یکی از روستاهای شاخص و جاهای دیدنی یزد، روستای فهرج آن است که تاریخی شنیدنی دارد. این روستای کویری جاذبه‌های مختلفی نیز دارد و مناسب کویرنوردی و اقامت چندروزه است. برای آشنایی بیشتر با این روستا بهتر است متن پیش رو را تا انتها بخوانید.
تاریخچه روستای فهرج یزد و وضعیت امروز آن
با بررسی منابع گوناگون درمی‌یابیم که قدمت روستای فهرج یزد به دوره‌ی پیش از اسلام برمی‌گردد. هرچند، برخی صاحب‌نظران قدمت آن را بیشتر از پنج‌‌هزار سال می‌دانند.
در روزگاران پیشین که نام شهر تاریخی یزد «ایساتیس» بود، روستای فهرج دروازه‌ی این شهر و یکی از چهار بخش مهم و اصلی آن به شمار می‌رفت. تا قرن چهاردهم میلادی نیز فهرج از نظر کشاورزی جایگاه ویژه‌ای داشت.
در تاریخ این روستا نشانی از حمله اعراب به فهرج یزد نیز دیده می‌شود که در تعقیب و گریز یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، بودند. سپاه اعراب به‌منظور دستگیرکردن یزدگرد سوم، به دو گروه تقسیم شدند و یکی از این دو گروه راه را در بیابان گم کرد و به روستای فهرج رسید.
مردم روستا به دین زرتشتی گرایش داشتند. اعراب نیز که قصد مسلمان‌کردن مردم مناطق مختلف را داشتند، به آنها فرصت دادند تا دین خود را کنار بگذارند و به اسلام روی آورند یا به حکومت اسلامی خراج بپردازند. در غیر این صورت، باید با سپاهیان اعراب وارد جنگ می‌شدند.
مردم روستای فهرج با دو روستای هرفته و خویدک که در نزدیکی آنها قرار داشتند، به مشورت پرداختند و تصمیم گرفتند به سپاهیان اعراب شبیخون بزنند. در نهایت، آنها ضمن حمله به سپاه اعراب، تعدادی از آنها را کشتند. بعدها حاکم یزد بناهای یادبودی شامل مسجد و خانقاه و… برای آنان ساخت و امروزه مقبره آن کشته‌شدگان در زیارتگاه شهدای فهرج مشاهده می‌شود.
این داستان نیز نشان از قدمت روستای فهرج دارد که لزوم حفاظت از آن را بیشتر می‌کند. بااین‌حال، امروزه (سال ۱۴۰۳ خورشیدی) بناهای تاریخی روستا در وضعیت مناسبی قرار ندارند و کسی به فکر مرمت آنها نیست. افزون بر آن، قنات‌های روستا بهدلیل کم‌آبی و بی‌تدبیری با خطر خشک‌شدن مواجهند. بنابراین، امکان ویرانی این سکونتگاه باستانی در آینده‌ای نزدیک وجود دارد. همین عامل سبب می‌شود مردم روستا به فکر مهاجرت به شهر بیفتند.
جمعیت روستای فهرج یزد و اقتصاد آنها
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت این روستا به ۲۹۶۳ نفر می‌رسد و بیشتر آنها به کشاورزی، باغداری، دامداری و فعالیت‌های معدنی اشتغال دارند. وجود هشت حلقه چاه عمیق و نیمه‌‌عمیق در تأمین آب لازم برای کشاورزی نقش مؤثری دارد. با وجود این چاه‌ها، امکان کاشت محصولات مختلفی همچون گندم، جو، ارزن، ماش، پسته، انگور، هلو، زردآلو و آلوچه برای مردم روستا فراهم است.
این روستا که یکی از روستاهای شاخص یزد حساب می‌شود، در زمینه‌ی کشت گلخانه‌ای و تولید خرمای مرغوب مضافتی موفق عمل کرده است. دامداری نیز در روستای مزبور پررونق است که حاصل آن تولید انواع لبنیات و گوشت است.
آب‌و‌هوای روستا
موقعیت روستای فهرج باعث می‌شود که این روستا از آب‌و‌هوای نیمه‌بیابانی برخوردار باشد. به‌گونه‌ای که تابستان‌های آن بسیار گرم و خشک و زمستان‌های آن معتدل است. البته، برخلاف سایر مناطق کویری اختلاف دمای شب و روز در این روستا بیشتر است. در واقع، چنانچه در روزهای تابستانی هوا بسیار گرم باشد، به هنگام شب هوا بسیار خنک و مطبوع می‌شود.
