خانه مشروطه تبریز یکی از خانه های تاریخی این شهر است که در محله راسته کوچه و غرب بازار تبریز قرار دارد. این بنا ملک شخصی یکی از تجار و بازاریان معتبر تبریز به نام مهدی کوزه کنانی بود. از آنجا که بنای مزبور در جنبش مشروطه خواهی مورد استفاده قرار می گرفت، به نام خانه مشروطه شهرت یافت و در حال حاضر از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود.
در جریان مشروطه، این خانه به محلی برای تجمع بزرگان آذربایجان تبدیل شده بود. بنابراین، یکی از فعال ترین مراکز مشروطه خواهان به شمار می رفت. خانه مزبور علاوه بر کاربرد آن در گذشته دارای زیبایی های بی نظیری نیز هست. به دلیل همین زیبایی، این اثر تاریخی در سال ۱۳۵۴ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
سرگذشت خانه مشروطه تبریز در جنبش مشروطه خواهی
این خانه در سال ۱۸۳۱ میلادی، به سفارش آقای مهدی کوزه کنانی ساخته شد. چندین سال پس از بنای خانه مزبور و در سال ۱۸۶۷ میلادی، انقلاب مشروطیت به وقوع پیوست که رویدادی سیاسی و اجتماعی در ایران بود. این انقلاب، بخشی از جنبش مشروطه ایران بود که سبب شد نظام فرمانروایی ایران از سلطنت مطلقه به پادشاهی مشروطه تغییر پیدا کند. پادشاهی مطلقه نوعی حکومت بود که در آن شخص شاه دارای اختیارات و قدرتی بی اندازه و مطلق بود و خود در برابر احدی را پاسخگو نمی دانست.
در سال ۱۸۷۰ میلادی، عده ای از مشروطه طلبان در شهر تبریز، ۱۱ ماه توسط حکومت مستبد محاصره شدند. حاصل این محاصره، یک مجموعه رویارویی مشروطه خواهان و طرفداران محمد علی شاه قاجار و به توپ بستن مجلس شورای ملی بود که به فتح تهران و خلع محمد علی شاه منجر شد. درطول این قیام و محاصره مشروطه طلبان در تبریز، خانه مشروطه به محلی برای تشکیل نشست های انجمن تبریز و مرکز فرماندهی مجاهدان تبدیل شده بود.
در خانه مشروطه تبریز، انقلابیون سرشناسی از جمله ستارخان، باقرخان، ثقه الاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقا فرشی و مهدی کوزه کنانی گرد هم می آمدند و به همفکری می پرداختند. در نتیجه این نشست ها و مقاومت مجاهدان مشروطه در تبریز، نیروهای سلطنتی عقب رانده شدند و نور امید در دل مشروطه خواهان سایر نقاط کشور نیز روشن شد.
در سال ۱۳۷۵ خورشیدی، با توجه به وجود اسناد و مدارکی در خصوص انقلاب مشروطه در این خانه، تصمیم گرفتند این بنا را به موزه تبدیل کنند. خانه مزبور، پس از ایجاد تغییراتی در تالارها و اتاق های آن از یک منزل مسکونی به موزه تغییر کاربری داد. هم اکنون، این بنا با وجود تندیس شخصیت های برجسته جنبش مشروطه خواهی، به یکی از مقاصد گردشگری ایران تبدیل شده است.
ویژگی ها و سبک معماری
خانه مشروطه تبریز زیربنایی در حدود ۱۳۰۰ متر مربع دارد و در دو طبقه ساخته شده است. در بنای خانه مزبور از مصالحی همچون سنگ، آجر و خشت استفاده شده است. همچنین، در سقف برخی از اتاق های این خانه از چوب بهره زیادی برده اند.
از جمله زیبایی های این خانه می توان به پنجره های ارسی، درهای منبت کاری شده، غلام گردش ها، کلاه فرنگی و نورگیر اشاره کرد. تمامی پنجره های خانه مزبور به صورت تمام قد هستند و دارای رنگ های سرخ، سفید و سبز می باشند. با تابش آفتاب به این پنجره ها، رنگ های زیبای آنها داخل اتاق می افتد و جلوه زیبایی ایجاد می کند.
طبقه اول این بنا دارای ۶ اتاق است که تمامی این اتاق ها به زیبایی تزیین شده اند. در طبقه دوم نیز ۶ اتاق مشاهده می شود. با این تفاوت که یک سالن بزرگ با ابعاد ۹ × ۶ متر مربع در قسمت مرکزی طبقه دوم قرار دارد. اتاق های این طبقه در قسمتی به نام سرسرا قرار دارد. در معماری، به محوطه ای در داخل عمارت که چند اتاق یا راهرو در آن قرار داشته باشند، سرسرا می گویند.
لازم به ذکر است که زیباترین بخش خانه مشروطه تبریز، سرسرا و اتاق رو به حیاط واقع در طبقه دوم آن می باشد. اتاق مزبور، دارای در و پنجره های مشبک با شیشه های رنگی و بسیار زیباست. علاوه بر آن، در سرسرای خانه مزبور چهار ستون با سرستون های گچ بری شده به چشم می خورند. در بالای این ستون ها نورگیرهایی تعبیه شده اند که درون آنها با آیینه و شیشه های رنگی مزین شده است.
اتاق های جانبی این سرسرا دارای تاق چوبی هستند که با اشکال هندسی به شکل هشت ضلعی و به صورت برجسته تزیین شده اند. درهای چوبی این اتاق ها دارای طرح های برجسته اسلیمی و گل و برگ می باشند.
اشیا و تندیس های نگهداری شده در موزه خانه مشروطه تبریز
در این موزه تندیس هایی از چهره های مشهور از قبیل حسین خان باغبان، حاج علی دواچی، حاج علی ختایی، هوارد باسکرویل، کربلایی علی موسیو، شیخ علی اصغر لیلاوایی، علی اکبر دهخدا و زینب پاشا قرار دارند. لازم به ذکر است که زینب پاشا تنها بانوی حاضر در جمع مشروطه خواهان بوده است.
علاوه بر آن، در این موزه آثار تاریخی با ارزشی نگهداری می شوند که به شرح ذیل می باشند:
- سلاح کمری ستارخان
- فرش مشروطه
- وسایل شخصی سران مشروطه
- سایر مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه
بازدید از خانه مشروطه تبریز با پنجره های مشبک و رنگی را از دست ندهید
خانه مشروطه تبریز از جمله خانه های بسیار زیباست که بخشی از تاریخ ایران را در خود جای داده است. با دیدار از اشیای این موزه، می توان دوره مشروطه تاریخ ایران را بارها در ذهن مرور کرد.
چنانچه با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی قصد سفر به تبریز را دارید، بازدید از این خانه زیبا و موزه آن را از دست ندهید. “دستی بر ایران” با معرفی جاذبه های گردشگری تبریز شما را به بازدید از خانه مشروطه تبریز دعوت می کند.
