از رشته کوه زاگرس چه می‌‌دانید؟

رشته کوه زاگرس بزرگ‌‌ترین و گسترده‌‌ترین رشته کوه ایران است که از شمال غرب تا جنوب غرب و پس‌ازآن، تا جنوب شرق امتداد یافته است. در میان مهم‌ترین و مرتفع‌‌ترین قله‌های موجود در کوه های ایران، نام بسیاری از قله‌‌های زاگرس به چشم می‌‌خورد. این رشته کوه از کرانه‌‌های دریاچه‌ی وان در کشور ترکیه آغاز می‌شود و دامنه‌ی آن به کشورهای عراق و سوریه و ترکیه هم می‌‌رسد؛ اما بخش عمده‌ی آن در کشورمان قرار گرفته است.

دلیل نام‌گذاری زاگرس

دلایل بسیاری برای نام‌گذاری این رشته کوه به زاگرس آورده شده است و احتمالات گوناگونی دراین‌باره مطرح می‌‌شود؛ اما به‌صورت دقیق مشخص نیست که کدام‌یک از آن‌ها صحیح‌اند. در مجموع می‌توان گفت که ریشه‌ی اصلی کلمه‌ی زاگرس برگرفته از زبان اوستایی است. در این زبان، «زاگر» به‌معنای کوه بزرگ است و پس از اضافه‌شدن حرف «س» به آخر این کلمه توسط یونانی‌‌ها، نام این رشته کوه به زاگرس تبدیل شده است. در زبان یونانی، Zagreus نام فرزند زئوس است.

البته این رشته کوه نامی باستانی هم دارد و در اوستا با نام اسپروز یا اسپروچ از آن یاد شده است. برخی هم می‌‌گویند که نام قبلی این رشته کوه کر یا کور بوده که در واقع ریشه در اسطوره‌شناسی سومری دارد. افزون بر این، گفته می‌‌شود نام زاگرس از مهاجران هند و اروپایی به جا مانده است که در گذشته ساکن منطقه‌ی سارگاتی بودند.

ایرانیان پیش از دوران قاجار، به این رشته کوه «پاتاق» می‌‌گفتند. در نهایت، در دوره‌ی قاجار که آثار نویسندگان اروپایی و یونانی ترجمه شدند، کلمه‌ی زاگرس وارد زبان فارسی شد. حسین پیرنیا نیز در کتاب «تاریخ ایران از آغاز تا انقراض ساسانیان» این رشته کوه را به نام زاگرس معرفی کرد. از آن زمان به‌بعد، همه آن را به همین نام می‌شناسند.

زاگرس از چه استان‌هایی عبور می‌کند؟

رشته کوه زاگرس از استان‌های مختلفی در غرب، بخش‌‌های مرکزی، جنوب غربی و جنوب شرقی ایران عبور می‌کند. در کشورمان، این رشته کوه از استان آذربایجان غربی آغاز می‌‌شود. سپس از استان‌های کردستان، همدان، مرکزی، کرمانشاه، لرستان، ایلام، اصفهان و چهارمحال و بختیاری عبور می‌کند و تا استان‌های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و فارس امتداد می‌یابد. درنهایت، در بوشهر و هرمزگان و کرمان به پایان می‌رسد.

قرارگرفتن این رشته‌کوه‌‌ها در غرب کشور باعث شده است استان‌‌های غربی پوشش گیاهی متنوعی داشته باشند و به زیستگاه‌های مناسبی برای گونه‌های مختلف جانوری تبدیل شوند.

گفتنی است قدمت این رشته‌کوه‌ها به ۳۰۰هزار سال پیش برمی‌گردد. آثار به‌جامانده از دوران پارینه‌سنگی و تمدن عیلام نشان می‌دهند که انسان‌ها از سال‌‌های دور در این رشته‌کوه‌ها زندگی می‌‌کردند. برخی آثار مربوط به غارنشینی در این رشته‌کوه‌ها از ۱۰۰هزار سال پیش برجای مانده است.

