شود و بیننده را در حیرتی خیره کننده فرو می‌برد. بیننده از دور، بیش از ۲۰۰ کوهک کله قندی زیتونی رنگ را که در دامنه‌ی رشته کوه به هم چسبیده‌اند، می بیند و چون نزدیک می‌شود، مشاهده می‌کند که در هر کله قندی، در و پنجره ای نصب شده و درون کله قند، اتاق یا اتاق هایی برای زندگی تعبیه کرده‌اند.

آنچه بی‌تامل به ذهن هر بیننده‌ای خطور می‌کند، دیرماندگی این سراها و کهنگی و سنتی بودن زندگی سال‌های بسیار دوری است که پدرانِ باشندگانِ کنونی، درون سنگ‌ها را تراشیده و صخره را سرپوش خود کرده‌اند.”

خانه‌های صخره‌ای این روستا پس از گذشت قرن‌ها از زمان ساخت آن، هنوز هم قابل سکونت هستند و نیاز به بازسازی ندارند.

علت نامگذاری روستا به کندوان

ساکنین روستا روایت‌های زیادی درباره‌ی علت نام‌گذاری آن بیان می‌کنند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

کندوان از دو کلمه‌ی «کند» که در زبان ترکی به معنی روستا و کلمه‌ی «وان» که اسم مکان است، تشکیل شده است.

• برخی از افراد بر این باورند که به دلیل پرورش زنبور عسل در این منطقه از گذشته‌های دور به «کندوان» شهرت یافته است.
• عده ای دیگر، کندوان را به صورت «کندیوان» تلفظ می‌کنند که از سه کلمه‌ی «کندی، ائو و وان» تشکیل می‌شود. معنی این سه کلمه عبارتند از: خود، خانه و پسوند مکان. بنابراین، کندوان به معنی «خانه‌ای از خود» است.

اولین خانه‌های این منطقه در مرکز روستا و در اطراف مسجد جامع قدیمی آن ایجاد شده‌اند. بعدها، با افزایش جمعیت، ابتدا کران‌های شرقی و سپس کران‌های غربی به شکل خانه درآمده‌اند.

در گذشته، شرط ازدواج جوانان این روستا، داشتن خانه‌ای حفر شده در دل کوه بوده است. بنابراین، کسانی که قصد ازدواج داشتند، شروع به حفر خانه می‌کردند.

معماری صخره ای چیست؟

معماری صخره‌ای نمادی از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز انسان با طبیعت است. در این روش، «به جای اضافه کردن مصالح، از فضای داخلی سنگ‌ها برداشته‌اند». فضاهای متعدد ایجاد شده در دل صخره های بزرگ، به «واحد مسکونی یا عمومی» شباهت دارند.

گاهی می‌توان نمای خارجی این واحدها را حجاری و تزیین کرد و برای آن نورگیر یا پنجره تعبیه کرد. از این نظر معماری خانه‌های روستای کندوان مشابه معماری منطقه «گورمه کاپادوکیا» در ترکیه است.

به طور کلی، این خانه‌ها دو طبقه هستند که طبقه همکف آن شامل: آشپزخانه، انبار و اصطبل است. طبقه اول این خانه‌ها نیز غذاخوری، اتاق خواب و نشیمن قرار دارد.

ثبت روستای کندوان در فهرست سازمان جهانی گردشگری

در 19 اکتبر 2023، سازمان جهانی گردشگری فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان را منتشر کرد که روستای صخره‌ای کندوان نیز در این فهرست قرار گرفت. این برای نخستین بار است که یک روستای ایران در این فهرست جهانی قرار می‌گیرد. این رویداد به دلیل‌های گوناگون بسیار دلگرم‌کننده است؛ زیرا هدف از این برنامه «توسعه روستایی» است. توسعه با معیارهای حساب‌شده‌ی جهانی برای روستاهای ایران ضروری است؛ زیرا مانع از مهاجرت و خالی‌شدن روستاها از سکنه می‌شود.

روستاهایی که در این برنامه انتخاب شده‌اند، در 9 حوزه‌ی کلیدی ارزیابی می‌شوند:

• منابع فرهنگی و طبیعی
• ترویج و صیانت از منابع فرهنگی
• پایداری اقتصادی
• پایداری اجتماعی
• پایداری زیست‌محیطی
• توسعه گردشگری و یکپارچه‌سازی زنجیره‌ی ارزش
• حاکمیت و اولویت‌بندی گردشگری
• زیرساخت و اتصال
• بهداشت، ایمنی و امنیت

امیدواریم روستاهای بیشتری از کشورمان در این فهرست جهانی قرار بگیرند و شاهد رشد اصولی گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار در ایران باشیم.

بازدید از معماری صخره ای این روستا را فراموش نکنید

روستای کندوان از جمله مناطق ییلاقی خوش آب و هوا است که معماری صخره‌ای خانه‌های آن، توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. همه ساله، گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از آن به شهر تبریز مسافرت می‌‌کنند.

چنانچه، شما نیز با قصد گردشگری میراث فرهنگی به این روستا مسافرت کردید، حتما از خانه‌های باشکوه آن بازدید کنید. شما می توانید برای سفر به روستای مزبور از تورهای ایرانگردی استفاده کنید یا سفر خود را به صورت شخصی انجام دهید. “دستی بر ایران” ضمن معرفی جاذبه های گردشگری تبریز شما را به بازدید از روستای کندوان در این شهر دعوت می‌کند.

روستای کندوان کجاست؟

روستای کندوان در ۱۸کیلومتری شهرستان اُسکو از استان آذربایجان شرقی قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این روستا را در زیر ملاحظه می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره روستای کندوان

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.