روستای لیوس؛ روستای سنگی و هزارساله دزفول

روستای لِیوس یکی از روستاهای شهر دزفول از توابع استان خوزستان است که به دلیل برخورداری از خانه‌های تاریخی با قدمت بیش از ۷۰۰ سال شهرت بسیاری دارد. جالب اینکه تمامی خانه‌های روستا به شیوه‌ای ساخته شده‌اند که بتوان از تمامی قسمت‌های آن استفاده بهینه کرد. برای مثال، ستون‌های آن محلی برای ذخیره‌ی گندم هستند. این روستا یکی از جاهای دیدنی دزفول است که برای آشنایی بیشتر با آن بهتر است متن حاضر را تا انتها بخوانید.

وجه تسمیه روستای لیوس و تفاوت آن با لیوویس

بسیاری از صاحب‌نظران دیدگاه متفاوتی درباره‌ی نامگذاری روستای لیوس دارند. برای مثال، برخی از آن‌ها معتقدند این نام شباهت زیادی به نام سرداری رومی معروف به گایوس ژولیوس سزار دارد. وجود روستایی به نام سزار در اطراف روستای مزبور این موضوع را تایید می‌کند. به خصوص اینکه بناهایی تاریخی در روستا وجود دارند که آسیاب‌هایی با سبک معماری دوره‌ی ساسانی در خود جای داده‌اند. این بناها حاکی از آن‌اند که تاریخ شکل‌گیری روستا به زمان جنگ‌های ایران و روم برمی‌گردد.

البته، تصور می‌شود که لیوس نامی اوستایی- عیلامی باشد که از دو بخش زیر تشکیل شده است:

• لیو: به معنای روشنایی آفتاب؛ و
• وِیس: به معنای روستا، آبادی، قریه و ده.

بنابراین، در حالت کلی روستای مزبور به معنای «محل برآمدن آفتاب» یا «آبادی تابان و نورانی» معنا می‌شود. این گمانه با وجود روستایی به نام نورآباد در اطراف این روستا تایید می‌شود.

گفتنی است که در دهستان ویسه‌ی سنندج دو روستا به نام‌های لیوعلیا و لیوسفلی وجود دارند که در کنارهم روستای لیوویس را تشکیل می‌دهند. این روستا با روستای لیوس دزفول اشتباه گرفته می‌شود. به خصوص اینکه بیشتر مناطق بختیاری‌نشین، صنایع دستی معروف روستای لیوس را که چوقا لیوسی نام دارد، به صورت چوقالِیوویسی تلفظ می‌کنند. این موضوع نیز باعث می‌شود که این روستا با روستای لیوویس اشتباه گرفته شود.

درخور توجه است که منطقه‌ی لیوس در گذشته گستره‌ی بیشتری داشت. در واقع، از غرب تا رود سزار، از جنوب تا کوه سگریون و دژ محمدعلی‌خان، از شرق تا نزدیکی کوه هفت‌تنان و از شمال به سالندکوه و دره‌شوی منتهی می‌شد. بدین ترتیب، تمامی روستاهای نورآباد، صالح‌آباد، سزار، تپی، پیوی، پیرچل و شوی را دربر می‌گرفت. امروزه، در تقسیمات جدید کشوری این منطقه فقط شامل روستای لیوس است.

قدمت روستای لیوس

باستان‌شناسان با توجه به بناهای تاریخی موجود در روستای لیوس احتمال می‌دهند که قدمت آن بیش از هزار سال باشد. در واقع، سند مکتوبی وجود ندارد که بیانگر قدمت روستا باشد. به همین دلیل، آن‌ها به ناچار با بررسی بناهای تاریخی در این‌باره نظر می‌دهند.

درخور توجه است که بیشتر آثار و بناهای تاریخی موجود در روستا در دوره‌های ساسانی، اتابکان لُر، صفوی و قاجار ساخته شده‌اند. در اطراف این روستا کوه‌هایی نیز وجود دارند که از جمله کهن‌ترین زیستگاه‌های انسانی در قسمت شمالی شهرهای باستانی شوش، شوشتر و دزفول هستند.

در گذشته، چند آبادی کوچک در اطراف این روستا وجود داشتند که آن‌ها را پاتختی لیوس می‌نامیدند. به طور کلی، روستای مزبور در آن دوران محلی برای تامین نیازهای مردم و تبادل کالا میان آن‌ها بودند. به عبارتی دیگر، این روستا ارتباط میان مردم دشت نشین شمال جلگه‌ی خوزستان، دزفول و شوش را با عشایر کوچ‌نشین بخش غربی کوهستان زاگرس میانی برقرار می‌کرد.

