یکی از هنرهای ایرانیان باستان که بسیار در آن مهارت داشتند، ساختن زیورآلات بوده است. بنابر گزارش "دستی بر ایران"، سایت "پرسته"، به معرفی مطرح‌ترین جواهرات باستانی ایرانی می‌پردازد و از مهارت طراحان ایرانی اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار می‌دهد.
ایرانیان باستان مانند سایر تمدن‌های بزرگ دنیا، سبک خاص خود را در طراحی زیورآلات و جواهرات داشتند و جواهرات به‌جامانده از زمان‌های قدیم نشان می‌دهد که تا چه حد پیشینیان ما، در طراحی و ساخت جواهرات، مهارت داشته و هنر بی‌نظیر و استایل خاص خود را از طریق پوشیدن این جواهرات به نمایش می‌گذاشتند.
در ایران باستان، آقایان و بانوان تقریباً به یک اندازه و به یک‌شکل از جواهرات استفاده می‌کردند و زیورآلات ممکن بود فقط ازنظر طراحی برای این دو جنس، متفاوت باشد و نه مورداستفاده از آن. همین امر، جایگاه ویژه زیورآلات و جواهرات را در زندگی روزمره ایرانیان باستان نشان داده و این فرهنگ باکمی تغییر در تنوع و سبک تا به امروز نیز در کشورمان رواج دارد. به‌طور کل ایرانیان هنوز هم تمایل دارند تا از جواهرات و اکسسوری‌های زیبا برای آراستن خود بهره ببرند.
جواهرات معروف ایرانی و کاربرد آنها
انواع مختلف آثار تاریخی به‌جامانده از ایران باستان مانند حکاکی‌ها، ظروف و نقاشی‌های مختلف، نشان می‌دهند که هنر جواهرسازی در زندگی روزمره انسان‌ها کاربرد داشته و علاوه بر پادشاهان، اعیان و اشراف، مردم عادی نیز از زیورآلات و جواهرات، به اشکال گوناگون استفاده می‌کردند. همچنین این آثار، اثباتی هستند بر این واقعیت که ایرانیان از دیرباز به زیبایی و ارزش جواهرات اهمیت داده و در ساخت و استفاده از آنها مهارت داشتند. سه مورد از معروف‌ترین جواهرات ایرانی، عبارت‌اند از:
1. الماس دریای نور
الماس دریای نور از معروف‌ترین و ارزشمندترین جواهرات جهان به شمار می‌آید. این الماس صورتی‌رنگ، با وزن 182 قیراط، کمیابترین رنگ الماس در جهان را دارد. ناصرالدین‌شاه قاجار، بسیار به این الماس علاقه داشت و آن را به کلاه و سینه خود نصب می‌کرد. او حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرارداد و این افتخار مهم را به اعیان و بزرگان کشور محول می‌کرد.
در سال 1344، هنگام بررسی جواهرات ملی توسط دانشمندان کانادایی، نکته بسیار جالب‌توجهی کشف شد. «تاورنیه»، سیاح و جواهرشناس معروف فرانسوی، در کتاب خود از الماس صورتی‌رنگی به وزن 242 قیراط سخن می‌گوید و اشاره می‌کند که در سال 1642 میلادی آن را در شرق دیده است. دانشمندان کانادایی معتقدند الماس «دریای نور» و «نورالعین» در اصل یک قطعه الماس بودند و بعداً آن را به دوتکه قسمت کردند که تکه بزرگ آن «دریای نور» نام‌گرفته و تکه کوچک آن‌که به وزن 60 قیراط است، «نورالعین» نامیده شد. این الماس یکی از مهم‌ترین نمادهای ملی ایران است و ارزش تاریخی و فرهنگی بسیار بالایی دارد.
2. جقه نادری
جقه نادری، از جواهرات سلطنتی تاریخی ایران است که در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می‌شود. این جقه در قرن دوازدهم هجری قمری در ایران ساخته و با الماس و زمرد تزئین شده است. جقه نادری یک تخمه زمرد بزرگ و خوش‌رنگ در وسط داشته و در زیر این تخمه، سه آویز زمرد خوش‌رنگ دیگر قرار دارد. رضاشاه پهلوی، گاهی از این جقه استفاده می‌کرد. وزن این جقه 33 مثقال و 16 نخود است.