روستای مزبور از توابع شهر تاریخی یزد محسوب می‌شود و اقلیم آن نیز مشابه اقلیم این شهر است. جغرافی‌دانان حداکثر دمای یزد را ۴۳ درجه و حداقل دما را منفی ۱۰ درجه و متوسط دما را ۲۵ درجه سانتی‌گراد برآورد می‌کنند. طبق اندازه‌گیری آنها متوسط میزان بارندگی در این شهر نیز ۴۸ میلی‌متر است.
آداب و رسوم مردم روستا
یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم روستای فهرج آیین نخل‌گردانی در روز عاشوراست که مشابه آداب و رسوم سایر مناطق کویری برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این مراسم، تشییع نمادین پیکر امام‌حسین(ع) است و طی آن، اتاقکی شبیه تابوت دست به دست می‌شود.
این مراسم را در مکان‌های خاصی همچون مسجدها و حسینیه‌ها برگزار می‌کنند و در آن، تعدادی از عزاداران اتاقکی را که نماد حمل‌کننده پیکر امام است، در میان انبوه جمعیت سیاه‌پوش، بر دوش خود به‌سمت مسجد یا حسینیه‌ها می‌برند. این اتاقک پوشش سیاه‌رنگی دارد و با آیینه و انواع شال‌های رنگارنگ تزیین می‌شود.
در طی مراسم، موسیقی محلی روستا نواخته می‌شود که نوعی ساز بادی و دهنی مشابه سه‌تار است. این ساز را با نواهای مختلف در مراسم شادی و غم می‌نوازند. گفتنی است در آیین نخل‌گردانی، مردان روستا بر سر خود دستار یزدی می‌بندند و زنان نیز لباس سنتی خاصی می‌پوشند که شامل شلوارهای پاچین‌دار و ترمه‌های رنگارنگ است.
غذاهای محلی و نوشیدنی‌های روستا
در روستای فهرج غذاهای محلی شامل انواع آش‌ها مثل آش جو، ماش و سوپ است که طعم متفاوتی دارند. افزون بر آن، مردم روستا انواع نوشیدنی‌ها و دمنوش‌های خوش عطر و طعم را با انواع گیاهان دارویی تهیه می‌کنند. بدین منظور، آنها در فصل بهار انواع گیاهان دارویی را از کوهستان‌های اطراف روستا جمع‌آوری و خشک می‌کنند. سپس، با استفاده از آنها دمنوش شاتره، خاک‌شیر، چای آویشن و دمنوش چای‌کوهی تهیه می‌کنند.
سوغاتی‌های روستای فهرج
وجود انواع سوغاتی‌ها و صنایع دستی مثل قالی‌های زیبا با طرحی مشابه فرش‌های کرمان و خراسان، لباس‌های محلی و محصولات کشاورزی و باغی در روستای فهرج باعث می‌شود که گردشگران دست خالی به شهر خود باز نگردند. در این روستا، صنعت قالی‌بافی بسیار پررونق است و ششصد دستگاه برای قالی‌بافی در آن وجود دارد. البته پیش‌تر، پرورش کرم ابریشم و تولید پارچه‌های ابریشمی در این روستا رواج داشت که به‌تدریج جای خود را به قالی‌بافی داد.
در روستای مزبور، کارگاه‌های خانگی بسیاری نیز فعال‌اند که به تولید لباس‌های محلی اشتغال دارند. تولید گونی و برزنت از سایر فعالیت‌های این کارگاه‌هاست.
وجه تسمیه روستا و معنی فهرج
روستای فهرج در گذشته نام‌های مختلفی داشت و در ابتدا آن را با نام «فرافر» می‌شناختند. بعدها در قرن‌های یازده و دوازده میلادی، به پره، پهره یا پهرشت تغییر نام داد که به‌معنای محل پرت بود. این نام بهدلیل دوربودن روستا از شهر کرمان انتخاب شده بود.
بعدها، پس از حمله‌ی افغان‌ها و بلوچ‌ها به این روستا، نام آن به «پهرگ» تغییر کرد. سپس، با حمله‌ی اعراب به آنجا بهدلیل نبود حروف «پ» و «گ» در الفبای اعراب، آنها نام این روستا را به صورت «فهرج» تلفظ کردند و همین نام بر آن باقی ماند.
سبک معماری ساختمان‌های روستا
بیشتر بناها و ساختمان‌های موجود در این روستا مشابه سایر سکونتگاه‌های استان یزد به سبک معماری سنتی و اصیل مناطق گرمسیری و بیابانی ایران ساخته شده‌اند. در ساختار این بناها مثل سایر بناهای روستایی مصالحی همچون خشت، گل، آجر و آهن به کار رفته است.
جالب اینکه بافت قدیمی این روستا که در کنار مسجد جامع آن واقع شده است، شکلی نیمه‌متمرکز و خطی دارد. در پیرامون این بافت قدیمی و سازه‌های باستانی نیز بافت جدید روستا دیده می‌شود.
