ذخیره گاه زیست کره حرا درحد فاصل دلتای رودخانه مهران و گورزین در جزیره قشم قرارگرفته است. این منطقه تمامی ترعه خوران را در برمی گیرد. ترعه خوران انشعاب خوریات لافت و خمیر به شاخه اصلی است. این منطقه در دلتای رود مهران در جنوب ایران واقع شده و در فهرست ذخیره گاه های زیست کره ایران در یونسکو ثبت شده است.
حرا (mangrove)، گیاهی از تیره شاه پسند است. دانه آن روی درخت مادر می روید و نهال تولید می کند. سپس از درخت جدا می شود و داخل مرداب می افتد. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است. در ادامه با این ذخیره‌گاه که از جاهای دیدنی قشم به شمار می‌رود بیشتر آشنا خواهید شد.
معرفی ذخیره گاه زیست کره حرا
منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران مجموعه جنگلهای درختان سرسبز ساحلی مانگرو یا حرا است. همچنین این درخت ها در حوالی جزیره قشم، بندرپل، جزیره هرمز و بندر خمیر در استان هرمزگان قرار دارند. این منطقه با آبراهه‌ها، پرندگان زیبا و طبیعت بکر از منابع توریستی و دیدنی استان هرمزگان می‌باشد. مجموعه حرای شمال غربی قشم بدلیل اهمیت بین‌المللی بعنوان ذخیره گاه زیست کره حرا شناخته می‌شود.
به طور کلی درختان حرا نمی توانند از آب شور دریا استفاده کنند. نمکی که از طریق آب وارد گیاه می شود پس از تبخیر شدن آب از سطح برگ رسوبی شور را در برگ ها ایجاد می کند. برای حل این مشکل ریشه های درختان حرا به عنوان یک صافی هدفمند عمل می کنند. این ریشه ها اجازه می دهند آب مقطر از آنها عبور کرده و از ورود نمک به داخل گیاه جلوگیری می کنند.
تنها مقدار بسیار کمی از نمک که برای عملکردهای سلول ضروری هستند می تواند وارد گیاه شده و در سلولهای برگ ذخیره می شود. برگ هایی که بیش از حد نمک جذب کرده اند می افتند و به این طریق نمک اضافی دفع می شود. یکی دیگر از مکانیسم های دفع نمک غده هایی هستند که در زیر برگ ها قرار گرفته اند.
وسعت تقریبی حراهای ایران
برای آنکه تصوری از گستره این نوع جنگل ها در ایران داشته باشید، وسعت تقریبی آنها را در اینجا ذکر می کنیم:
- 15800 هکتار در استان هرمزگان
- 13000 هکتار در استان سیستان و بلوچستان
- 330 هکتار در استان بوشهر
- 7 میلیون اصله نهال حرا در استان خوزستان
تاریخچه حفاظت ذخیره گاه زیست کره حرا
در مرحله اول این منطقه درسال 1972 میلادی با مساحتی معادل ۸۲۳۶۰ هکتار تحت حفاظت قرار گرفت. سپس به مرور سطح آن به ۸۵۶۸۶ هکتار درسال 1975 میلادی افزایش یافت. در این سال عنوان پارک ملی به منطقه ی حرا داده شد. سر انجام در مرحله سوم منطقه حرا درسال ۱۹۷۷ میلادی به شبکه جهانی انسان و کره مسکون ( MaB) پیوست.
در سال 1982 میلادی به علت عدم نگهداری صحیح، این منطقه از شبکه جهانی انسان وکره مسکون خارج شد. همچنین مجدداً به سطح منطقه حفاظت شده عودت داده شد.
کنوانسیون رامسر وسعت بیشتری ( حدود ۱۰۰۰۰۰ هکتار) از منطقه ترعه خوران را به عنوان منطقه دارای ارزش اکولوژیک برای پرندگان مهاجر مشخص نموده است. کنوانسیون رامسر، کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی است. این کنوانسیون پیمانی بین‌المللی است که در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسید.
مردم شناسی ذخیره گاه زیست کره حرا
این ذخیره گاه شامل 40 روستا است که 13 مورد در مرز جنوبی منطقه و سایر موارد در شمال آن واقع شده اند. جمعیت محلی عمدتا مشغول تجارت هستند. فعالیت های دیگر در این منطقه شامل مزارع نخل، دامپروری، فعالیت های ماهیگیری و ساخت کشتی است. عدم تأمین آب شیرین و هجوم آب شور مانع از فعالیت های کشاورزی در نزدیکی ساحل می شود.
