معرفی ذخیره گاه زیست کره گلستان ایران ثبت یونسکو

ذخیره گاه زیست کره گلستان یکی از مهم ترین مناطق از نظر تنوع پوشش گیاهی و جانوری در شمال کشور ایران است. این ذخیره گاه در 115 کیلومتری غرب بجنورد و سی کیلومتری شرق شهر گالکیش از توابع مینودشت واقع شده است. همچنین به نوعی گلوگاه استان گلستان محسوب می شود. این منطقه به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره ایران توسط یونسکو به ثبت رسیده است.

در هر فصلی، امکان بازدید از این منطقه وجود دارد. از این رو میان مردم محلی به منطقه ای چهار فصل معروف است. گونه های مختلفی از حیاط وحش همچون مرال ها در این ذخیره گاه زندگی می کنند. در فصول گوناگون هم انواع گیاهان دارویی و تزئینی در این منطقه رشد می کنند.

پیشینه تاریخی ثبت ذخیره گاه زیست کره گلستان

این ذخیره گاه زیست کره در سال 1957 میلادی به نام «منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در 1963 میلادی به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام داد و در سال 1964 میلادی «پارک وحش» نامیده شد. در شهریور 1971 میلادی محدوده‌ای در شرق پارک به نام «قُرخود» با وسعت ۳۴ هزار هکتار به آن الحاق و نهایتا در سال 1974 میلادی عنوان پارک وحش به «پارک ملی» تغییر داده شد.

این منطقه در سال 1975 میلادی اولین پارک ملی ایران شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ عنوان یکی از پنجاه ذخیره‌ گاه زیست‌محیطی کره زمین به ثبت رسیده ‌است.

پارک ملی گلستان همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی و طبیعی ذخیره گاه زیست کره گلستان

این منطقه، بزرگ‌ترین پارک طبیعی ایران است. مساحت آن در برخی منابع بیش از ۹۱ هزار هکتار و در برخی منابع ۸۷،۴۰۲ هکتار ذکر شده‌ است. محیط پارک حدود ۱۹۸ کیلومتر است. حد غربی ذخیره گاه زیست کره گلستان از روستای تنگراه در استان گلستان شروع می‌شود و حد شرقی آن در روستای رباط قره ‌بیل واقع در استان خراسان شمالی پایان می‌یابد.

بیشترین سطح این ذخیره گاه زیست کره در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد.

اصلی‌ترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان (و یکی از محورهای ارتباطی تهران-مشهد) از این جنگل می‌گذرد. این جاده دقیقا در طولانی‌ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده ‌است.

منطقه ای که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی گلستان آغاز می‌شود و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی جنگل به سمت بجنورد امتداد می‌یابد. رودخانه مادرسو (دوغ) در این دره جریان دارد که نهایتا به گرگانرود می‌ریزد.

کمتر از یک‌ چهارم این ذخیره گاه زیست کره در جنوب جاده قرار می‌گیرد که از تنگه تا قریه دشت حدود ۲۰ هزار هکتار را شامل می‌شود و بقیه در قسمت شمالی است.

از مهم‌ترین کوه‌ها و دره‌های ذخیره گاه زیست کره گلستان می‌توان به ارتفاعات قره قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره قاشلی، قوفی قورچی و دره‌های آلمه، آنسر، قرغون، آق سو، آلی دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ و خشک اشاره کرد.

در این منطقه رودخانه‌های متعددی جریان دارد و بیش از ۲۱ دهنه چشمه در آن شناسایی شده‌ است که مهم‌ترین آنان را می‌توان رودخانه مادرسو، زاو، قرتو، چشمه‌های گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق سو، کرکولی نام برد.

ویژگیهای بارز توپوگرافی این منطقه

از نظر توپوگرافى، ذخیره گاه زیست کره گلستان از صخره‌هاى مرتفع آهکى تا تپه ‌ماهورهایى با شيب و فراز کم تشکيل شده است. همچنین از نظر اقليمى بين درياى خزر و مناطق خشک شرقى قرار گرفته است. به همين لحاظ، این ذخیره گاه زیست کره اقليم‌هاى متفاوت از نواحى بسيار مرطوب تا قسمت‌ هاى نيمه خشک را در بر مى‌گيرد.