بر بالای بام خانه‌های قدیمی روستا بادگیرهایی قرار گرفته‌اند که تدبیر گذشتگان برای خنک نگه‌داشتن داخل خانه را نشان می‌دهند. این خانه‌ها به‌گونه‌ای قرار گرفته‌اند که محلی برای عبور و مرور نیز باقی بماند و چندین کوچه و محله در روستا ایجاد شوند. جالب اینکه در برخی از این کوچه‌ها، گذرگاه‌های نیمه‌پوشیده‌ای به نام سابات (ساباط) قرار دارند. در گذشته، این گذرگاه‌ها با ایجاد سایه اندکی از گرمای هوا می‌کاستند و باعث آسایش رهگذران می‌شدند.
جاهای دیدنی روستای فهرج یزد
در این روستا بیش از صد بنای تاریخی از دوره‌های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان برجای مانده‌اند که بسیار درخور توجهند. در ادامه، تعدادی از آنها را معرفی می‌کنیم:
مسجد جامع فهرج
یکی از بناهای شاخص و مهم روستا مسجد جامع فهرج است که به قرن هشتم میلادی تعلق دارد. این مسجد که به نام مسجد امام‌حسن(ع) نیز شناخته می‌شود، جزو مسجدهای شبستانی با دو شبستان تابستانی و زمستانی است و ایوان ندارد. افزون بر آن، ستون‌های بزرگ و محکم به‌همراه سقف بلند و تزیینات گچبری، جزو ویژگی‌های شاخص مسجد است. در این مسجد، عناصری همچون محراب، گنبد، کتیبه و کاشی‌کاری مشاهده نمی‌شود.
قلعه باستانی فهرج
در روستای فهرج، قلعه‌ای باستانی دیده می‌شود که باستان‌شناسان با بررسی آثار و بناهای موجود در آن، قدمت آن را به دوره‌ی صدر اسلام نسبت می‌دهند. هرچند، بنای فعلی قلعه و تزیینات استفاده‌شده در آن، متعلق به قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی است. این قلعه بنایی چهارضلعی است که در چهار گوشه‌ی آن، چهار برج مدور و دوطبقه قرار دارد و منافذی برای دیده‌بانی در آنها ایجاد شده است. در قلعه‌ی مزبور بناهایی نیز مشاهده می‌شوند که تاق‌های ضربی آنها قوس جناغی دارند.
آب انبار حسینیه
از سایر بناهای تاریخی روستا آب‌انبار حسینیه است که در دوره‌های صفوی تا افشار ساخته شده است. هرچند، در برخی منابع، زمان ساخت آن را به دوره‌ی پیش از اسلام نسبت می‌دهند.
مجموعه شهدای فهرج
در دو کیلومتری روستای فهرج، مجموعه‌ای به نام شهدای فهرج واقع شده است که متعلق به قرن ۱۵ میلادی است. در این مجموعه، پیکر تعدادی از اعراب دفن شده که قصد حمله به روستا و تغییر دین مردم آن را داشتند.
مجموعه‌ی مزبور عمارتی خشتی و گلی در خود جای داده است که در گذشته، مدرسه بوده و بعدها به خانقاه تبدیل شده است. این عمارت با تاق‌های ضربی، ایوان و اتاق‌های گنبدی شهرت بسیاری دارد.
این مجموعه همچنین سه حیاط دارد که در یکی از آنها، دو اتاق بزرگ مشاهده می‌شود. این دو اتاق با نام مزار شهدا شناخته می‌شوند. در گذشته، در این حیاط درخت سرو کهنسالی قرار داشت که خشک شد.
چاه چهل دختران
یکی دیگر از دیدنی های فهرج چاه چهل‌دختران است که داستانی شنیدنی دارد. طبق روایت‌های مختلف، هنگام حمله‌ی اعراب به روستای فهرج، چهل دختر و زن از ترس افتادن به دست سپاهیان اسلام، خود را به داخل این چاه پرت کرده‌اند.
ویرانه‌های مسجد و تکیه
در این روستا ویرانه‌ها و بقایایی نیز از تکیه و مسجد علاقوندی مشاهده می‌شود که به قرن چهارده میلادی تعلق دارند.
تفریحات روستا
قرارگیری روستای فهرج در نزدیکی شهر کویری یزد باعث می‌شود که گردشگران به هنگام بازدید از آن، تفریحات متعددی تجربه کنند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- کویرنوردی و قدم‌زدن روی شن‌های داغ؛
- عکاسی از طبیعت منحصربه‌فرد کویر؛
- تماشای آسمان صاف و پرستاره‌ی روستا به هنگام شب.