بلندترین قله‌های رشته کوه زاگرس

کوه‌های زاگرس شیب‌‌های تند و قله‌های بسیار مرتفعی دارند که در جوار دره‌های باریک و بسیار عمیق قرار گرفته‌اند. ارتفاع این قله‌‌های معروف و شناخته‌شده در بعضی مناطق به بیش از ۳هزار متر از سطح دریا می‌‌رسد. کوه‌های بختیاری که در حد فاصل استان لرستان و دشت‌های شیراز قرار دارند، محل قرارگیری بلندترین قله‌های زاگرس هستند.

در ادامه، معروف‌ترین قله‌های این رشته کوه را به ترتیب ارتفاع معرفی کرده‌ایم:

قله دنا

این قله در زاگرس جنوبی قرار دارد و بلندترین قله‌ی این رشته کوه است. ارتفاع قله دنا ۵۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریاست. به‌طور کلی، طول کوه‌های دنا بیش از ۸۰ کیلومتر است. این کوه‌ها قله‌‌های متعددی دارند و ارتفاع بیشتر آن‌ها بیش از ۴هزار متر است.

این بخش از ارتفاعات زاگرس از نظر موقعیت جغرافیایی بین دو استان کشورمان قرار گرفته‌اند. بخش محدودی از این کوه‌‌ها در استان اصفهان قرار دارند و بخش عمده‌ی آن نیز در شمال شرق استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است.

این رشته کوه‌ یکی از سرچشمه‌های رود کارون محسوب می‌‌شود و در بیشتر فصل‌‌های سال پوشیده از برف است. پوشش گیاهی دنا شامل انواع و اقسام گیاهان دارویی است.

زردکوه بختیاری

دومین قله‌ی مرتفع در کوه‌‌های زاگرس زردکوه است. ارتفاع این قله ۴۵۴۷ متر بالاتر از سطح دریاست. این رشته کوه در شهرستان کوهرنگ قرار دارد و به‌عنوان سرچشمه‌ی اصلی رودهای کرخه و کارون و زاینده‌رود شناخته می‌شود.

اشترانکوه

سومین قله‌ی مرتفع در اشترانکوه و در استان لرستان واقع است. ارتفاع این کوه‌‌ها ۴۱۰۰ متر است و از هشت قله‌ی مرتفع و به‌هم‌پیوسته تشکیل می‌‌شوند. مانند سایر قله‌های معروف زاگرس، اشترانکوه نیز سرچشمه‌ی یکی از رودهای معروف ایران یعنی رودخانه‌ی دز است. به‌دلیل اقلیم جغرافیایی این منطقه، دریاچه‌های متعددی در این کوه‌ها قرار گرفته‌اند. معروف‌ترین آن‌ها دریاچه‌ی گهر است. آبشار آب‌سفید نیز که از آبشارهای زیبا و شناخته‌شده‌ی زاگرس است که در منطقه‌ی اشترانکوه قرار دارد. همین موضوع باعث شده که این منطقه پناهگاه گونه‌های جانوری متعددی باشد.

قالی کوه

یکی از قله‌های مرتفع اشترانکوه، قالی‌کوه است که در شهرستان الیگودرز واقع شده و از رشته‌کوه‌‌های فرعی زاگرس در استان لرستان به حساب می‌آید. جالب است بدانید که مهم‌ترین سرشاخه‌ی رود دز از قالی‌کوه نشئت می‌‌گیرد. اگر بخواهیم به مرتفع‌ترین قله در زاگرس شمال مرکزی اشاره کنیم، باید قالی‌کوه را انتخاب کنیم که ارتفاع آن ۴۰۵۵ متر است.

شاهانکوه

یکی دیگر از شناخته‌شده‌ترین و مرتفع‌ترین قله‌‌های رشته کوه زاگرس، شاهانکوه در استان اصفهان است که ۴۰۴۰ متر ارتفاع دارد. این کوه در جنوب غربی فریدون‌شهر قرار گرفته است و حدود ۴۳ کیلومتر طول دارد. چشمه‌ی لنگان از چشمه‌‌های معروف زاگرس در شمال شاهانکوه قرار دارد.

