ذخیره گاه زیست کره میانکاله اولین تالاب ایران است که توسط یونسکو به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره ایران ثبت جهانی شده است. مساحت آن بیش از شصت و هشت هزار هکتار و ارتفاع آن بین ۱۵ تا ۲۸متر کمتر از سطح دریاهای آزاد است.
یکی از دلایل اهمیت این ناحیه آن است که در تمام سواحل جنوبی دریای خزر هیچ منطقه‌ای به تمیزی و بکری آن وجود ندارد. پوشش گیاهی و جانوری متنوعی در این منطقه موجود است. بنابراین، بازدید از آن نیاز به مجوز دارد. سازمان حفاظت از محیط زیست بهشهر یا مازندران مجوز بازدید از ذخیره گاه زیست کره میانکاله را صادر می کند. این منطقه در زمستان پناهگاه پرندگان سرزمین‌های سیبری است.
برای رفتن به ذخیره گاه زیست کره میانکاله به شهر ساری سفر کنید. از شهر ساری دو مسیر اصلی پیشنهاد می‌شود:
مسیر اول: ساری، نکا، بهشهر، بندر امیرآباد و میانکاله
مسیر دوم: سورک (جاده فرودگاه ساری)، دشت ناز، گوهرباران، بندرامیر آباد و میانکاله
در مسیر دوم مزارع زیبای شمال ایران، پارک دشت ناز و تالاب زاغمرز هم دیده می شود.
پیشینه تاریخی ثبت ذخیره گاه زیست کره میانکاله
نام میانکاله دگرگون‌شده نام میان قلعه است. در دوران قاجار، میانکاله و آشوراده مقر راهزنان و دزدان دریایی ترکمن شده بود که از زمین و دریا به کشتی‌ها و قایق‌ها و روستاهای اطراف حمله ور می‌شدند.
پس از آن، در سال 1838 میلادی شاه قاجار برای سرکوب نمودن این افراد از روس‌ها کمک گرفت. روس ها با دزدان و راهزنان به توافق رسیده و با توافق ایران به ساخت پادگان نظامی، بیمارستان و خانه پرداختند. روس ها، به مرور در این منطقه ماندگار شدند. در آن دوران آشوراده اهمیت تجاری زیادی داشت. به‌طوری‌که ترکمن‌ها ۳۰۰ فروند کشتی تجاری در آن داشتند.
در قدیم به این شبه جزیره انجیله و در مقطعی دیگر نیم مردان گفته می‌شد. بنا به مصوبه سال 1969، ذخیره گاه زیست کره میانکاله به عنوان منطقه حفاظت شده تعیین شد. در سال 1974 میلادی به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت. همچنین به جهت برخورداری از معیارهای کنوانسیون رامسر در سال 1975 میلادی نیز با تالاب های همجوار با وسعت ۱۰۰۰۰۰ هکتار به عنوان یکی از سایتهای کنوانسیون رامسر ثبت گردید.
متعاقب آن در سال 1976 میلادی با مساحت حدودا 68 هزار هکتار به عنوان یکی از ذخیره گاه های زیست کره به کمیته برنامه انسان و کره مسکون یونسکو (MAB) معرفی و انتخاب گردید. علت این انتخاب وجود میراث‌های فرهنگی، آثار و ابنیه های تاریخی و زیبا شناختی طبیعی همچون پوشش گیاهی و جانوری مناسب بود.
موقعیت جغرافیایی و طبیعی ذخیره گاه زیست کره میانکاله
این منطقه در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، در دوازده کیلومتری شمال شهر بهشهر در استان مازندران ایران واقع شده است. تمامی سواحل دیگر به طور گسترده با ساخت و سازهای انسانی همچون جاده، شهر و روستا و کارخانه‌ها دگرگون شده‌اند. اما ذخیره گاه زیست کره میانکاله از این امر مستثنی است.
به همین دلیل سلامتی این منطقه اهمیت بسیاری در حفظ سلامتی کل دریای خزر دارد. سلامتی نسبی ذخیره گاه زیست کره میانکاله موجب شده تا تالاب‌ها و سواحل این منطقه علاوه بر پرندگان مهاجر، محل تخم‌گذاری و زیستگاه اصلی بسیاری از ماهیان دریای خزر نیز باشد. به ویژه ماهیانی همچون کپور و کفال و ماهیان خاویاری.