روستای لافت یکی از قدیمی ترین مناطق ذخیره گاه زیست کره حرا است. همچنین با تاریخ جزیره قشم ارتباط نزدیکی دارد. آثار تاریخی شامل قلعه نادری و حوضچه قدیمی و معماری سنتی این منطقه بیانگر قدمت این روستا است.
پوشش گیاهی منطقه حرا
پوشش گیاهی این منطقه عمدتا از گیاهان شورپسند است. این گیاهان در نواحی ساحلی که تا منطقه مد بالا گسترش دارند، می رویند. همچنین عمدتاً ازچند گونه هالوفیت متعلق به خانواده Chenopodiaceae (اسفناج) و بوته های گز تشکیل یافته اند .
حرا گیاهی به صورت درختچه یا درخت با اندازه های متفاوت بین ۶-۳متر است. این گیاه شاخ و برگ سبز روشنی دارد. اجتماع این درختان تاج پوشش فشرده وانبوهی به وجود می آورند. تنیدگی شاخه ها در یکدیگر طوری است که دسترسی به درون آنرا تقریباً غیرممکن می سازد. ریشه اصلی حرا بسیار کوتاه است ولی ریشه های فرعی و بلند زیادی از آن منشعب می شود.
این ریشه ها در لایه سطحی خاک گسترش پیدا می کند. ازاین ریشه ها رشته های عمودی به طول ۲۰ تا۳۰ سانتی متر از سطح خاک خارج می شود که پنوماتوفر نامیده می شود. این ریشه ها عمل تهویه وتنفس ریشه ها را درشرایط غرقابی و بی هوازی انجام می دهند.
برگ درختان حرا دائمی بوده و این جنگلها را همیشه بهار نیز می نامند. درخت حرا در خردادماه به گل می نشیند. گلهای زرد رنگ آن درزمینه بسترشاخ وبرگ آن بسیار زیباست. دانه درختان حرا بر روی درخت جوانه می زند و سپس از پایه مادری جدا شده و درگل ولای پای درختان فرومی رود و نهال جدیدی را به وجود می آورد.
ذخیره گاه زیست کره حرا اکوسیستمی منحصر به فرد است که مستقیما در منطقه جزر و مدی قرار گرفته است. جنگل های حرای جنوب ایران عمدتا از گونه ای به نام اَوسینا مارینا تشکیل شده اند. نام این گیاه از نام دانشمند شهیر ایران، ابن سینا، گرفته شده است.
حرا بیشترین بخش جنگل های آسیای جنوب شرقی را شامل می شود. تغییرات جزر و مدی روزانه عامل تعیین کننده اصلی در شکل گیری اکوسیستم حرا است. اگرچه ترکیب (گیاهی) جنگل بسیار همگون است. اما با وجود تنوع گیاهی پایین، زیستگاهی برای جانوران بسیارگوناگون است.
پوشش جانوری منطقه حرا
گروه قابل توجهی از بی مهرگان دریایی در مناطق بین جزر و مدی و مصبی در این منطقه گرد هم می آیند و زندگی می کنند. همچنین گروه قابل توجهی از مهره داران شامل انواع ماهیان و مارهای دریایی ازجمله جانوران آبزی – دریازی در ذخیره گاه زیست کره حرا هستند. در کنار این مجموعه گروه عظیمی از پرندگان مهاجر و گونه های معدودی از پستانداران را نیز می توان در این ناحیه یافت. گروهی از موجودات در شبکه های غذایی دریازیان نقش موثری ایفا می کنند و بخشی دیگر ارتباط غذایی تنگاتنگی با پرندگان دارند.
جنگل های حرا میزبان پرندگان دریایی متنوعی هستند که در هنگام پسرفت آب در مناطق گلی (اطراف درختان) تغذیه می کنند. در واقع، هر یک از گونه های پرندگان به خوبی سازگاری پیدا کرده تا از موجود زنده خاصی که در عمق مشخصی از آب شور یا گل زندگی می کنند تغذیه کند.
مهره داران ذخیره گاه زیست کره حرا شامل ماهیان، پرندگان، خزندگان و پستانداران می باشند. ماهیان شناخته شده در این ذخیره گاه ۳۲ گونه بوده اند که به ۱۷ خانواده متعلق هستند. از خزندگان دوگروه لاک پشت دریایی و مارها در این ذخیره گاه شناسایی شده اند.
