رود ارس با طولی بیش از ۱۰۷۰ کیلومتر، جزو پرآب‌ترین و خروشان‌ترین رودهای ایران است که از کوه بینگول ترکیه سرچشمه می‌گیرد. این رود در مسیر حرکت خود از کشورهای ارمنستان، نخجوان، ایران و جمهوری آذربایجان عبور می‌کند. معمولاً گردشگران می‌پرسند که «رودهای ایران به کجا می‌ریزند؟» در این خصوص باید گفت که رودخانه‌ی ارس به‌عنوان یکی از رودخانه‌های مرزی ایران، در جمهوری آذربایجان یا شوروی سابق به رود کورا ملحق می‌شود. سپس، از طریق این رود به دریای خزر می‌ریزد. در ادامه، اطلاعات کاملی درباره‌ی این رود در اختیارتان می‌گذاریم.
رود ارس کجاست؟
رود ارس در شمال غربی کشورمان و در مرز بین ایران و کشورهای نخجوان، آذربایجان و ارمنستان واقع شده است. جالب اینکه آذربایجانی‌ها این رود را «آراز» و ارمنی‌ها آن را «آراکس» می‌خوانند.
رود ارس در نقشه ایران
با دقت در نقشه‌ی ایران متوجه می‌شویم که مرز مشترک سه استان اردبیل و تبریز و ارومیه با کشورهای واقع در شمال ایران، با خط آبی به نمایش درآمده است. این خط رود ارس را نشان می‌دهد که در مرز بین شهرهای شمالی ایران و سه کشور ارمنستان و آذربایجان و نخجوان قرار دارد. طبق این نقشه، رودخانه‌ی مزبور از کوه‌های بینگول در جنوب شهر اِرزروم ترکیه (آناتولی سابق) سرچشمه می‌گیرد.
سپس، این رودخانه به‌طرف غرب جریان می‌یابد و در این مسیر، رودی به نام آرپاچای در کشور ارمنستان بدان ملحق می‌شود. رودخانه به جریان خود در مرز مشترک کشورهای ارمنستان، نخجوان و ایران ادامه می‌دهد و در منتها‌الیه شمالی استان اردبیل، به جمهوری آذربایجان وارد می‌شود. در نهایت، این رودخانه با رود کورا در جمهوری آذربایجان یکی می‌شود. گفتنی است که رود کورا بعد از الحاق با رود ارس، به‌طرف دریای خزر حرکت می‌کند.
شایان ذکر است که رودخانه‌ی کورا بزرگ‌ترین رودخانه در منطقه‌ی قفقاز به شمار می‌رود که سرچشمه‌ی آن در شرق ترکیه قرار دارد. این رودخانه در مسیر حرکت خود از رشته‌کوه قفقاز در گرجستان و جمهوری آذربایجان عبور می‌کند. پس از آن، به رود آراز ملحق می‌شود.
اهمیت تاریخی رود ارس
در سال ۱۸۱۳ میلادی و زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار و در طی جنگ بین ایران و روسیه، عهدنامه‌ای به نام گلستان بین این دو کشور بسته شد. طبق این عهدنامه، ۱۴ ولایت قفقازی ایران به روسیه تعلق گرفت. در آن زمان، کشور ایران هنوز مالکیت انحصاری بخش‌های میانی رود ارس (سواحل نخجوان فعلی) را بر عهده داشت. با این حال، سواحل دریاچه‌ی خزر از ایران جدا و حاکمیت بی‌چون‌وچرای کشورمان بر این دریاچه سلب شده بود؛ اما این تمام ماجرا نبود.
شوربختانه، در سال ۱۸۲۸ میلادی در طی جنگ دوم ایران و روس، عهدنامه‌ی دیگری به نام ترکمنچای امضا شد که طبق آن، سه ایالت دیگر کشورمان نیز تحت سلطه‌ی روس‌ها قرار گرفت. این عهدنامه باعث شد که رود ارس مرز مشترک بین ایران و جمهوری روسیه شناخته شود و تمامی مناطق شمالی آن که پیش‌تر به ایران تعلق داشت، به خاک روسیه ملحق شود. همچنین، مالکیت انحصاری بخش میانی رودخانه نیز به روسیه واگذار شود.
