خیابان ولیعصر تهران، آغاز طراحی و معماری شهری مدرن

خیابان ولیعصر تهران بلندترین خیابان پایتخت ایران است. درختانی در دو سمت آن کاشته شده است و ۱۷٫۹ کیلومتر طول دارد. همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه نیز می باشد.

ولیعصر از میدان راه آهن (با ارتفاع 1117 متر از سطح دریا) در جنوب تهران شروع می شود و تا میدان تجریش (با ارتفاع 1612 متر از سطح دریا) در شمال تهران امتداد می یابد. خیابان ولیعصر به دستور رضاشاه پهلوی ساخته شد.

نام اولیه خیابان ولیعصر تهران «جاده مخصوص پهلوی» بود. این خیابان نمادی از طراحی و معماری شهری مدرن در ایران است. در ماه‌های اول انقلاب 1978 میلادی در ایران، مدتی «خیابان محمد مصدق» خوانده می‌شد. بعد از آن به ولیعصر تغییر نام داد.

تاریخچه خیابان ولیعصر تهران

احداث جاده مخصوص پهلوی از سال 1921 میلادی آغاز شد. در آن زمان رضاشاه تصمیم به احداث این جاده گرفت. همچنین درخت‌کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از سال 1921 آغاز شد.

در سال 1928 میلادی خیابان پهلوی بالا به ‌دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد. بلدیه نام قدیمی شهرداری است. سپس در سال 1930 میلادی مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان‌های تهران تصویب کرد.

پس از آن در سال 1931 میلادی پیش از آمدن پادشاه عربستان به تهران، برای نخستین بار این خیابان قیرریزی و آسفالت شد.

چنار با آب و هوای تهران بسیار سازگار است، بنابراین در ابتدا دو طرف خیابان پهلوی را چنار کاشتند. برای آبیاری آن‌ها دو حلقه چاه حفر کردند.

در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصله هر دو متر، یک چنار کاشته شد. همچنین بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند. بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند.

همچنین در سال 1940 میلادی یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی‌کنی کرده بودند. که ذخیره آب برای چنارها فراهم باشد.

جاده مخصوص یا جاده پهلوی تا سال 1940 میلادی اختصاصی بود. بنابراین، مردم از جاده قدیم شمیران به تجریش می‌رفتند.

افراد و گروه های خاص، درباریان، وزیران، سفرا و نظامیان که به دیدار شاه می رفتند از خیابان ولیعصر تهران تردد می‌کردند. پس از کودتای سپتامبر 1940 میلادی، این جاده عمومی شد. خودروهای متفقین و سپس مردم از این جاده عبور کردند. اما سال‌ها گذشت تا جاده پهلوی به صورت خیابان پهلوی (نماد طراحی و معماری شهری مدرن در ایران) درآمد.

در آن دوره منطقه شمیرانات ییلاقی بود. بنابراین، خیابان ولیعصر تهران همانند جاده‌ای بود که از میان تپه‌ها می‌گذشت. در پیرامون خیابان‌هایی چون سپه (امام خمینی) و شاهرضا (انقلاب) ساختمان‌های نوین ساخته شده بود. اما در اطراف خیابان ولیعصر تهران ساختمانی دیده نمی شد. این جاده با ردیف‌های چنار منظم در دو سوی آن شناخته می‌شد.

وجود چنارهای خیابان ولیعصر چنان زیبایی دلپذیری به این خیابان داده است که هنوز هم یکی از زیباترین خیابان‌های جهان است. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی سده ۱۷ میلادی نوشته‌است: اگر استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.

در سال‌های 1941 تا 1951 میلادی در سمت راست این خیابان کمی بالاتر از چهارراه انقلاب، باشگاه قایقرانی راه‌اندازی شد. این مکان تفرجگاه کودکان و مورد توجه آنان بود.

در سمت غرب این خیابان جایی که امروز بلوار کشاورز قرار دارد، آب‌نمای کرج قرار داشت. سالها دانش آموزان و دانشجویان در سایه درختان آن کتابهای خود را برای امتحانات مرور می‌کردند.

این خیابان در طول سالهای 1953 تا 1976 میلادی به شکل امروزی درآمد. کم کم از حالت بیابانی خارج شد و به طولانی‌ترین خیابان پایتخت بدل گردید. چهارراه ونک که زمانی دزدگاه بود به صورت میدان ونک امروز درآمد.