3. تاج کیانی
تاج کیانی، تاج سلطنتی پادشاهان قاجار، با الماس، زمرد، یاقوت و مروارید تزئین شده است و وزن آن حدود 2 کیلوگرم است. این تاج در سال ۱۷۹۷ میلادی به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد و اولین تاج سلطنتی پس از دوران ساسانیان است که با این سبک، در ایران ساخته می‌شد. تاج کیانی، چهار بخش اصلی دارد:
- بخش سربند: این بخش از طلا ساخته و با الماس‌های ریزودرشت تزئین شده است.
- بخش مرواریدی: این بخش از مرواریدهای بزرگ و کوچک تشکیل‌شده است.
- کنگره‌ها: این بخش از الماس‌ها و یاقوت‌های بزرگی به شکل گل‌های درشت ساخته‌شده است.
- کلاه‌مخملی قرمز: این بخش از مخمل قرمزرنگ ساخته‌شده و در بالای تاج دیده می‌شود.
جواهرات ایرانی در موزه ها
موزه‌های زیادی در سراسر دنیا، ازجمله کشور خودمان، جواهراتی از ایران را در خود جای‌داده و از آنها نگهداری می‌کنند. گاهی بازدید از بعضی از این جواهرات برای عموم آزاد نیست یا برای دوره خاصی در معرض نمایش قرار می‌گیرند. بعضی از این موزه‌ها و مکان‌های محافظت‌شده، عبارت‌اند از:
• جواهر خانه برج لندن
حتماً نام الماس کوه نور که یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین الماس‌های جهان است را شنیده‌اید. این الماس که وزن آن حدود ۳۷ گرم است، در سال ۱۷۳۹ میلادی توسط نادرشاه افشار به‌عنوان غنیمت جنگی از هند به ایران آورده شد. در سال ۱۸۵۷ میلادی، کوه نور به دست انگلیسی‌ها افتاد. این الماس از آن زمان تاکنون در جواهرخانه برج لندن نگهداری می‌شود. کوه نور، در کنار دریای نور، یکی از دو الماس معروف دنیا است که زمانی متعلق به پادشاهان ایران بود.
• موزه میهو ژاپن
موزه میهو ژاپن، از بزرگ‌ترین موزه‌های جهان به شمار رفته و آثار باستانی متعددی از سراسر جهان را در خود جای‌داده است. یکی از آثار مهم این موزه، «گردنبند طلای هخامنشی» است که قدمت آن به قرن‌ها پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این گردنبند از طلای خالص ساخته‌شده و دارای طرح‌های ظریف و بسیار زیبایی است. در قسمت بالای گردنبند، یک تاج طلایی قرار دارد که نماد قدرت و دلاوری محسوب می‌شود. در زیر تاج، دو شیر طلایی دیده می‌شود که نماد اقتدار و شکوه پادشاه هخامنشی هستند. برخی از کارشناسان معتقدند که این گردنبند، هدیه‌ای از پادشاهان هخامنشی به دلیرترین همراهانشان بود و نشانی از وفاداری و شجاعت محسوب می‌شد.
• موزه جواهرات ملی ایران
این موزه یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین موزه‌های جواهرات در جهان است که در تهران قرار دارد. موزه جواهرات ملی ایران، میزبان مجموعه‌ای بی‌نظیر از جواهرات باستانی و تاریخی ایران است. برخی از مهم‌ترین جواهرات باستانی ایرانی درون موزه جواهرات ملی تهران، عبارت‌اند از:
- دریای نور: بزرگ‌ترین الماس صورتی جهان
- تاج کیانی: تاج سلطنتی ایران در دوره قاجار
- تاج پهلوی: تاج سلطنتی رضاشاه و محمدرضاشاه
- تاج فرح: تاج سلطنتی ایران در دوران پهلوی
- تخت طاووس: تخت سلطنتی ایران در دوران قاجار
- تخت نادری: تخت سلطنتی ایران در دوران افشاریه
- کره جواهرنشان: کره‌ای طلایی با تزئینات جواهرنشان
علاوه بر این جواهرات معروف، موزه جواهرات ملی ایران میزبان مجموعه گسترده‌ای از جواهرات دیگر ازجمله انگشتر، گردنبند، گوشواره، دستبند، النگو و تاج‌های مختلف است که قدمت آنها به قرن‌ها پیش از میلاد مسیح تا دوران معاصر بازمی‌گردد. این جواهرات ایرانی، یادآور شکوه و عظمت تمدن ایران در طول تاریخ هستند و از ارزش تاریخی و فرهنگی برخوردارند.