سال‌ها پس از آن، با همکاری دو کشور ایران و شوروی، سدی به نام ارس در پلدشت آذربایجان غربی روی رودخانه‌ی مزبور بنا شد. پس از آن، ایران با همکاری جمهوری آذربایجان سد خداآفرین را بر این رودخانه بنا کرد. در حال حاضر نیز سدی به نام قیز قلعه‌سی با همکاری این دو کشور در دست احداث است.
علاوه بر آن، تاکنون پنج پل به نام‌های پل آهنی جلفا، پل شوسه جلفا، پلدشت، پل‌های خداآفرین و پل نوردوز روی این رودخانه بنا شده‌اند. از این میان، پل‌های خداآفرین در مرز جمهوری آذربایجان و پل نوردوز در مرز ارمنستان قرار دارند.
اهمیت اقتصادی رود ارس
از جنبه‌ی اقتصادی، رودخانه‌ی ارس بسیار حائز اهمیت است. برای مثال، این رود منبع آب کشاورزی برای دشت‌های حاصلخیز منطقه به شمار می‌رود. سدی که روی این رودخانه در ناحیه‌ی پلدشت بنا شده است، در تأمین برق منطقه و آبیاری اراضی کشاورزی استفاده می‌شود. علاوه بر آن، رودخانه‌ی مزبور مسیری قابل کشتیرانی است و از طریق آن، می‌توان به حمل‌و‌نقل کالا پرداخت و از کشورهای دیگر کالاهای خود را تأمین کرد.
به‌طور کلی، این رودخانه جزو رودخانه‌های مرزی مهم و باارزشی است که از جنبه‌های مختلف برای کشورمان سودآور است. در واقع، رودخانه‌ی ارس علاوه بر زیبایی طبیعی، از نظر تاریخی، اقتصادی و گردشگری نیز اهمیت درخور توجهی دارد.
رودخانه ارس؛ قایقرانی در دل رودی اسرارآمیز
رودخانه‌ها جزو جاذبه‌های طبیعی زیبایی هستند که بازدید از آنها برای هر گردشگری جذاب است. رود ارس نیز یکی از رودخانه‌های اسرارآمیز در مرز ایران است که امکان قایقرانی در آن برای گردشگران فراهم شده است. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که بازدید از این رودخانه و مناظر طبیعی و تاریخی اطراف آن را از دست ندهید. مطالعه‌ی تاریخ این منطقه نیز شما را به گذشته‌های دور خواهد برد و اتفاقات پیش‌آمده در دوره‌ی حکومت فتحعلی‌شاه قاجار را برایتان یادآوری می‌کند.
پرسش‌های متداول درباره رود ارس
در ادامه، پرسش و پاسخ‌هایی درباره‌ی متن حاضر ارائه شده‌اند تا به درک بهتری از آن دست یابید. با این حال، بهتر است به بررسی این سؤالات بسنده نکنید و دیدگاه و نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.
سهم ایران از رود ارس چقدر است؟
سهم ایران از این رودخانه در سال ۱۳۷۹ خورشیدی به ۸میلیارد مترمکعب می‌رسید. این سهم در طی سال‌های اخیر (فروردین ۱۴۰۳ خورشیدی) به ۲٫۷ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
عمق رود ارس چقدر است؟
این رودخانه در نزدیکی جلفا دارای بیشترین عمق، یعنی چهار متر است و در نزدیکی پلدشت، عمق آن به دو متر کاهش می‌یابد.
چرا رود ارس خطرناک است؟
گفته می‌شود که رودخانه‌ی مزبور به‌خصوص در محدوده‌ی سد خداآفرین و دشت مغان به مواد پرتوزا و فلزات سمی و سنگین نظیر سرب و ترکیبات آن آلوده شده است. این آلاینده‌ها از کشور ارمنستان وارد حوزه‌ی رودخانه شده‌اند و بسیار خطرناک هستند.
آیا رود ارس به دریای خزر می ریزد؟
بله. این رودخانه در جمهوری آذربایجان (شوروی سابق) به رودخانه‌ی کورا می‌پیوندد و از طریق این رود به دریای خزر منتهی می‌شود.