در سمت چپ خیابان تأسیسات رادیو تلویزیون ملی ایران ساخته شد. چندین هزار فروشگاه و ده‌ها رستوران و کافه رستوران پدید آمد. مردم در کوچه‌ها و خیابانهای اطراف برای خود ویلا و خانه ساختند.

بزرگترین کافه‌های تهران که اساس فرنگی داشتند، در سمت شرقی خیابان تأسیس شدند. سینماهای مدرن تهران در ضلع غربی بین میدان ولیعهد (ولیعصر کنونی) آن زمان و میدان ونک دایر شدند.

بسیاری از مراکز خرید بزرگ، پارک‌های عمومی، رستوران‌ها، موزه‌ها، مراکز فرهنگی و دفاتر ملی و بین‌المللی در این خیابان قرار دارند. این خیابان هم‌چنین از کانون‌های سنتی خرید در تهران است. بوستان‌های بزرگ ملت و ساعی در کناره این خیابان جای دارند.

بخش بزرگی از خط سه متروی تهران از زیر خیابان ولیعصر می‌گذرد. خیابان ولیعصر یکی از آثار فهرست ملی ایران است.

علت ساخت این خیابان

تاریخ نویسان انگیزه ساخت خیابان ولیعصر تهران را تصمیم رضاشاه برای پیوند دادن کاخ سعدآباد به کاخ مرمر می‌داند. اما عده ای دیگر معتقدند خیابان ولیعصر برای نمایش طراحی و معماری شهری مدرن در ایران ساخته شد.

مشکلات فعلی خیابان ولیعصر تهران

از بین رفتن تدریجی درختان چنار قدیمی که هویت ‌بخش خیابان هستند یکی از مشکلات این خیابان است. معماری ناهمگون در اطراف خیابان بافت ویلایی آن منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. نامتناسب بودن حرکت اتوبوس‌های تندرو با بافت تاریخی خیابان از مشکلات فعلی این خیابان است.

اماکن مهم این خیابان معروف تهران

برخی از ساختمان های متمایز در خیابان ولیعصر تهران از شمال به جنوب عبارتند از:

• صدا و سیما
• پارک ملت
• بیمارستان خاتم‌الانبیا
• بیمارستان ولیعصر
• دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
• برج اسکان
• بیمارستان دی
• بیمارستان مهرگان
• پارک ساعی
• سینما آفریقا
• سینما استقلال
• سینما قدس
• دانشگاه صنعتی امیرکبیر
• دانشگاه هنر
• پارک دانشجو
• تئاتر شهر
• کاخ مرمر
• مهدیه تهران
• دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی تهران

در ادامه به معرفی اجمالی تعدادی از آن ها می پردازیم:

باغ فردوس

این باغ، دربردارنده یک عمارت قاجاری در خیابان ولیعصر تهران است. پانزده دقیقه از میدان تجریش فاصله دارد. باغی مستطیل شکل است که در انتهای آن می‌توانید عمارتی سفید رنگ را ببینید.

دستور ساخت عمارت باغ فردوس را محمد شاه قاجار صادر کرد. اما قبل از اتمام ساخت از دنیا رفت. عمارت باغ فردوس در طول تاریخ بار‌ها تخریب و مرمت شده است. اما همچنان یکی از زیباترین بنا‌های تاریخی تهران است.

این بنا پس از انقلاب در اختیار سازمان صدا و سیما قرار گرفت. در سال 2002 میلادی به موزه سینما تبدیل شد. در فضای باغ چندین کافه‌ وجود دارد.

پارک ملت

در مسیر عبور از خیابان ولیعصر یکی از ده پارک برتر تهران را می‌بینید. این پارک حدود ۴۴ سال قدمت دارد که در ابتدا پارک شاهنشاهی خوانده میشد، اما پس از انقلاب 1979، به پارک ملت تغییر نام یافت. بهار و پاییز زیباترین فصل‌ها برای بازدید از پارک ملت است. این منطقه با مساحت ۳۴ هکتار و داشتن حدود ۱۲۰ گونه درخت بهترین مکان برای تفریح خانوادگی است.

پردیس ملت

در میانه پارک ملت، مجتمعی سینمایی وجود دارد. این ساختمان میزبان جشنواره‌های مختلفی از جمله جشنواره فیلم فجر، جشنواره فیلم دانشجویی و جشنواره فیلم کوتاه است. ورودی آن از سمت اتوبان نیایش پذیرای بازدیدکنندگان است.