نکته‌ی جالب اینجاست که این روستا به همراه روستاهای اطراف خود ۲۰ آسیاب تنوره‌ای با قدمت تقریبی ۵۰۰ سال در خود جای داده است. البته، بیشتر بناهای تاریخی موجود در روستای لیوس با بافت سنگی ویژه‌ی خود بیشتر از ۷۰۰ سال قدمت دارند.

سبک معماری بناهای تاریخی روستای لیوس

بناها و خانه‌های تاریخی روستای لیوس بیشتر با سبک معماری دوره‌ی ساسانی و به سبک چهارتاقی بنا شده‌اند. به طور کلی، ۳۰۰ واحد خانه‌‌ی تاریخی در روستا وجود دارند که با نام محلی «لیر» شناخته می‌شوند. این خانه‌ها را بر روی دامنه‌ی شیب‌دار لنگرگوه بنا کرده‌اند.

ساختار اصلی تمامی خانه‌ها نظیر تاق‌ها، قوس‌ها، درگاه ورودی با کمی تفاوت در شکل آن‌ها مشابه بناهای چهارتاقی دوره‌ی ساسانی هستند. بیشتر این خانه‌ها درگاه چوبی با تزیینات خراطی دارند که از تنه‌ی درخت خرما ساخته شده‌اند.

مصالح به کاررفته در خانه‌های تاریخی روستا نیز بیشتر سنگ رودخانه و لاشه‌ی سنگ‌های تراش‌خورده‌ی کوه هستند. این مصالح با استفاده از ملات آهک، گچ و سیمان که به فراوانی در اطراف روستا یافت می‌شوند، بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند.

بعد از ساخت بیشتر خانه‌ها روزنه‌ای در سقف آن‌ها ایجاد کرده‌اند تا هوا و نور از طریق آن وارد خانه شود. بدین ترتیب، نور و تهویه‌ی موردنیاز اتاق‌ها فراهم شده است. افزون بر آن، در فاصله‌ی هر خانه با خانه‌ی بعدی کوچه‌های تنگی در نظر گرفته‌اند که جلوه‌ی بصری خاصی به روستا بخشیده است.

جالب اینکه در درون هر خانه خمره‌‌های بزرگی با نام محلی «تاپو» وجود دارند که از آن‌ها برای نگهداری غلات و آذوقه‌ی ضروری استفاده می‌کنند. افزون بر آن، تمامی قسمت‌های ساختمان به گونه‌ای بنا شده‌اند که استفاده‌ی بهینه از آن‌ها صورت بگیرد. برای مثال، ستون‌های داخل خانه‌های تاریخی روستا به عنوان انبار گندم استفاده می‌شوند.

درخور توجه است که مصالح به‌کاررفته در خانه‌های این روستا به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که دمای فضاهای مختلف آن‌ برای نگهداری مواد غذایی مناسب باشد. در واقع، بیشتر مصالح استفاده‌شده از جنس سنگ هستند که باعث شده است روستای مزبور نام روستای سنگی به خود بگیرد. افزون بر آن، برای تامین دمای موردنیاز برای نگهداری مواد غذایی، تمامی در و پنجره‌ها نیز از چوب ساخته شده‌اند. همچنین، جهت‌گیری خانه‌ها برای بهره‌مندی از نور و حرارت خورشید به طرف جنوب است.

در گذشته، در نقاط مختلف روستا پنج قلعه‌ وجود داشت که هم‌اکنون فقط بقایایی از آن‌ها مشاهده می‌شود. این قلعه‌ها که متعلق به دوره‌ی حکومت ساسانی و اتابکان لر هستند، برای دیده‌بانی استفاده می‌شدند. در زیر نام قلعه‌های مزبور را ذکر می‌کنیم:

• دهور، کُوُشک، دهگاه، دره‌ی نارنج و قلعه‌ی خشک‌چین نوک بُنِ دِز.

همچنین، در ضلع جنوبی این روستا نیز قبرستانی ایجاد کرده‌اند که قبرهای آن‌ها شکلی شبیه اتاقک‌های کوچک دارند.

معرفی روستای لیوس، صنایع دستی و سوغاتی‌های آن

در دهستان سیدولی‌الدین از توابع بخش شهیون شهر دزفول روستایی به نام روستای لیوس قرار دارد. این روستا به دلیل قرارگیری در شیب دامنه‌ی مرکزی لنگرکوه و قرارگیری در ارتفاع ۹۷۰ متری از سطح دریا از آب‌و‌هوای نیمه‌خشک و کوهستانی برخوردار است. به طور کلی، روستای مزبور در کیلومتر ۷۳ شمال غربی دزفول قرار دارد. این روستا از قسمت شمال غربی به کوه لنگر و از غرب به دره‌کول می‌رسد.