دامنه تغییرات ارتفاعی در این منطقه بین ۴۵۰ متر و ۲،۴۱۱ متر از سطح دریا متغیر است. حداقل ارتفاع پارک ملی گلستان در تنگراه و حداکثر آن در قله دیورکجی ۲،۴۱۱ متر است.

اختلاف ارتفاع در این منطقه حدود ۲۰۰۰ متر است (از ۲۴۱۱ متر تا ۴۰۰ متر از سطح دریا). همین طیف ارتفاعی تنوع زیستگاه‌ها و ریزبوم‌های متعددی را ایجاد کرده‌ است. میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل هم از حدود ۷۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌متر در سال متغیر است.

درجه حرارت آن از ۲۵- درجه تا ۳۵+ درجه سانتى‌گراد بر حسب ماه‌ هاى مختلف متفاوت است. شرايط طبيعى ذخیره گاه زیست کره گلستان موجب به وجود آمدن زيستگاه ‌‌هاى مناسبى براى زندگى پستانداران وحشى شده است. همچنین گوناگونى اين جانوران را نيز تشديد کرده است. نزولات آسمانى در اين منطقه بر حسب منطقه متفاوت و ميزان آن بين ۱۰۰۰ ميلى‌متر تا کم‌تر از ۲۰۰ ميلى‌متر در سال متغير است.

در داخل ذخیره گاه زیست کره گلستان ۱۲ پاسگاه محیط‌بانی وجود دارد که همه آن پاسگاه ها در کلیه شرایط فعال نیستند. معمولا از کل کادر منطقه حدود 60 درصد آنها مأمور اجرایی هستند و در هر شیفت تعدادی از آنها از منطقه حفاظت می‌کند.

ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی این ذخیره گاه

روستایی درون این ذخیره گاه زیست کره وجود ندارد. بنابراین ویژگی های اقتصادی و جمعیتی آن محدود به روستاهای اطرافش می شود. با توجه به وسعت ذخیره گاه زیست کره گلستان بیش از صد روستا در حاشیه آن وجود دارد که اقتصاد آن ها مبتنی بر تجارت، کشاورزی، دامداری، صنایع دستی، محصولات باغی، ماهیگیری، زنبورداری و سایر خدمات محلی می باشد.

پوشش گیاهی منطقه پارک ملی گلستان

این ذخیره گاه بين دو حوزه نيمه نم پسند و نيمه خشکى پسند قرار دارد. همچنین به تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير پيدا مى‌‌کند. به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه‌گانه ای را مى‌توان در ذخیره گاه زیست کره گلستان مشاهده کرد.

گونه های معروف توسکاى قشلاقى، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، زالزالک، گردو، تمشک، انار وحشى، ‌گلابى وحشى و… از گونه‌هاى مختلف گياهى این ذخیره گاه زیست کره محسوب مى‌شوند.

در کف جنگل گونه‌هاى بى‌شمارى نظير سرخس‌ها، متامتى و… پراکنده‌اند. در نواحى خشک ‌تر درختچه‌هاى زرشک، تغ، گز، کاروان‌کش‌،‌ گون، خارشتر و ساير گونه‌هاى استپى يافت مى‌شود. در نواحى مرتفع گونه ارس نيز به طور پراکنده ديده مى‌شود.

پوشش جانوری پارک ملی گلستان

مناطق جنگلى اين ذخیره گاه زیست کره را گونه‌‌هایى مانند مرال (گاو کوهى، بزرگ‌ترين گوزن ايران) و شوکا جلوه‌اى خاص بخشيده ‌اند. در نواحى استپى نيز حيوانات مختلفى مانند آهو، قوچ و ميش، کل و بز و يوزپلنگ زندگى مى‌کنند.

یک هشتم گونه‌های گیاهی، یک‌سوم گونه‌های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستانداران کشور در این ذخیره گاه زندگی می‌کنند.

