در گذشته و در ایران قدیم، هر کدام از روزهای ماه نامی داشتند که گاهی به مناسبت یکسان بودن نام ماه و روز، جشنی برگزار می‌شد و این بخشی از آداب و رسوم ایرانی به حساب می‌آمد. از آن‌جایی که روز سوم هر ماه، اردیبهشت (یکی از امشاسپندان= از صفات پاک اهورامزدا) نام داشت، این روز در ماه اردیبهشت به عنوان جشن اردیبهشتگان شهرت می‌یافت. امروزه، با تطبیق گاه‌شماری زرتشتی با گاه‌شماری رسمی کشور، دوم اردیبهشت با همین عنوان شناخته می‌شود.
با توجه به اینکه ماه اردیبهشت زمان شکوفا شدن گل‌ها و سبزه‌هاست، گاهی از آن به عنوان «جشن گل‌ها» نیز یاد می‌شود. در این رابطه، «کوشیار گیلانی» از ستاره‌شناسان و ریاضی‌دانان مشهور، این جشن را «گلستان جشن» می‌نامد.
جشن اردیبهشتگان در کتاب اوستا
در یزدان‌شناسی اوستایی، اردیبهشت را دومین امشاسپند می‌نامند که در اوستا به نام‌های «اَشه وهیشته» یا «ارته وهیشته» آمده است. در این نامگذاری اشه یا ارته به معنای درستی و نظم و جزء دوم یا وهیشته صفت عالی منسوب به آن به معنای بهترین می‌باشد. بنابراین، این لغت به معنای «راستی یا بهترین نظم و قانون» معنا می‌شود. امشاسپند نیز از جمله صفات پاک خداوند یا اهورامزدای زرتشتیان است.
همان‌طور که در اوستا ذکر شده است، تمامی امشاسپندان دارای دو وجه مینوی و زمینی هستند. بنابراین، امشاسپند مزبور نیز در جهان مینوی به عنوان نماینده پاکی و راستی و نظم و قانون اهورایی و در زمین مسئولیت نگهبانی آتش را دارد.
منظور از آتش نیز نظم و داد و راستی و پارسایی است. به دلیل اینکه یکی از کارهای ویژه اردیبهشت در عالم مادی، حراست از آتش است، بنابراین در مقوله جشن آتش نیز می‌تواند مصداق داشته باشد.
در توضیح بند بالا به آیه‌ای از اوستا اشاره می‌کنیم که در آن اهریمن با ظهور زرتشت فرار می‌کند و فریادکنان می‌گوید: «زرتشت مرا بسوزانید با امشا وهیشته و از زمین براند مرا» این آیه مشخص می‌کند که به دلیل نماینده بی‌نظمی و آشوب و دروغ و ناپاک بودن، اهریمن با آتش که منشا راستی و پاکی و داد و قانون است، فرار می‌کند.
خلف تبریزی در نوشته‌های خود درباره اردیبهشت چنین می‌نویسد:
«به دلیل اینکه این ماه، میانه‌ی فصل بهار است و نباتات در غایت نشو و نما و گل‌ها و ریاحین تمام شکفته و هوا در نهایت اعتدال می‌باشد، آن را اردیبهشت خوانند».
همین امر سبب شده است که کوشیار گیلانی آن را گلستان جشن بنامد. از میان تمامی گل‌ها یک گل به نام «مرزنگوش» به اردیبهشت اختصاص دارد.
درباره جشن اردیبهشتگان
با وجود اینکه اطلاعات زیادی از این جشن وجود ندارد، اما آن را به عنوان جشن اخلاق می‌شناسیم. در واقع، جشن اردیبهشتگان ارتباط مستقیمی با محاسن اخلاقی و رفتاری انسان دارد.
در کتابی از ابوریحان بیرونی به نام «آثارالباقیه» در مورد جشن اردیبهشتگان چنین آمده است:
«روز سوم اردیبهشت (اشتادروز) عید است یعنی راستی بهتر است و این دو عید یعنی عید اردیبهشتگان در روز سوم ماه و عید اشتادروز ۲۶ ماه اردیبهشت منتهای خیر است. اردیبهشت پادشاه آتش و نور است به فرمان خدا تا با کمک ادویه، امراض را دفع کند و دروغ را از راست نمایان سازد. بر مبنای اوستا در اشتادروز هم خداوند زمین را بیافرید و آن فیشههم گاه است از گاهان بارها…»
از رسوم این جشن می‌توان به «بار عام» دادن پادشاه اشاره کرد که در آن عده‌ای از مردم اجازه دیدار با شاه را پیدا می‌کنند. همچنین، در جشن مزبور وزیر افراد برگزیده کشور و هنرمندان را معرفی می‌کرد تا پادشاه به آنها جایزه بدهد و از آنها تقدیر کند. امروزه، این جشن با عنوان جشن فراوانی گل‌ها در سایر ملل نظیر روم و اروپا رواج یافته است.
جشن مزبور گاهی با نمادهای مختلفی شناخته می‌شود که برخی از آنها را ذکر می‌کنیم:
- زیبا سخن گفتن، برکت غذا و گندم، شکوفایی طبیعت و باروری گیاهان و …
شیوه اجرای جشن
در ایران آتشکده‌های مختلفی وجود دارند که همه ساله جشن اردیبهشتگان در آنها برگزار می‌گردد. در این هنگام، زرتشتیان از نقاط مختلف ایران گرد هم می‌آیند و لباس سفید، کلاه و سربندهای مخصوصی می‌پوشند تا به استقبال جشن بروند. چنانچه، شهری آتشکده‌های مختلفی در خود داشته باشد، جشن اردیبهشتگان در بزرگترین و معروف‌ترین آتشکده آن شهر برگزار می‌شود. بسیاری از شهرها این جشن را از صبح آغاز و تا شب ادامه می‌دهند.
آغاز مراسم با خواندن اوستا و ستایش اهورامزدا و نکوداشت راستی و درستی همراه است. از آن‌جایی که دیرینگی این جشن به سالیان دور بازمی‌گردد، در گذر زمان تغییراتی در آن حاصل شده است. بنابراین، رسوم برگزاری جشن با هم اکنون اندکی متفاوت است.
به عقیده زرتشتیان در روز جشن باید بیشتر از روزهای دیگر از بی‌اخلاقی و ناپاکی دوری به عمل آورد. آنها معتقدند که در این روز، درهای نعمت الهی به روی بندگان باز است و خیر و نیکی جایگزین شر و بدبختی می‌شود.
جشن اردیبهشتگان از آثار ناملموس ایرانیان است
جشن اردیبهشتگان از جمله جشن‌های باستانی ایرانیان است که به عنوان یکی از آثار ناملموس فرهنگی شناخته می‌شود. دستی بر ایران ضمن معرفی گردشگری میراث فرهنگی در تلاش است به شکل موثرتری شما را با میراث ناملموس فرهنگی نیز آشنا کند.