کمپ کویری فهرج
در این روستا کمپ کویری مجهزی با تفریحاتی همچون شترسواری، والیبال ساحلی، موتور چهارچرخ و سافاری وجود دارد که مناسب کویرنوردی است. این کمپ امکانات مختلفی نیز دارد که شامل بوفه، اقامتگاه و سرویس بهداشتی است.
اقامتگاه‌های فهرج
برای گردشگرانی که قصد اقامت چندروزه در روستا دارند، امکان استفاده از انواع اقامتگاه‌های آن مثل هتل، خانه‌های محلی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی فراهم است. برای مثال، هتل بوم‌گردی پامنار، اقامتگاه خانه فروردین و مجتمع توریستی‌اقامتی کدخدا ازجمله اقامتگاه‌های این روستا محسوب می‌شوند.
آدرس و مسیر دسترسی
روستای فهرج در جنوب شرقی یزد و در مسیر بزرگراه بافق به یزد واقع شده است. همچنین، ۴۰ کیلومتر با فرودگاه بین‌المللی شهید صدوقی یزد و پایانه مسافربری آن فاصله دارد. بنابراین، دسترسی به آن با انواع وسایل نقلیه همچون خودروی شخصی، هواپیما، قطار و اتوبوس امکان‌پذیر است.
برای رسیدن به روستا با خودروی شخصی، ابتدا باید به شهر یزد بروید. سپس، از آنجا در مسیر بزرگراه بافق‌یزد قرار بگیرید و پس از پیمودن ۲۲ کیلومتر از این بزرگراه، با توجه به تابلوهای راهنما، خود را به روستای مزبور برسانید. این روستا در طرف راست بزرگراه قرار دارد.
بهترین زمان سفر
بیشتر گردشگران در اواخر زمستان و اوایل بهار که آب‌و‌هوای روستای فهرج کمی معتدل است، به آنجا سفر می‌کنند. بااین‌حال، فصل پاییز نیز زمان مناسبی برای بازدید از این روستاست. در واقع، پاییز فصل کویرنوردی است و آب‌و‌هوای کویر در روزهای پاییزی معتدل است. هرچند، شب‌ها ممکن است هوا رو به سردی بگذارد و تحمل سرما دشوار شود.
نکات بازدید از روستا
هنگام سفر به یزد، برای بازدید از روستای شاخص آن یعنی فهرج، باید نکاتی را مدنظر قرار دهید که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- درنظرگرفتن اصول گردشگری مسئولانه؛
- احترام‌گذاشتن به فرهنگ مردم محلی؛
- مراقبت از طبیعت و محیط زیست روستا؛
- نریختن زباله؛
- استفاده از عینک مناسب به هنگام کویرنوردی برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به چشم؛
- همراه‌داشتن لوازم حرفه‌ای عکاسی از کویر.
روستای فهرج؛ روستایی کویری و تماشایی
یکی از جاذبه‌های طبیعی کم‌نظیر و متفاوتی که به هنگام گردشگری توجه همگان را برمی‌انگیزد، طبیعت زیبای کویر است. روستای فهرج نیز یکی از روستاهای کویری در نزدیکی یزد است که افزون بر برخورداری از این نوع طبیعت، تاریخی شنیدنی دارد. «دستی بر ایران» با معرفی چنین روستاهایی قصد دارد سفرهایتان را متنوع و لذت‌بخش کند.
روستای فهرج یزد کجاست؟
این روستا در جنوب شرقی یزد و کیلومتر ۲۲ بزرگراه بافق به یزد قرار دارد. در نقشه‌ی زیر موقعیت دقیق آن را مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره روستای فهرج
پرسش‌های زیر اطلاعات شما را درباره موضوع متن حاضر بیشتر می‌کند. چنانچه پس از بررسی آنها سؤال دیگری داشتید، آن را با ما مطرح کنید تا در اولین فرصت پاسخ دهیم.
دسترسی به روستای فهرج بافق یزد از کدام بزرگراه امکان‌پذیر است؟
برای دسترسی به این روستا، پس از سفر به یزد باید در بزرگراه بافق‌یزد قرار بگیرید.
چرا روستای فهرج را روستای شهدای فهرج یزد نیز می‌نامند؟
چون در زمان حمله‌ی اعراب به این روستا اهالی آن تعدادی از سپاهیان اعراب را کشتند و در قبرستانی دفن کردند. بعدها حاکم وقت یزد آرامگاه و خانقاهی در آنجا ساخت که به نام مقبره شهدای فهرج شهرت یافت.
فاصله روستای فهرج تا یزد چقدر است؟
این روستا ۲۲ کیلومتر با یزد فاصله دارد.
روستاهای فهرج کدام‌اند؟
در یزد سه روستا در نزدیکی یکدیگر قرار دارند که عبارت‌اند از: روستای فهرج، روستای هرفته و روستای خویدک.
