از زمان شروع حکومت صفویان بر ایران تا آغاز انقلاب مشروطه، بین دولت ایران و دولت عثمانی روابط خصمانه‌ای وجود داشت. به همین دلیل، یکی از اتفاقات مهم در این دوران جنگ های ایران و عثمانی محسوب می‌شوند. در زمان شاهان صفوی چندین بار با دولت عثمانی وارد جنگ شد و تا زمانی که ترکان عثمانی ضعیف شدند، این جنگها ادامه داشت. بعضی از این نبردها به‌‌نفع ایران تمام می‌شد و در بعضی دیگر، عثمانی‌ها پیروز میدان بودند.
در مجموع، دوره‌ی زمانی جنگ‌های بین این دو کشور ۳۰۰ سال ادامه داشت و بارها و بارها این دو پادشاهی به رویارویی هم رفتند. البته صفویان فقط ۲۳۵ سال بر کشور ایران فرمانروایی کردند و تعدادی از جنگ‌های بین ایران و عثمانی در زمان پادشاهان دیگر و دوره‌های تاریخی بعدی اتفاق افتاد. فهرست جنگ‌های ایران و عثمانی در زمان صفویه را در ادامه مشاهده می‌کنید.
مهم ترین جنگ های ایران و عثمانی
این جنگها از قرن شانزدهم میلادی تا قرن نوزدهم ادامه داشتند. اولین جنگ در زمان شاه اسماعیل یکم صفوی، پایه‌گذار حکومت صفویه آغاز شد. در آن زمان، پادشاهی عثمانی را سلطان سلیم بر عهده داشت. فهرست مهم‌ترین جنگ‌های این دو امپراتوری عبارت‌اند از:
۱. جنگ چالدران
نخستین جنگ بین ایران و عثمانی در دوران حکومت صفویه، جنگ چالدران بود. این جنگ در شمال آذربایجان و در دشت چالدران اتفاق افتاد. در نبرد چالدران، تعداد نیروهای قزلباش ایرانی ۴۰هزار نفر و سپاهیان عثمانی ۱۰۰هزار نفر بود. به همین دلیل و به‌موجب نداشتن سلاح گرم و تعداد نفرات کمتر، کشور ما در جنگ چالدران از عثمانی‌ها شکست خورد.
در این جنگ، بخش‌هایی از کردستان ترکیه و کردستان سوریه امروزی و کردستان عراق دست عثمانی‌ها افتادند و برای همیشه از ایران جدا شدند. بنابراین، یکی از نتایج مهم شکست در جنگ چالدران ازدست‌دادن مناطق وسیعی مانند کردستان باختری است. مردم سنی اهل بغداد و هرات پس از جنگ چالدران، مجدداً از مذهب تشیع به مذهب قبلی خود یعنی تسنن، برگشتند و فرمانروایان صفوی آن دیار را کشتند.
پس از این اتفاق تاریخی، در سال ۱۵۸۷ به‌دلیل ضعیف‌شدن حکومت صفوی، عثمانی‌ها دوباره به خاک ایران حمله کردند؛ اما چون شاه عباس درگیر جنگ‌های دیگری در بخش جنوبی و شرقی کشور بود، پیشنهاد صلح با عثمانی‌ها را پذیرفت و در آن زمان، فرصت پیدا کرد ارتشی منظم برای خود جمع‌آوری کند. سپس، شاه عباس شروع به جمع‌آوری سلاح‌های آتشین کرد و پیاده‌نظام و سواره‌نظام خود را تعلیم داد تا فرصت برای حمله‌ی بعدی فراهم شود.
۲. جنگ ارومیه
یکی دیگر از جنگ‌های ایران و عثمانی نبرد ارومیه است که در سال ۱۶۰۲ میلادی رخ داد. شاه عباس صفوی در آن زمان قدرت بسیاری به دست آورده بود؛ ازاین‌رو، توانست همه‌ی مناطق تصرف‌شده به‌دست عثمانی را پس بگیرد. اما مجدداً در سال بعد، سلطان احمد پادشاه عثمانی‌ها سپاهی ۱۰۰هزار نفری به‌طرف تبریز روانه کرد. خوشبختانه ارتش ایران در نزدیکی دریاچه‌ی ارومیه برای ضدحمله آماده بودند و با سپاه ۶۲هزار نفری خود به‌همراه توپخانه‌ها و سلاح‌های آتشین، توانستند سپاه ۱۰۰هزار نفری عثمانی را شکست دهد.
در این نبرد، بخش‌هایی از کردستان، آذربایجان، موصل، بغداد، تفلیس، باکو، آذربایجان و دیاربکر به دست ایرانی‌ها افتاد و هر آنچه عثمانیان در طی ۳۰ سال پیش‌ازآن از ایران گرفته بودند، با دلاوری‌های سپاه صفوی بازگردانده شد.
۳. نبرد سال ۱۶۰۷ میلادی بین سپاه صفوی و عثمانی‌ها
تا سال ۱۶۰۷ میلادی، عثمانیان همچنان نمی‌توانستند شکست سنگین خود را قبول کنند. به همین دلیل، سپاه دیگری به فرماندهی مراد پاشا به‌سمت ایران فرستادند. عثمانی‌ها در این جنگ هم از سپاه صفوی شکست خوردند.
