خانه تیمورتاش تهران در اواخر دوره‌ی قاجار و زمان پادشاهی احمد شاه ساخته شده است. این بنا که اکنون از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید در ضلع شمال غربی پادگان باغشاه سابق (میدان حر امروزی) و در دانشگاه جنگ قرار دارد.
امروزه، از بنای مزبور به عنوان موزه‌ی جنگ استفاده می‌شود و اشیای زیادی در آن، در معرض نمایش قرار دارد. این خانه‌ی تاریخی در سال ۱۳۸۳ خورشیدی به دلیل زیبایی‌های خود به ثبت ملی ایران درآمده است.
دیرینگی ساخت خانه تیمورتاش (موزه جنگ تهران)
«عبدالحسین تیمورتاش» در اوایل دوران پهلوی این عمارت را که ساخت بدنه‌ی اصلی آن متعلق به زمان ناصرالدین شاه است، از سردار «محتشم بختیاری» خریداری نمود.
در آن دوران تیمورتاش از قدرت و محبوبیت زیادی در دربار شاه برخوردار بود و در اداره‌ی امور مملکت تاثیر بسیاری داشت. همین امر سبب شد که پادشاه پهلوی از نفوذ او در امور مختلف احساس وحشت کند و دستور قتل وی را صادر نماید.
بدین ترتیب، در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، تمام اموال و املاک او مصادره و ملک شخصی او نیز جهت تاسیس «دانشگاه جنگ» به ارتش واگذار گردید. ابتدا پس از مصادره‌ی این اموال، خانه تیمورتاش مدتی بدون استفاده ماند. سپس، در سال ۱۳۱۲ خورشیدی در مجاورت عمارت کلاه فرنگیِ این عمارت، بنایی تحت عنوان دانشگاه جنگ ساخته شد.
با احداث دانشگاه مزبور، عمارت کلاه فرنگی مجاور آن به ساختمان «فرماندهی دانشگاه جنگ» تغییر کاربری داد. در دوران پهلوی دوم نیز بین این دو عمارت، ساختمان دیگری را بنا کردند.
این دانشگاه تا زمان انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی به عنوان ساختمان فرماندهی استفاده می‌شد. در این مکان صرفاً افرادی با درجه‌ی سرهنگ به بالا اجازه‌ی ورود داشتند تا به منظور دریافت درجه‌ی بالاتر، به تحصیل دروس نظامی بپردازند.
در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با تلاش‌های خود این بنای تاریخی را در لیست آثار ملی ایران قرار داد. سپس، این سازمان با کمک شهرداری تهران در سال ۱۳۹۵ خورشیدی بنای مزبور را به موزه جنگ مبدل کرد. بنابراین، ساختمان فرماندهی دانشگاه جنگ به مکان دیگری انتقال یافت.
درباره‌ی عبدالحسین تیمورتاش
با توجه به این‌که تیمورتاش نقش موثری در برکناری حکومت قاجار و تاسیس حکومت پهلوی داشت، رضا شاه او را به عنوان وزیر دربار منسوب نمود. او به پاس این خدمت، لقب «معززالملک و سردار معظم خراسانی» را از دربار پهلوی دریافت کرد.
تیمورتاش به دلیل اِشراف بر زبان‌های انگلیسی، ترکی، روسی و فرانسوی، نقش مهمی در سیاست‌های خارجی ایفا می‌کرد. او مدتی نماینده‌ی مجلس بود و برای بازسازی آرامگاه نادرشاه و آرامگاه فردوسی اقدامات موثری انجام داد.
این قدرت فزاینده و دخالت بیش از پیش او در امور سیاسی، سبب خشم و غضب رضا شاه گردید و موجبات زندانی شدن و قتل او را فراهم نمود.
ویژگی‌ها و سبک معماری خانه تیمورتاش
این بنای تاریخی یک زیرزمین و دو طبقه دارد. جالب این‌که ارتفاع کف تا سقف بنای مزبور در هر طبقه، متفاوت است. ساخت نمای آجری این عمارت به شیوه‌ای ماهرانه انجام گرفته است. از سایر زیبایی‌های عمارت مزبور می‌توان به گچبری‌های ظریف در سرستون‌ها و سایر بخش‌ها اشاره نمود.