قله‌های مرتفع زاگرس بیش از قله‌هایی هستند که ما به آن‌ها اشاره کردیم. فهرست قله‌های بلند زاگرس را به ترتیب ناحیه‌ی قرارگیری آن‌ها، در جدول زیر دسته‌بندی کرده‌ایم:

پوشش گیاهی رشته کوه زاگرس

حیات‌وحش غنی زاگرس و گونه‌‌های گیاهی متعدد این منطقه‌ی جغرافیایی بسیار نادر هستند و متأسفانه بعضی از آن‌ها نیز در حال انقراض‌اند. پوشش گیاهی این منطقه را به‌طور عمده درختان بلوط تشکیل می‌دهند. البته پهنه‌ی رویشی این منطقه‌ی جغرافیایی بسیار وسیع‌ است و انواع گیاهان مناطق سردسیری نیز در قسمت‌های شمال غربی آن به‌وفور یافت می‌شوند.

در جنوب شرقی زاگرس نیز گیاهانی می‌رویند که بومی مناطق گرمسیری هستند. جالب است بدانید که در بخش‌هایی از این رشته‌کوه‌‌ها لاله‌های واژگون می‌رویند که جزو گونه‌های گیاهی نادر کشورمان به حساب می‌آیند. افزون‌بر درختان بلوط که اصلی‌ترین پوشش گیاهی زاگرس محسوب می‌شوند، درختان دیگری هم به‌صورت پراکنده در استان‌‌های کردستان، آذربایجان غربی، لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، فارس، ایلام و کرمانشاه وجود دارند. این درختان عبارت‌اند از:

• افرا
• زبان گنجشک
• کیکم
• بنه
• ولیک
• گلابی وحشی
• انواع بادام
• ارغوان

حیات‌وحش زاگرس

تنوع زیست‌محیطی منطقه‌ی زاگرس و شرایط اقلیمی آن باعث شده است گونه‌های مختلف جانوری در این رشته کوه زندگی کنند. سمندر لرستان یکی از شناخته‌شده‌ترین گونه‌های جانوری است که در جنوب کوه‌های زاگرس زندگی می‌کند. البته این گونه‌ی جانوری در معرض خطر انقراض قرار دارد. ازاین‌رو، در حال حاضر تحت حفاظت سازمان محیط زیست است و خرید و فروش آن ممنوع اعلام شده است. متأسفانه به‌دلیل اینکه در کشورهای آسیایی و اروپایی فروش این جانور صورت می‌گیرد، افراد سودجو اقدام به صید آن می‌کنند.

از دیگر حیوانات و جانورانی که در رشته‌‌کوه‌‌های مرتفع زاگرس زندگی می‌کنند، این نمونه‌ها در خور توجه‌اند:

• گوزن زرد
• سنجاب ایرانی
• خرس قهوه‌ای
• قوچ
• عقاب طلایی
• کل
• گراز
• پاژن

مهم‌ترین رودهای زاگرس کدام‌اند؟

رودهای مهم رشته کوه زاگرس عبارت‌اند از:

• زاینده‌رود
• کارون
• الوندرود
• کرخه
• قزل‌اوزن
• هلیل‌رود
• سیوند
• زرینه‌رود
• بهمنشیر
• دز

در بخش معرفی بلندترین قله‌‌های زاگرس اشاره کردیم که برخی از آن‌ها سرچشمه‌ی رودخانه‌های مهم کشورمان هستند. بعضی از این رودها جزو رودخانه‌‌های دائمی کشور هستند و بخش عمده‌ای از ذخایر آب کشورمان را تشکیل می‌دهند. بعضی از آن‌ها هم به آب‌های بین‌المللی منتهی می‌شوند. بنابراین، دانستن نام مهم‌ترین رودخانه‌های این رشته کوه طولانی کشورمان حائز اهمیت است.

کلام پایانی

زاگرس یکی از دو رشته کوه‌ اصلی ایران است. تلاش ما در «دستی بر ایران» شناساندن ابعاد گوناگون کشورمان است. کوه‌های ایران نیز بخش مهمی از طبیعت این سرزمین‌اند. ازاین‌میان، رشته کوه زاگرس که قسمتی از فلات ایران است، از ترکیه آغاز می‌شود و تا بخش‌هایی از افغانستان و قفقاز و بلوچستان امتداد پیدا می‌کند. بسیاری از شهرهای مهم کشورمان در دامنه‌های این رشته کوه قرار گرفته‌اند و گنجینه‌های بسیار باارزش و مهمی از جانوران و گیاهان نیز در این مناطق وجود دارند.