پارک ساعی

این پارک به مجموعه سبز پلکانی معروف است. نام پارک ساعی برگرفته از نام سازنده‌ خیرخواه آن است. مهندس ساعی در سال 1963 میلادی شروع به ساخت این پارک کرد. این پارک از همان سال‌های اولیه در لیست فضا‌های محبوب تهران قرار گرفت. معماری آن پلکانی و درخت‌هایش بلند و قدیمی هستند. پارک ساعی باغ وحش کوچکی نیز دارد.

فرهنگستان هنر

این فضا نزدیک چهارراه ولیعصر (تقاطع خیابان انقلاب با خیابان ولیعصر تهران) است. پاتوقی برای هنردوستان محسوب می شود. فضایی دنج با ستون‌های مرتفع و حوض آب میانی دارد. در ساخت این بنا از نشانه‌های معماری هخامنشی و ساسانی الهام گرفته شده است.

تئاتر شهر

پارک دانشجو یکی از پارک‌های مرکزی شهر تهران است. در میان این پارک بنایی عظیم و آجری وجود دارد. این بنا نماد هنر و تئاتر در شهر تهران است. ساختمان تئاتر شهر با معماری مدور و با استفاده از شکل‌های انتزاعی معماری ایلخانی و هخامنشی ساخته شده است. این مجموعه دارای سه سالن اصلی، دو سالن کوچک، پلاتو و کافه تریا است. می‌توان نمایش‌های مختلفی را در آن‌ دید.

موزه ملی قرآن کریم

این موزه یکی از بناهای مهم همجوار خیابان ولیعصر تهران است. موزه‌ای که بخش مهمی از هویت تاریخ ایران و اسلام در آن نهفته است. این موزه محل تخصصی نمایش نسخه‌های خطی قرآن است. آثار تاریخی و فرهنگی مانند نسخه‌های خطی، قرآن چاپی با سنگ، مرقعات، ادعیه و طومار‌ها را می‌توانید در آن ببینید. در بخش جنوبی موزه کتابخانه‌ای تخصصی قرار دارد. حدود ۳۰ هزار جلد کتاب در زمینه علوم قرآنی را می‌توان در آن یافت.

موزه مقدم

این بنا در خیابان امام خمینی قرار گرفته است. این بنا خانه‌ای مجلل است که یکی از سران قاجاری برای دو فرزند خود ساخت. این خانه شامل حیاط بیرونی، اتاق پیشخوان، اتاق پذیرایی، حوضخانه، ساختمان اربابی و گلخانه است.

ورودی‌ها و برخوردگاه‌ها در خیابان ولیعصر تهران

این خیابان در مسیر خود از مناطق شهرداری ۱، ۳، ۶ و ۱۱ عبور می‌کند. این خیابان در مسیر خود از میدان‌های تجریش، ونک، ولیعصر و منیریه و راه‌آهن می‌گذرد. همچنین بسیاری از بزرگ‌راه‌ها و خیابان‌های اصلی کلانشهر تهران با خیابان ولیعصر مرتبط می‌شوند. در واقع، این خیابان یک شاهراه ارتباطی در کلانشهر تهران به حساب می‌آید.

نتیجه گیری

خیابان ولیعصر تهران مجموعه کاملی از طراحی و معماری شهری مدرن در ایران است. این خیابان طبیعت زیبا، فروشگاه ها و مراکز خرید زیادی را در اطراف خود دارد. پیاده روهای آن عریض است.

پیاده روی در این خیابان بهترین موقعیت برای قدم زدن میان مردم تهران و اشنایی با زندگی روزمره آن ها است. با پیاده روی در این خیابان می توانید طیف های وسیعی از سطح زندگی مردم تهران را ببینید. گردشگران نیز می توانند با قدم زدن در این خیابان با بخشی از سیر مدرن شدن ایران در قرن بیستم آشنا شوند.

“دستی بر ایران” توصیه می کند برای آشنا شدن با بخشی از فرهنگ مردم تهران، حتما روزی را به پیاده روی در بخش هایی از این خیابان بگذرانند. در ضمن، می توانید برخی از جاذبه های گردشگری تهران را نیز در این مسیر ببینید.

خیابان ولیعصر تهران کجاست؟

خیابان ولیعصر، میدان راه‌آهن در جنوب تهران را به میدان تجریش در شمال تهران وصل می‌کند. موقعیت مکانی این خیابان را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره خیابان ولیعصر تهران

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.