ذخیره گاه زیست کره میانکاله از شامل دو محیط است:
- محیط آبی با وسعت ۴۵۰۰۰ هکتار شامل خلیج و تالاب میانکاله و محیط خشکی با وسعت ۲۳۸۰۰ هکتار این منطقه را تشکیل می دهد. منطقه میانکاله ۲/۸ درصد مساحت کل استان مازندران را به خود اختصاص داده است.
- بخش خشکی میانکاله با سیمای دشتی به صورت نوار باریکی از شمال به سواحل جنوب شرقی دریای خزر و از جنوب به آب‌های خلیج و تالاب میانکاله محدود می‌شود.
در واقع، میانکاله شبه جزیره باریکی است که از شمال با دریای خزر، از جنوب با خلیج باریک و کم‌عمق گرگان و از غرب با تالاب زاغمرز و مرداب لپوی بهشهر همسایه است. در شرق آن آشوراده قرار دارد که با تنگه باریکی به طول کمتر از یک کیلومتر همسایه بندر ترکمن است.
مساحت میانکاله در طول تاریخ با توجه به پیشروی‌ها و پسروی‌های آب دریای خزر گاهی کمتر و گاهی بیشتر از این بوده است. همچنین گاه بخش‌هایی از آن نیز به جزیره یا جزایری تبدیل شده‌اند. میانگین بارندگی سالیانه ذخیره گاه زیست کره میانکاله ۷۱۷ میلی‌متر است و در اقلیم گرم و مرطوب تا معتدل قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید؛ پهنه‌های آبی ایران
ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی ذخیره گاه زیست کره میانکاله
در شبه جزیره میانکاله روستا و سکونتگاه دائمی وجود ندارد. اما دامداران در بعضی فصول برای چرای دام‌های خود به آن می‌آیند. از دامداری‌ها و روستاهای سابق این منطقه عبارتند از مشوراده، میان‌قلعه، قزل شمالی، قزل مهدی و قواسطل. در آشوراده هم فقط کارمندان بندرگاه زندگی می‌کنند.
پوشش گیاهی این ذخیره گاه
در مجموع ۲۰۷ گونه گیاهی از ۴۶ تیره در میانکاله شناسایی شده است. هفده گونه آن از درختان و درختچه‌ها هستند. گیاهان میانکاله با توجه به شرایط خاک منطقه بیشتر از گیاهان آبزی، شن دوست و شورپسند به شمار می‌روند.
جنگل بزرگی از انار وحشی و بوته‌های تمشک در منطقه دیده می‌شود. این جنگل ها غذا و محل لانه‌سازی پرندگان منطقه را فراهم می‌کنند. سازیل، ازگیل، داغداغان، سیاه‌تلو، سپیدار، علف شور، جگن و علف هفت‌بند از دیگر گیاهان این منطقه است.
پوشش جانوری این ذخیره گاه
نزدیک به نیمی از خاویار ایران از آب‌های این منطقه صید می‌شود. ذخیره گاه زیست کره میانکاله محل زندگی زمستانی حدودا صد گونه انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی می‌باشد.
علاوه بر این عرصه خشکی میانکاله زیستگاه مهمی برای گونه‌های بومی قرقاول خزری و دراج محسوب می‌شود. بخش آبی میانکاله نیز محل تخم ریزی و تکثیر ماهیان بومی و تجاری دریای خزر همانند کپور، کفال، کلمه، سفید و غیره می‌باشد. به همین دلیل اهمیت خاصی در حفظ و تداوم ذخایر ماهیان دریای خزر دارد.
میانکاله جایگاه طیف وسیعی از پرندگان آبزی مهاجر و جوجه آور و حمایت شده است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- فلامینگو، پلیکان سفید، پلیکان خاکستری، قوی کوچک، قوی گنگ، قوی فریاد کش، اردک سر سفید، غاز پیشانی سفید کوچک، مرگوس بزرگ، سنقر تالابی، عقاب دریایی دم سفید و پرندگان خشکی زی همانند قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار.
به علت وجود پوشش‌های درختچه‌ای و امنیت کافی در این ذخیره گاه، این منطقه محل زیست دائمی قرقاول خزری و دراج نیز می‌باشد.
میانکاله در گذشته از طبیعتی بسیار باشکوه‌تر و غنی‌تر از امروز برخوردار بود و علاوه بر پرندگان پرشمار یکی از بهترین زیستگاه‌های پستانداران بزرگ ایران از جمله ببر خزر نیز به شمار می‌رفت.
ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین‌شاه تنها در یکی از قشون کشی های خود به میانکاله برای سرکوب دزدان و راهزنان که در این منطقه و جزایر آشوراده پناه گرفته بودند، از شکار ۳۵ ببر، ۱۸ پلنگ، ۱۵۰ مرال (گوزن بزرگ)، هزار قرقاول، ۶۲ گاو و گاومیش وحشی و تعداد زیادی شوکا (گوزن کوچک) خبر می‌دهد. او در این آمار حیواناتی که پس از اصابت تیر زخمی شده و گریخته‌اند را به حساب نیاورده بود.
میانکاله همچنین سرزمین اسب سرخ مو است. این اسب‌های نیمه وحشی حدود ۱۵۰ سال پیش توسط روس‌ها به منطقه آورده شدند.
تهدیدات ذخیره گاه زیست کره میانکاله
امروزه نسل تعدادی از جانداران بومی این منطقه منقرض شده است. یکی از دلایل آن نیز همین کشتار عجیب ظل السلطان و سپاهیانش بوده است. البته دلیل اصلی از بین رفتن پستانداران بزرگ در میانکاله را باید قطع ارتباط این منطقه با سواحل مازندران بر اثر ساخت شهرها و جاده‌ها دانست. چرا که این شبه جزیره کوچک نمی‌تواند جمعیت پایداری از پستانداران بزرگی چون گوزن و پلنگ را در خود جای دهد.
از سویی دیگر، همه ساله شاهد مرگ تعداد زیادی از پرندگان مهاجر در میانکاله هستیم. عامل این فاجعه که مرتبا تکرار می شود، سم بوتولیسم است. تا به حال، اقدام موثری در این خصوص صورت نگرفته است. برخی دلیل آن را ورود فاضلاب به منطقه می دانند. برخی دیگر معتقدند یک باکتری این سم را تولید می کند.
آنچه امروزه ذخیره گاه زیست کره میانکاله را مورد تهدید اساسی قرار می دهد، عامل انسانی است. این عامل، هر از چند گاهی آتش به راه می اندازد که از کنترل خارج می شود و بخش بزرگی از پوشش گیاهی و جانوری این منطقه را نابود می سازد.
از سوی دیگر، احداث خدمات در این منطقه می‌تواند به محیط زیست این زیستگاه آسیب وارد کند. بنابراین، مکان‌های انتخاب شده برای خدمات اکوتوریستی باید طبق مطالعات صحیح و دقیق باشد.
ذخیره گاه زیست کره میانکاله کجاست؟
ذخیره گاه زیست کره میانکاله در جنوب شرقی سواحل دریای مازندران قرار دارد. این بخش، از جنوب به تالاب میانکاله متصل است. در نقشه زیر موقعیت مکانی دقیق این ذخیره‌گاه را مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره میانکاله
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
دلیل شهرت و اهمیت میانکاله چیست؟
این ذخیره‌گاه از دو بخش خشکی و تالاب تشکیل شده است، به همین دلیل، نزدیک به 250 گونه پرنده آبزی بومی و مهاجر در آن زیست می‌کنند. در واقع، دلیل شهرت شبه جزیره میانکاله آن است که به تنهایی ذخیره‌گاه 50 درصد پرندگان ایرانی است.
در قدیم میانکاله به چه نام‌های دیگری شهرت داشته است؟
میانکاله تغییر یافته عبارت “میان قلعه” است. در گذشته به میانکاله «انجیله» و «نیم مردان» نیز می‌گفتند.
جزیره آشوراده در کجا قرار دارد؟
این جزیره از شمال به «دریاچه خزر»، از شرق به «تنگه چپق اوغلی» و از غرب به «کانال خزینی» منتهی می‌شود که ادامه جزیره میانکاله است.
چگونه می‌توانیم به تالاب میانکاله برویم؟
برای ورود به منطقه حفاظت شده میانکاله، باید ابتدا مطمئن شوید که مجوز بازدید صادر می‌شود، و برای دریافت آن اقدام نمایید. در صورت داشتن این مجوز، می‌توانید از ساری به سمت بهشهر حرکت کنید و از آنجا به سمت جاده دریا (چهارفصل) بروید. این مسیر حدود 60 کیلومتر است. اگر از گرگان راهی تالاب میانکاله هستید، می‌توانید به سمت کردکوی بروید و از آنجا به سمت بندرترکمن تغییر مسیر بدهید. این مسیر حدودا 45 کیلومتر است و شما را به آسان‌ترین مسیر برای رسیدن به «جزیره عاشوراده» هدایت می‌کند.