تعداد ۶۹ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته، ۲۱ خانواده و ۵۰ سرده در این ذخیره گاه شناسایی شده‌ اند. پلنگ و خرس قهوه‌ای از گوشت‌خواران بزرگ این منطقه هستند. سمور جنگلی از گوشتخوارانی است که احتمالا فقط در ذخیره گاه زیست کره گلستان زندگی می‌کند و بر ارزش ژنتیکی پارک افزوده‌ است.

دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل شامل مرال، شوکا، گراز، آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، ، روباه سرخ و روباه ترکمنی می‌شوند. از راسته خفاش‌ها تا کنون ۱۸ گونه در این پارک شناسایی شده‌ است.

این منطقه از بهترین زیستگاه‌های گوسفند وحشی اوریال بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین زیرگونه گوسفند وحشی ایران است. همچنین یکی از خالص‌ترین جمعیت‌ های قوچ و میش اورال را در خود جای داده‌ است. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه 1970 میلادی حدود ۱۵۰ هزار رأس برآورد شده‌ بود که حدود سه‌ چهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اورال دنیا می‌شد. اکنون اگر چه جمعیت آنها قطعا کاهش زیادی داشته، اما هنوز نیز مشاهده آنها به ‌خصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به نوعی به نماد ذخیره گاه زیست کره گلستان تبدیل شده‌اند.

یکی از ویژگی‌های منحصر به ‌فرد این پارک برای گردشگران، حضور پر تعداد گرازها، بدون ترس از انسان در کنار جاده‌ای ‌است که از مرکز پارک می‌گذرد.

۱۴۹ گونه پرنده متعلق به ۱۵ راسته، ۴۲ تیره و ۸۹ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌ است که از این تعداد پرنده ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده می‌شود و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند.

پتانسیل های ذخیره گاه زیست کره گلستان

بلندترین آبشار فصلی (اوچر) با ارتفاع ۱۱۰ متر در فصل بهار، در بیلی کوه یکی از قله‌های زیبای این منطقه وجود دارد. همچنین سلوکلی بزرگ‌ترین تالاب طبیعی در ارتفاع ۱۳۵۸ متری این ذخیره گاه، به همراه دوازده تالاب طبیعی دیگر یکی از مهم ترین پتانسیل های ذخیره گاه زیست کره گلستان محسوب می شود. آبشار آق سو و آبشار با ارتفاع ۷۰ متر و آب‌دهی ۳۰ لیتر بر ثانیه از آبشارهای معروف این ناحیه هستند.

امکان بر پایی کمپ، تحقیق و پژوهش پیرامون گونه های گیاهی و حیات وحش با کسب مجوز از مراجع مربوطه امکان پذیر است.

تهدیدات این ذخیره گاه

یکی از مهم‌ترین خطرات زیست‌محیطی در این ناحیه، وجود جاده و حجم بالای تردد مسافرین عادی در آن است. آمار کشته شدن پستانداران ذخیره گاه زیست کره گلستان در این جاده بسیار بالا است. از سال 1971 میلادی قرار بود، مسير تردد جاده‌ای از دل جنگل گلستان به محل ديگری انتقال یابد که هنوز میسر نشده است.

خطر بعدی خطر سيل است. سیل‌های متوالی علاوه بر تلفات انسانی و حیوانی و خسارات مالی به نابودی بخش‌هایی از جنگل نیز منجر شده است.

خطر سوم، حریق است که یکی از دلایل مهم آتش‌سوزی حضور شکارچیان است كه برای رد گم کردن محیط‌ بانان، آتش می‌افروزند و موجبات حریق را فراهم می‌كنند.

از مجموع جانوران موجود در این جنگل ۱۹ گونه در خطر انقراض است که هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار و روباه ترکمنی از جمله آنهاست. مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش هم از جمله گونه‌هایی هستند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار می‌گیرند.

ذخیره گاه زیست کره گلستان کجاست؟

این ذخیره‌گاه در 55 کیلومتری شرق گنبد کاووس و در 115 کیلومتری غرب بجنورد قرار دارد. در واقع این ذخیره‌گاه در سه استان گلستان، خراسان شمالی و سمنان واقع شده است. موقعیت مکانی این ذخیره‌گاه را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره گلستان

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.