احیای جنگل های منطقه حرا
فعالیت هایی از جمله بازسازی و ایجاد زیستگاه برای احیای جنگل های حرا انجام شده است. این فعالیت ها باعث تبدیل یک سیستم از بین رفته به سیستم پویای جایگزین می شود. شناسایی مناطق مستعد و احیا و بازسازی جنگل حرا با اهداف زیر صورت می گیرد:
- حفاظت از سیستم های طبیعی و چشم اندازها
- تولید و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی
- محافظت از نواحی ساحلی
این فعالیت ها در جزیره قشم از استان هرمزگان با مشارکت های مردمی، NGO و سایر ارگان ها، درپارک ملی نای بند انجام می شود. همچنین در شهرستان هاله از استان بوشهر با مشارکت پارس جنوبی و مشارکت های مردم محلی انجام گرفته است. امکان سنجی 7 میلیون اصله نهال در سواحل رودخانه بهمنشیر، استان خوزستان انجام شده است.
تمامی جنگلهای حرای ایران بنا بر دارا بودن یکی از دلایل زیر، ردیف یکی از مهمترین مناطق حساس دریایی ایران قرار دارند:
- منابع حساس بیوفیزیکی و اهمیت زیستگاهی و پرورشگاهی
- تنوع زیستی
- غنای جانداران
- وجود گونه های در معرض خطر و کمیاب
- واقع شدن در آستانه تحمل اکولوژیک شرایط زیست محیطی
- حساسیت به آلاینده ها
- کندی ترمیم زیست محیطی و مشکلات ناشی از پاکسازی آلاینده ها
توسعه اقتصادی اجتماعی در اطراف جنگل های ذخیره گاه زیست کره حرا تنها بر پایه رعایت حریم زیست امکان پذیر است.
تهدیدات جنگل های حرا
- آلودگی آب
- فعالیتهای انسان ساخت،
- احداث بنادر و اسکله و… چرای بی رویه دام و برداشت سر شاخه ها
- توسعه آبزی پروری
- توسعه اراضی کشاورزی
- طوفانهای موسمی
- رسوبگذاری
- افزایش شوری
- سیلاب ها و افزایش سطح آب
- ورود پساب های سایت پرورش میگو
- موج شکن
- تردد شناورهای قاچاق
- خشکسالی
- پهلوگیری قایق های صیادی و فعالیت های کشاورزی حاشیه رودخانه باهوکلات
- پساب صنایع منطقه آزاد
- عدم برنامه های احیا
- خشکسالی
- آب شیرین کن چابهار
- بلوم جلبکی
- تغییر ناشی از احداث طرح توسعه بندر شهید بهشتی
- آلودگی نفتی بنادر صیادی
- اکوتوریسم
مقایسه با نمونه های مشابه
درختچه های حرا در سواحل و مرداب های ساحلی مصر، عربستان و سواحل جنوب ایران دیده می شود. به این گیاه در بندرعباس حرا، در بلوچستان تمر و در بعضی از نقاط، تول گفته می شود. به عربی نیز آن را شوری و شوره می نامند. هنگامی که با ذخیره گاه زیست کره حرا در ایران آشنا شوید، نمونه های مشابه سایر کشورها را راحت تر تشخیص می دهید.
ذخیره گاه زیست کره حرا کجاست؟
ذخیره گاه زیست کره حرا در تنگه خور خوران خلیج فارس یعنی بین جزیره قشم و دلتای مهران واقع شده است. در زیر موقعیت مکانی این ذخیره‌گاه را مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره ذخیره گاه زیست کره حرا
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
درختان جنگ حرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
بلندی درختان جنگلهای حرا به حدود 3 تا 6 متر می‌رسد. این درختان در آب‌های شور زندگی می‌کنند و برگ‌های سبز رنگی دارند. درختان حرا تحمل دمای کمتر از 5 درجه را ندارند.
کدام گونه‌های حیوانی در این زیست کره زندگی می‌کنند؟
ذخیره گاه زیست کره حرا محل تولید مثل پرندگان مهاجر آبزی است که زمستان را در این منطقه می‌گذرانند. بیش از ۵۰ گونه پرنده در این منطقه شناسایی شده‌اند؛ انواع حواصیل، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی. انواع ماهی‌ها نیز در تالاب خورخوران به ثبت رسیده‌اند.
چند ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران وجود دارد؟
در ایران ۱۳ ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر مقالات ما را در مورد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره بخوانید.
آیا برای نگهداری و احیای جنگلهای حرا اقداماتی انجام شده است؟
فعالیت‌هایی جهت احیا و بازسازی جنگلهای حرا صورت گرفته است که خوشبختانه باعث شده این منطقه به یک سیستم پویا تبدیل شود.
