یکی از اولین سکونتگاه های انسان های دوران باستان فلات ایران، در شهر کاشان واقع در استان اصفهان بوده است. این موضوع، با کشف تپه های سیلک در شهر کنونی کاشان آشکار شد. خانه های تاریخی کاشان که قصد معرفی آنها را دارم، برخی از ساختمان های قرن های 18 و 19 میلادی هستند که اخیرا بازسازی شده اند.
برای ساکنین این شهر، معماری و ساخت و ساز مسئله جدیدی نیست. بازدید کنندگان کنجکاوی هستند که قدردان نکات فرهنگی ظریف در ساختمان سازه های معاصر ایران می باشند و به این خانه ها علاقمندند. شاید شما هم یکی از آنها باشید.
داستان پشت خانه های تاریخی کاشان
در اواخر قرن هجدهم میلادی، در اثر یک زلزله مرگبار، بسیاری از ساختمان های کاشان، ویران شدند. این تخریب شامل تمام ساختمان های شاه عباس اول هم می شد. او پادشاه مقتدر صفویه بود که به کاشان علاقه بسیاری داشت. سپس در زمانی که عبدالرزاق خان، حاکم شهر بود، ساختمان های بسیاری ساخته و بازسازی شدند. به همین دلیل است که بیشتر بناهایی که به عنوان خانه های تاریخی کاشان می شناسیم، در اواخر قرن 18 و قرن 19 میلادی ساخته شده اند.
همچنین دوره پر رونق تجارت خارجی بین ایران و روسیه دلیل دیگری بود که برخی بازرگانان از این فرصت استفاده کنند و با این شرکای تجاری خارجی وارد معاملات متنوعی شوند. بسیاری از آنها میوه و صنایع دستی را به روسیه صادر می کردند و اقلامی را وارد می کردند که در ایران یافت نمی شدند. سماور، ساعت، لوستر و غیره از جمله این اقلام بودند که به دلیل نیاز شدیدی که به آنها احساس می شد، در بین مردم بسیار محبوبیت یافتند.
بازرگانان دولتمند، به خانه های بزرگ تر و مجلل تری نیاز داشتند که با فرهنگشان تناسب داشته باشد و بتوانند خواسته هایشان را محقق کنند. از این رو، دانش و کارایی معماران محلی به ثروت های اندوخته کمک کرد تا شاهکارهایی خلق شوند که امروزه آنها را خانه های تاریخی کاشان می نامیم. آنها امروزه از محبوب ترین جاذبه های گردشگری ایران هستند.
ویژگی های کلی خانه های تاریخی کاشان
ویژگی های مشترکی در تمام این خانه ها وجود دارد. وقتی صحبت از مصالح ساختمانی به میان می آید، می بینیم که سهل الوصول ترین مصالحی که استفاده می شده عبارت بوده است از: آجر برای سازه اصلی، گل و کاه برای عایق سازی و نمای ساختمان، سنگ گچ برای تزئین نمای داخلی و خارجی، آینه هایی برای زیباتر ساختن فضای داخلی (به ویژه سقف)، درهای چوبی ضخیم برای محافظت، و غیره.
فضاهای داخلی خانه های تاریخی کاشان، برای اهداف خاصی طراحی و استفاده شده اند. در ورودی تمام این خانه ها، فضای داخلی خانه، بلافاصله پدیدار نمی شود. ابتدا یک دهلیز وجود دارد که معمولا طرح آن هشت ضلعی است و شما را از طریق دو در مختلف به دو قسمت اصلی خانه هدایت می کند:
- بخش داخلی (اندرونی): بخش مجزایی از خانه که اعضای خانواده از آن استفاده می کنند و جایی است که می توانند در آن کاملا راحت باشند و از بخش دیگر خانه جدا است. از آنجا که این بازرگانان مراسم هایی (جلسات تجاری، ملاقات با دوستان یا مهمانانی که از شهرهای دیگر می آمدند و غیره) را در خانه برگزار می کردند، خانواده آنها به حریم خصوصی احتیاج داشتند تا در آن مجبور نباشند بخاطر حضور غریبه ها حجاب اسلامی را حفظ کنند. پنج دری (اتاقی با پنج در رو به حیاط داخلی) برای دور هم جمع شدن اعضای خانواده در زمان صرف غذا و غیره بود.