۹ سال بعد نیز در سال ۱۶۱۶ سپاهی از جانب پادشاهان عثمانی به رهبری خلیل پاشا به‌طرف ایران یورش آوردند. آنها پیروزی‌هایی جزئی کسب کردند؛ اما نتوانستند تبریز را تسخیر کنند و مجدداً بازگشتند. در سال ۱۶۲۳ نیز عثمانی‌ها آخرین تلاش خود را برای پس‌گرفتن بغداد انجام دادند؛ اما این بار هم پس از جنگی شش‌ماهه نتوانستند بر صفویان پیروز شوند و اسیر قدرت صفویان و مقاومت مدافعان بغداد شدند. نیروهای عثمانی که نتوانسته بودند بعد از ۷ ماه محاصره، بغداد را تصرف کنند، روحیه‌ی خود را از دست دادند و بیشتر آنها به‌دلیل گرسنگی و افسردگی تلف شدند.
فهرست نبردهای ایران و عثمانی در دوره صفویه
آخرین جنگ بین دولت عثمانی و صفوی در سال ۱۷۳۰ میلادی رخ داد و از آن پس، جنگ‌هایی که بین دو کشور اتفاق افتادند، مربوط به دوره‌های تاریخی دیگر مانند زمان حکومت افشاریه و زندیه و قاجاریه می‌شود. در جدول زیر فهرست جنگ‌های بین شاهان عثمانی و صفوی را مشاهده می‌کنید.
| نام نبرد | سال وقوع | پیروز نبرد |
| جنگ چالدران | ۱۵۱۴ میلادی | عثمانی |
| جنگ تکبیر یالاغی یا جنگ آواچیک | ۱۵۱۵ میلادی | عثمانی |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۵۳۲ تا ۱۵۵۵ | عثمانی |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۵۷۸ تا ۱۵۹۰ | عثمانی |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۶۰۳ تا ۱۶۱۸ | ایران |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۶۲۳ تا ۱۶۳۹ | مصالحه |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۷۳۰ تا ۱۷۳۵ | در مرحله‌ی اول، پیروزی عثمانی |
| جنگ ایران و عثمانی | ۱۷۳۰ تا ۱۷۳۵ | در مرحله‌ی دوم، پیروزی ایران |
بررسی علت جنگ های ایران و عثمانی
با توجه به تعداد زیاد جنگ‌های میان عثمانی و دولت صفویه، ممکن است این سؤال مطرح شود که علت اصلی این جنگها چه بوده است؟
طوایف ترکی که در مرزهای شرقی خاک عثمانی زندگی می‌کردند، به دستور شاهان صفوی پیرو آیین شیعه شده بودند و زمانی که با دولت عثمانی و حاکمان سنی این کشور به مشکلی برمی‌خوردند، همسایگان و هم‌نژادهای آنها در ایران برای کمک و یاری آنها می‌شتافتند. همین امر باعث می‌شد بین ایرانی‌ها و عثمانی‌ها جنگ‌های متعددی دربگیرد.
یکی دیگر از دلایل وقوع جنگ، وجود اختلافات بین دو تیره از کردهای کردستان بود که بین دو کشور ایران و عثمانی تقسیم شده بودند. این موضوع باعث می‌شد دولت‌ها نیز برای دفاع از منافع خود صف‌آرایی کنند و مشغول به جنگ با یکدیگر شوند.
درست است که دلیل اصلی رویارویی این دو امپراتوری با یکدیگر دین و مذهب آنها بود؛ اما اغلب اوقات شکست سنگین پادشاهان عثمانی یا صفوی باعث می‌شد تا درصدد بازپس‌گیری مناطق تصرف‌شده‌ی خود برآیند و مجدداً در شیپور جنگ بدمند. بنابراین نمی‌توان گفت همه‌ی جنگها به‌دلیل اختلاف مذهب رخ داده است. در حقیقت، کشورگشایی و بازپس‌گیری اراضی اشغالی هم دلیل محکمی برای آغاز جنگ محسوب می‌شد.
البته دخالت‌های کشورهای دیگر مانند روسیه و کشورهای اروپایی مسیحی هم بی‌تأثیر نبود. آنها تلاش می‌کردند این دو کشور مسلمان را به جان یکدیگر بیندازند و خودشان هم بعضی از اراضی و مناطق هر دو کشور را به دست بیاورند. بدین ترتیب، در دوران حکومت صفویه شمار جنگ های ایران و عثمانی به ۹ عدد رسید. البته بعضی از این نبردها در دو مرحله اتفاق افتادند. به همین دلیل در جدول پیش‌گفته، فقط به سال شروع و پایان جنگ اشاره کرده‌ایم. اما بعضی از این جنگها در زمان حکومت یک پادشاه آغاز شدند و تا زمان حکومت پادشاه بعدی ادامه داشتند.
کلام پایانی
جنگ های ایران و عثمانی در زمان صفویان از سال ۱۵۱۴ میلادی آغاز شدند و تا سال ۱۷۳۵ میلادی ادامه داشتند. بعضی از این جنگها مانند جنگ چالدران منجر به شکست پادشاهان صفوی شدند و بعضی دیگر از آنها در سال‌های پایانی حکومت صفویان، نتایجی مانند پیروزی و مصالحه برای ایران دربرداشتند. «دستی بر ایران» با انتشار مطالب تاریخی گوناگون به بررسی حوادث دوره‌های مختلف می‌پردازد. در این نوشتار نیز درباره‌ی جنگ‌های میان کشورمان با امپراتوری عثمانی و دلایل وقوع آنها نکاتی را بیان کرده‌ایم.