جمعیت روستا بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی به ۲۰۲ نفر می‌رسید که در ۴۱ خانواده زندگی می‌کردند. سپس، بیشتر مردم روستا به دلیل درآمد کم شغل‌های روستایی به شهر مهاجرت کردند. بنابراین، طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی جمعیت آن به ۱۲۱ نفر کاهش یافت. این مردمان از گروه ایل بختیاری هستند.

مردم روستا و به ویژه زنان صنایع دستی مختلفی تولید می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها چوقا لیوسی، قالی، ججیم، وریست و سیاه چادر حور هستند. از این میان، چوقا لیوسی برای نخستین بار در این روستا تولید شده است.

چوقا لیوسی در واقع نوعی بالاپوش مردانه با طرح و نقش منحصر به فرد است که اولین بار آن را زنی از اهالی روستا بافته بود. سپس، یکی از پنج باب چهارلنگ ایل بختیاری به نام محمود صالح به دلیل سبکی و راحتی آن را به عنوان بالاپوش مردانه در میان ایل بختیاری مرسوم کرد. سپس، این بالاپوش در میان تمامی طایفه‌های ایل بختیاری گسترش یافت و به لباس رسمی آن‌ها تبدیل شد. گفتنی است، محمود صالح که در زبان بختیاری ممصالح نامیده می‌شد، در زمان شاه اسماعیل صفوی ریاست برخی از طایفه‌های بختیاری را بر عهده داشت.

در روستای مزبور علاوه بر صنایع دستی مواد غذایی مختلفی وجود دارند که جزو سوغاتی‌های آن هستند. برای مثال، ترشی انار لیوس نمونه‌ی مرغوب ترشی‌ها است که فقط از این روستا می‌توانید آن را تهیه کنید.

در روستای مزبور مردان نیز معمولا به شغل دامداری، باغداری و کشاورزی مشغول هستند.

معرفی جاذبه‌های گردشگری روستا

در خور توجه است که در این روستا و روستاهای اطراف آن جاذبه‌های گردشگری مختلفی به چشم می‌خورند که در ادامه برخی از آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

• خانه‌های سنگی؛
• قبرهای اتاقکی شکل؛
• قلعه‌های باستانی؛
• جنگل بلوط لنگرکوه؛
• مکان‌های زیارتی همچون قدمگاه امام رضا؛ پیرون گوشه، پیرچیل و امامزاده میداوید؛
• آسیاب‌های آبی تنوره‌ای؛
• آبشار نورآباد؛
• فسیل سنگواره بَردگژدم؛
• باغ‌ها و چشمه‌ی دره کول؛
• باغ‌های دره سر بوت؛
• دره مورنج؛ و
• غار قندیلی سزار.

پوشش گیاهی روستا

در روستای لیوس گیاهان مختلفی می‌رویند که در زیر نام برخی از آن‌ها آمده است:

• بن سر اندش، کلوس، کنگر، گل‌گاوزبان، بابونه و لاله.

افزون بر آن، درختان متنوعی نیز در این روستا وجود دارند که عبارتند از:

• انار، خرما، انجیر وحشی، انگور، لیمو، نارنج، کُنار، بنک، کُلخونگ، بادام کوهی، بلوط، کیکم، افرا و جاز.

گونه‌های جانوری روستا

به دلیل وجود انواع پرندگان و جانوران وحشی و اهلی در روستای لیوس پیشنهاد می‌شود که گردشگران با احتیاط بیشتری در این روستا قدم بردارند. نمونه‌هایی از این جانوران در زیر آمده است:

• پلنگ، گربه‌ی وحشی، خرس، گرگ، کفتار، شغال، کَل، بز کوهی، آهو، گُراز، تَشی، سمور، کَبک، تیهو، عقاب، شاهین، سار گپه، بوف (نوعی جغد)، کلاغ، گونه‌های مار افعی و سمندر.

روستای لیوس؛ روستایی در دامنه‌ی لنگرکوه

روستای لیوس یکی از روستاهای دزفول است که قرارگیری آن در دامنه‌ی لنگرکوه باعث شده است که آب‌و‌هوای مطلوبی به خود بگیرد. به همین دلیل، بسیاری از مسافران آن را مکان مناسبی برای گردش و تفریح می‌شناسند. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که حتما از این روستا و خانه‌های سنگی آن بازدید کنید.

روستای لیوس کجاست؟

این روستا در کیلومتر ۷۳ شهر شمال غربی دزفول در دهستان سیدولی‌الدین از توابع بخش شهیون قرار دارد. موقعیت مکانی این روستا را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره‌ی روستای لیوس

در زیر پرسش و پاسخ‌هایی مطرح شده‌اند که بهتر است آن‌ها را بررسی کنید. سپس، در صورت داشتن سوالی دیگر آن را در قسمت دیدگاهای پایین همین پست با ما مطرح کنید تا در اسرع وقت بدان پاسخ دهیم.