تاریخچه جواهر در ایران
هنر جواهرسازی در ایران باستان سابقه‌ای دیرینه داشته و به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد. در آن دوران، مردم ایران از سنگ‌های مختلف مثل عقیق و فیروزه برای ساخت زیورآلات استفاده می‌کردند. در خرابه‌های شوش نمونه‌ای سنجاق‌سر مسی مزین به لاجورد، پیداشده است. توجه داشته باشید که هنر جواهرسازی از زمان عیلامیان و پیش از وجود منطقه‌ای به نام ایران در این نقطه از جهان وجود داشت و در ادامه به‌طور خلاصه به اهمیت جواهرسازی در بعضی از دوره‌های باستانی ایران از زمان هخامنشی به بعد که ایران به‌طور رسمی شکل گرفت، می‌پردازیم:
• جواهرسازی در دوره هخامنشیان
در دوره هخامنشیان، هنر جواهرسازی در ایران به شکوفایی رسید. مردان و زنان ایرانی در این دوره از انواع جواهرات برای آراستن خود استفاده می‌کردند. در یکی از نقوش کشف‌شده از این دوره، تصویری از تاج شاه هخامنشی دیده می‌شود که با الماس، زمرد و فیروزه تزئین شده است. همچنین، در این دوره بود که فنون جدیدی در جواهرسازی مانند ترصیع که در آن سنگ‌های قیمتی را در فلز می‌چسبانند، ابداع شد.
• جواهرسازی در دوره اشکانیان
در دوره اشکانیان، هنر جواهرسازی همچنان رونق داشت. از این دوره، انواع مختلفی از زیورآلات ازجمله حلقه، انگشتر، گوشواره و گردنبند یافت شده است. در این دوره، از سنگ‌های قیمتی جدیدی مانند یاقوت و مروارید نیز استفاده می‌شد. زیورآلات به‌جامانده از این دوره، برخلاف طرح‌های ساده و طبیعی دوران هخامنشی، قدری جنبه آرایشی داشته و خلاقیت بیشتری در آنها به چشم می‌خورد. برای مثال، گوشواره‌ای از این دوره یافت شده که آویز های آن به شکل دانه‌های انار است.
• جواهرسازی در دوره ساسانیان
در این دوره، هنر جواهرسازی به اوج خود رسیده بود. جواهرات ایرانی ازنظر زیبایی و ارزش در کل دنیا بی‌نظیر بودند. جواهرات این دوره ازنظر تنوع طرح، ظرافت ساخت و استفاده از سنگ‌های قیمتی نسبت به دوره‌های قبل از خود پیشرفت زیادی داشتند.
• جواهرسازی در دوره‌های بعد از اسلام
بعد از ورود اسلام به ایران، هنر جواهرسازی همچنان رونق داشت و جواهرات ایرانی با طرح‌ها و نقوش اسلامی ساخته می‌شدند. از سنگ‌های قیمتی جدیدی مانند زمرد و لعل نیز بیشتر استفاده می‌شد.
طراح ایرانی جواهرات سریال بازی تاج‌وتخت
«آناهیتا گیتی استاین»، معمار و جواهرساز ایرانی، از طراحان جواهرات سریال محبوب «بازی تاج‌وتخت» است. او که متولد ایران و ساکن آمریکا است، در طراحی‌های خود از نقوش و موتیف‌های هنر و معماری ایران باستان و شمال آفریقا الهام گرفته است. از مشهورترین جواهرات طراحی‌شده توسط گیتی، گردنبندی با شیشه کریستال است که با الماس و یاقوت پرشده بود. ایده طراحی این گردنبند از جنگجویان باستان الهام گرفته شد که در هنگام رفتن به میدان جنگ، ظرف کوچکی به‌عنوان «اشک‌دان» به همسر خود هدیه می‌دادند.
این طراح ایرانی-آمریکایی، دستبند طلایی را با الهام از موتیف‌های کاشی ایرانی ساخته است. او با بافت‌هایی متشکل از خطوط سیال الماس‌های چیده شده در کنار هم بر روی طلای زرد ساده، دستبندی لوکس، سه‌بعدی و بسیار زیبا خلق کرد. «گردنبند مارگون» او با الهام از باغ عدن در هنگام غروب نیز از دیگر جواهرات زیبای این مجموعه به شمار می‌رود.