قسمت داخلی عمارت نیز با آیینه‌کاری‌های موجود در سقف تالار اصلی، جلوه‌ی زیبایی به خود گرفته است. علاوه بر آن، در و پنجره‌های چوبی این برج نیز از شکل خاص و جالبی برخوردار هستند. معماری برج مزبور با تلفیقی از سه معماری ایرانی، روسی و هندی، در نوع خود یک معماری بی‌نظیر محسوب می‌گردد.
همان‌طور که در مقدمه نیز اشاره شد، این برج امروزه به موزه جنگ تهران تغییر کاربری داده است. در این موزه، اشیای مختلفی از چند دوره‌ی مختلف وجود دارند که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
بخش‌های مختلف موزه جنگ تهران
این موزه از چند بخش مختلف تشکیل شده است که هر کدام کاربری ویژه‌ای دارند. در زیر به شرح زیبایی‌های هر قسمت و اشیای موجود در آن می‌پردازیم:
محوطه بیرونی
در بخش کوچکی از این محوطه، ماشین‌ها و هوابردهای جنگی تعبیه شده‌اند که در قسمت داخلی موزه امکان جایگذاری آنها میسر نبود. در قسمتی دیگر، درخت‌هایی وجود دارند که نماد صلح با سایر کشورها (ازجمله: ایتالیا، عمان، جمهوری آذربایجان، عراق و پاکستان) محسوب می‌گردند.
طبقه‌ی اول
قسمتی از طبقه‌ی اول به نگهداری از سلاح‌ها و ادوات جنگیِ متعلق به دوران صفویه، قاجار و پهلوی اختصاص دارد. این ادوات در کشورهایی نظیر آلمان، انگلستان، شوروی و ایتالیا ساخته شده و به ایران انتقال یافته‌اند. برخی از این ادوات عبارتند از:
- باروت‌دان، ذره‌بین نقشه‌خوانی، دوربین جنگی، هفت‌تیر، کُلت، مسلسل و موشک‌های آر‌پی‌جی.
علاوه بر آن، ابزارهای دیگری نیز در این طبقه از موزه نگهداری می‌شوند که از جمله‌ی آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- شمشیرها و سرنیزه‌های فولادی، سلاح‌های آمریکایی، کلاه‌خود، زره، انواع خنجر و قمه.
لازم به ذکر است که هیچ‌کدام از سلاح‌های موجود در موزه جزو اموال شخصی تیمورتاش نیستند. این وسایل توسط شخصی به نام «امیر سرتیپ حسین ولی‌وند زمانی» جمع‌آوری و به این موزه انتقال یافته‌اند. سرتیپ ولی‌وند در واقع فرماندهی دانشگاه فرماندهی و ستاد (دافوس) ارتش و ژنرال آجودان ریاست جمهوری بوده است.
طبقه‌ی دوم
این طبقه با معماری بسیار زیبا و آیینه‌کاری‌های سقفی، پنجره‌های اُرسی و شیشه‌های رنگی، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. علاوه بر آن، قسمتی از طبقه‌ی دوم به نمایش سردیس‌هایی از شهدای معروف نظیر عباس بابایی، ابراهیم همتی و سرلشکر فلاحی اختصاص دارد.
زیرزمین
این زیرزمین از آب‌انباری قدیمی برخوردار است که با استفاده از نورپردازی جلوه زیبایی به خود می‌گیرد. در این مکان کافه‌ی کوچکی وجود دارد که گردشگران می‌توانند از آن استفاده کنند.
کاربری خانه تیمورتاش قاجار در دوره‌های مختلف
این خانه‌ی تاریخی در دوره‌های مختلف کاربری ویژه‌ای داشته است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
- استفاده به عنوان باغ همایونی و ویلای تفریحی شاهان قاجار به ویژه ناصرالدین شاه
- مرکز لشکرکشی خارج از شهر برای سرکوب شورش‌های مشروطیت در زمان محمد علی شاه قاجار
- مسکن شخصی عبدالحسین تیمورتاش (وزیر رضاشاه پهلوی)
- استفاده به عنوان پادگان نظامی و دانشگاه جنگ در دوران پهلوی اول
خانه تیمورتاش به عنوان موزه جنگ تهران کاربرد دارد
خانه تیمورتاش که شرح زیبایی‌های آن در این مقاله گذشت، بنای زیبایی است که هم اکنون وسایل و ادوات جنگی مختلفی در آن نگهداری می‌شوند. دستی بر ایران ضمن معرفی این خانه‌ی تاریخی و موزه، از علاقه‌مندان دعوت می‌کند از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران دیدن کنند.