- بخش خارجی (بیرونی): در این بخش از ساختمان (مانند سایر خانه های تاریخی کاشان) می تواند بسیار بزرگ، پر جزئیات و شامل یک رواق جنوبی در جلوی بخشی به نام “شاه نشین” باشد. واژه شاه نشین به مکانی اطلاق می شود که شاه در آن می نشیند. منظور بهترین قسمت خانه برای مهمانانی است که شایسته پذیرایی در زیباترین و چشم نوازترین قسمت خانه هستند.
همچنین، یک بخش مربوط به خدمتکاران هم وجود دارد که ورودی مجزای خود را دارد. این بخش مورد استفاده خدمتکارانی است که به صاحب خانه خدمت می کنند. آنها در این قسمت از خانه، خدمات خود را تهیه و تدارک می بینند. بنابراین، آشپزخانه و انبار و سرداب در این قسمت واقع شده اند. آنها در این قسمت می مانند و زندگی می کنند، مگر آن که صاحبخانه در مواقعی خدمات آنها را در قسمت های دیگر خانه نیاز داشته باشد.
به علاوه، هیچ یک از این ساختمان ها، پنجره ای به بیرون از خانه ندارند. تمام پنجره ها به داخل ساختمان باز می شوند و بعضی از آنها رو به حیاط باز می شوند. این نوع معماری برای حفظ بیشتر امنیت و حریم شخصی خانواده بوده است.
دیوارهای ضخیم عایق بندی شده با گل و کاه به منظور خنک و دلپذیر نگه داشتن فضای داخلی خانه در تابستان داغ و گرم نگه داشتن آن در شب و روزهای زمستان های بسیار سرد ساخته شده اند. از آن مهمتر، در این خانه ها بادگیرها، سرداب ها و زیرزمین هایی هم ساخته شده اند که اطمینان حاصل کنند که در روزهای بسیار گرم تابستان، درون خانه نقاط خنک و دلپذیری هم وجود دارند.
مشهورترین خانه های تاریخی این شهر
چندین ساختمان مسکونی قدیمی از قرن های 19 و 20 میلادی در کاشان باقی مانده اند. موارد زیر، مشهورترینِ آنها هستند:
خانه بروجردی ها:
صاحب این خانه بازرگانی بوده که اقلامی را از شهرستان بروجرد، واقع در استان لرستان، به این شهر می آورده است. از این رو، وی را آقای بروجردی می نامیدند. نقاشی های چشمگیری تحت نظارت کمال الملک، هنرمند مشهور دوره قاجار در قرن نوزدهم میلادی، در این ساختمان اجرا شده است.
خانه طباطبایی ها:
این خانه نام خود را از بازرگان نطنزی ای گرفته است که در ابتدا، ساخت این بنای مسکونی را آغاز کرد. معمار این ساختمان، بعدها خانه بروجردی ها را ساخت.
خانه عباسیان:
این خانه در اواخر قرن هجدهم میلادی ساخته شده است. این خانه متشکل از پنج حیاط جداگانه است که به هم متصل می شوند. بعدها که پنج خانواده مختلف در آنها ساکن شدند، این حیاط ها کاملا از هم جدا شدند.
خانه عامری ها:
این خانه هفت حیاط دارد به این معنی که هفت خانواده مستقل می توانند در آن زندگی کنند. بیش از 80 اتاق در این ساختمان وجود دارد. بلندترین بادگیر در بین خانه های تاریخی کاشان را اینجا خواهید دید. این خانه تاریخی اکنون مبدل به هتل شده است.
