جشن تیرگان در روز سیزدهم تیرماه برگزار می شود. این جشن مخصوص ایرانیان بوده و تا قرن ها توسط زرتشتیان برگزار می شده است. این جشن همراه با انجام مراسم خاصی است. برای مثال، زرتشتیان در این روز غسل می کنند، لباس نو بر تن می کنند و به جشن و پایکوبی می پردازند.
همچنین، پختن گندم در این روز بین زرتشتیان مرسوم است. چگونگی به وجود آمدن این جشن، پختن گندم، غسل کردن و … هر کدام برخاسته از داستانی ویژه هستند. در این مقاله ضمن معرفی این جشن از آداب و رسوم ایرانی، به ذکر یکی از این داستان ها می پردازیم.
داستان به وجود آمدن جشن تیرگان
در داستانی از شاهنامه، چنین ذکر شده است که افراسیاب (پادشاه توران) در زمان منوچهر (پادشاه ایران) به دلیل اختلاف مرزی به ایران حمله می کند. در این حمله، افراسیاب منوچهر را در تبرستان به محاصره در می آورد. منوچهر مدتی با سپاه ایران در محاصره تورانیان باقی می ماند.
سپس، زمانی که منوچهر با سپاه خود از نظر آب و خوراک در تنگنا قرار می گیرد، تصمیم می گیرد با سرکرده افراسیاب مذاکره ای جهت صلح انجام دهد. در این مذاکره، شاه ایران پیشنهاد می کند که تیراندازی از سپاهیانش تیری پرتاب کند تا مکان قرار گیری آن به عنوان مرز تعیین شود. سرکرده افراسیاب نیز پس از کسب اجازه این خواسته را می پذیرد.
سپس، به شاه ایران پیام می آورند که کمانی با ویژگی های لازم بسازد و تیرانداز آن را مشخص کند. شاه ایران شخصی به نام آرش (مردی دیندار و نیک کردار) را به عنوان تیرانداز انتخاب می کند.
آرش لباس خود را در می آورد و خطاب به شاه و مردم می گوید: تن مرا ببینید که از هر زخم و عیبی منزه است. می دانم که چون با همه نیرو تیری بیندازم، پیکرم پاره پاره خواهد شد و خواهم مرد. اما این کار را انجام می دهم.
بعد از این گفتگو، کمان را چنان با قدرت می کشد که زه آن باز می شود و تیر را رها می کند. سپس، آنگونه که گفته بود بدنش پاره پاره می شود و می میرد.
این تیر از کوه رویان به دورترین نقطه خراسان، در جایی میان فراغه و تبرستان بر درخت گردویی می نشیند. چنان که می گویند، این تیر مسافتی در حدود هزار فرسنگ طی می کند. بدین ترتیب، با تعیین شدن مرز، منوچهر و افراسیاب با هم صلح می کنند.
بنابراین، مردم به دلیل یادبود این ماجرا روز سیزدهم (روز تیر) تیرماه را جشن می گیرند و آن را تیرگان می نامند. برخی جشن تیرگان را به دو قسمت تیرگان بزرگ و تیرگان کوچک تقسیم می کنند. به گفته آنها روزی که تیر پرتاب شد (روز سیزدهم) تیرگان کوچک است.
روایت است که این تیر جهت طی مسافت یادشده، مدت یک شبانه روز در راه بود. سپس، در روز چهاردهم (گوش روز) در زمینی بین تبرستان و فراغه فرود می آید. مردم زرتشتی این روز را نیز جشن می گیرند و آن را تیرگان بزرگ می نامند.
مراسم تیرگان در میان زرتشتیان
جشن تیرگان از جمله جشن هایی است که تا همین اواخر میان زرتشتیان ایران مرسوم بود. متاسفانه با مهاجرت آنها از یزد و کرمان به تهران و تطابق با آداب شهرنشینی، مدتی است که این مراسم برگزار نمی شود.
این جشن به مدت ده روز در میان زرتشتیان انجام می شد. شروع جشن از روز سیزدهم تیرماه شروع می شد و در روز بیست و دوم (باد ایزد) تمام می شد. زرتشتیان روز تیرگان را ″تیروجشن″ می نامند و برای آن اهمیت زیادی قائل می شوند. آنها در این روز لباس نو بر تن می کنند و نقل، شیرینی و میوه می خرند و خوراکی های سنتی و ویژه می پزند.
تمیز کردن خانه قبل از عید در اولویت قرار دارد و صبح روز جشن حتما غسل می کنند. در روز جشن، خواندن دو نیایش از اوستا به نام های ″خورشید نیایش″ و ″مهر نیایش″ بسیار نیکوست.
در این جشن بیشتر از همه، بچه ها بهره می برند. آنها دستبندی از تارهای نخی و رنگین به مچ دست می بندند و در کوچه ها، خانه ها و بام ها می دوند و ترانه می خوانند. این دستبند از تارهای هفت رنگ ابریشم یا نخ از رشته سیم زرین و نازک تهیه می شود و ″تیروباد″ نام دارد.
در روز جشن کله قندی را در کاغذهای سبز رنگ بسته بندی می کنند و دور آن تیروباد می بندند و به خانه نوعروسان می فرستند. این تیروبادها از روزهای پیش از عید در همه خانه ها آماده می شوند.
جشن تیرگان را بیشتر بشناسید
این جشن از جمله جشن هایی است که به عنوان آثار فرهنگی ناملموس، در بین ایرانیان شناخته می شود. درباره تیرگان داستان های زیادی وجود دارد که می توانید آنها را مطالعه کنید. بیشتر از مطالعه، سفر به مکان های برگزاری جشن و پرس و جو، می تواند اطلاعات شما را در زمینه فرهنگ ایرانی افزایش دهد.
اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به شهرهای مختلف ایران مسافرت کردید، شناخت آثار فرهنگی کشور را فراموش نکنید. ″دستی بر ایران″ با معرفی آثار فرهنگی ناملموس شما را به شناخت بیشتر جشن تیرگان دعوت می کند.