نصف روز خود را در این خانه ها سپری کنید
اگر به اندازه کافی وقت دارید و از راه دوری آمده اید، قطعا ارزشش را دارد که گشتی در خانه های تاریخی این شهر بزنید و از سایر جاذبه های تاریخی کاشان دیدن کنید. ممکن است خانه های مشابهی در شهرهای مختلف ایران پیدا کنید اما، وجود چندین خانه مانند اینها در یک محله از یک شهر، با این کیفیت و استانداردهای ساخت و تزئین، منحصر به فرد است.
چه با تور های داخلی از کاشان گذر می کنید و چه یک شب را در این شهر اقامت دارید، اطمینان حاصل کنید که در صورت امکان، حتما یک نصف روز خود را برای گشت و گذار در خانه های تاریخی کاشان بگذارید. حتی برخی از این خانه ها به هتل تبدیل شده اند و شما می توانید شب را در آنجا بمانید و حس زندگی در یکی از این خانه های مسکونی را تجربه کنید.
خانه های تاریخی کاشان در کدام بخش این شهر هستند؟
این خانه‌ها در بافت تاریخی هستند و فاصله آنها با یکدیگر بسیار کم است؛ به طوری که می‌توانید پیاده از یکی به دیگری بروید. برای آشنایی بیشتر با این منطقه از شهر، نقشه زیر را مشاهده کنید:
پرسش‌های متداول درباره خانه های تاریخی کاشان
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
چه تعداد خانه تاریخی در کاشان وجود دارد؟
تعداد این خانه‌ها از 10 مورد بیشتر است، اما برخی از آنها مرمت شده‌اند و برای بازدید عموم باز هستند. بعضی دیگر در تملک نوادگان سازندگان قرار دارند و معدود مواردی از آنها هنوز استفاده می‌شوند.
دلیل وجود تعداد زیادی خانه تاریخی در کاشان چیست؟
این خانه‌ها اغلب توسط بازرگانان ساخته شده‌اند. بیشتر این خانه‌های تاریخی متعلق به قرن 18 و 19 میلادی هستند؛ زمانی که شهر پس از زلزله ویرانگر سده 17 میلادی، دوباره سربرآورد، بازرگانانی در آن ساکن شدند و به تجارت بین‌المللی پرداختند.
معروف‌ترین خانه تاریخی کاشان کدام است؟
شاید بتوان گفت که خانه طباطبایی‌ها معروف‌ترین خانه تاریخی در کاشان است که داستان‌های زیادی را در خود دارد. البته سال‌ها پیش، بسیاری خانه بروجردی‌ها را به عنوان شناخته شده‌ترین خانه سنتی در کاشان می‌شناختند.
امکان اقامت در خانه‌های تاریخی کاشان وجود دارد؟
برخی از خانه‌های تاریخی موجود در شهر کاشان در حال حاضر تبدیل به هتل شده‌اند و قابل اقامت هستند. این هتل‌ها در بین گردشگران، بسیار پرطرفدار هستند.
ویژگی مشترک معماری خانه‌های کاشان چیست؟
خانه‌های کاشان به دلیل حفظ حریم شخصی اهالی خانه، اقلیم خشک و گرم آن و قالب بودن تفکر مذهبی دارای معماری درونگرا و به قولی «معماری حجاب» است. هیچ کدام از درب‌های ورودی این خانه‌ها مستقیم به اندرونی راه ندارند، بلکه پس از گذشت از هشتی و دهلیزها می‌توان بخشی از خانه را دید.
دلیل شهرت خانه بروجردی‌ها چیست؟
دلیل اول شهرت این خانه، داستان عاشقانه‌ای است که باعث احداث آن شده است. دلیل دیگر، وجود آثار نقاشی رنگ و روغن و طرح‌های زیبا در این خانه است که با نظارت کمال الملک انجام شده است.
