تپه هگمتانه همدان، مجموعه ای باستانی در یک تپه تاریخی

تپه هگمتانه همدان، منطقه تاریخی وسیعی در دل شهر همدان امروزی و مشرف به خیابان اکباتان قرار گرفته است. این مکان یکی از تپه های تاریخی معروف ایران و از جاهای دیدنی همدان است و وسعت پهناوری را در همدان به خود اختصاص داده است. بر اساس آثار کهن به دست آمده از این منطقه، قدمت این شهر به دوران حکومت اولین پادشاهان ایرانی، مادها، باز می گردد. این مجموعه‌ی تاریخی در چهل و ششمین کمیته میراث جهانی یونسکو در سال 2024، در فهرست میراث جهانی بشر ثبت شد.

هگمتانه یک مکان باستانی است که باستان شناسان توانسته اند در آن کاخ ها، عمارت ها و آثار تاریخی دیگر مربوط به دوران حکومت مادها و هخامنشیان را کشف کنند. طبق نظریه تاریخی هردوت، تاریخ نگار یونانی، مادها حدود 800 سال قبل از میلاد مسیح از این مکان به عنوان یک مجموعه شاهانه شامل قصرها و کاخ ها استفاده می کردند.

تپه هگمتانه همدان ، یادگاری تاریخی از دوران مادها

بنیانگذار سلسله حکومتی مادها، دیاکو، هگمتانه را به عنوان پایتخت پادشاهی اش انتخاب کرد. معماران شهر بناهایی مانند محل سکونت، قرارگاه نظامی، خزانه داری، قصر، کاخ ها و انبارها را توسط یک حصار بلند در این تپه تاریخی ایرانی محصور کردند.

مادها قومی بودند که در مناطق شمال، مرکز و غرب ایران باستان سکونت داشتند. حکومت مادها پیاپی درگیر جنگ با آشوری ها بود و سرانجام توانست بر آن ها غلبه کند.

پس از انقراض دولت ماد، هخامنشیان بر این مکان حکومت کردند. قساوت و ظلمهای فراوان آخرین پادشاه ماد، آستیاگ، منجر به واژگونی حکومت او شد. بدین ترتیب، مادها، ناچار شدند بناهای زیادی را در قلمرو خود به هخامنشیان واگذار کنند.

معماری بناهای تپه هگمتانه همدان

در تپه تاریخی هگمتانه، بقایای بنای تاریخی پادشاهان، دوران قبل از میلاد را با سبک خاص آن دوره ها در دل خود جای داده است. معماران در آن زمان قلعه های تودرتو و بناهای عظیم را با مصالح مختلف ساخته اند که عمدتا خشت و گل و سنگ بوده اند.

برخی از خانه های مسکونی نیز در اطراف این قلعه ها برای مردم ساخته شدند. باستان شناسان توانسته اند آثاری از زندگی مردم در این منطقه را که مربوط به دوران تاریخی آن زمان است کشف کنند. معماران برای ساختن کاخ پادشاهان در این مکان باستانی از طلا، نقره، کاشی کاری و مواد تزیینی نیز استفاده کرده اند.

بر اساس یافته های باستان شناسان از منطقه هگمتانه، معمارانی که این بنا را ساخته اند برای انتقال آب و یا ذخیره کالا نیز محل های مخصوص را در نظر گرفته بودند. آن ها کانال هایی برای عبور آب ساختند که در سرتاسر این منطقه گسترش داشت.

ساختمان هایی که در محوطه این تپه تاریخی ایرانی ساخته شده اند دارای حیاط بزرگ، اتاق و انبار هستند. معماران، راه های عبوری متعددی را برای گذر بین مکان های مختلف در این مکان طراحی کردند و ساختند.

آثار تاریخی کشف شده از پیرامون این تپه تاریخی

باستان شناسان در حفاری های متعدد و کاوش های انجام شده در این محل، آثار با ارزشی را یافتند که در اینجا به معرفی برخی از آنها می پردازیم:

• ریتون سَر بُز

این ریتون، یکی از آثار زیبا و با ارزش به دست آمده از این منطقه است. این کشف باستانی، یک جام طلایی است که نقش سر یک بز بر روی آن کنده کاری شده است و اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

• لوح زرین آرشام

باستان شناسان در اقدامی دیگر برای یافتن آثار باستانی در تپه هگمتانه همدان ، موفق شدند لوح زرین آرشام را در این منطقه کشف کنند. نوشته ای به خط میخی بر روی لوح زرین آرشام وجود دارد که قدمت آن به دوران حکومت هخامنشیان باز می گردد. این لوح زرین اکنون در خارج از کشور و در یک مجموعه خصوصی نگهداری می شود.

• لوح زرین داریوش دوم

باستان شناسان توانستند لوح زرین داریوش دوم، یکی دیگر از آثار باستانی را در منطقه هگمتانه کشف کنند. بر روی این لوح با ابعاد حدود 13 در 16، نوشته هایی به خط میخی وجود دارد. این لوح در محل موزه ایران باستان نگهداری می شود.

• ریتون سر شیر

این ریتون و کاسه سیمین خشایار شاه، مربوط به دوران پادشاهی هخامنشیان است و باستان شناسان توانستند آن ها را از تپه هگمتانه همدان به دست بیاورند. این اثر بسیار زیبا در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

سایر یافته های این منطقه

در جستجوهایی که باستان شناسان در نزدیک هگمتانه و در گنج نامه همدان انجام دادند، موفق به کشف دو کتیبه بزرگ بر روی یک تخته سنگ شدند. آنها مربوط به دوران حکومت اردشیر دوم هستند و حاوی نوشته هایی به خط میخی می باشند.

باستان شناسان در طی حفاری های متعددی که در این منطقه انجام دادند توانستند آثار با ارزش دیگری را نیز کشف کنند؛ یک بشقاب نقره که از دوران حکومت هخامنشیان و یک جام نقره مربوط به دوران اردشیر اول، توسط محققان در این منطقه یافت شدند.

بنا بر گزارشی که در کتابی با نام “هگمتانه تا امروز” درج شده است، تا کنون 8 قطعه لوح زرین و سیمین از تپه هگمتانه و تخت جمشید به دست آمده است که تعداد 6 عدد از آن ها مربوط به تپه تاریخی مزبور و 2 عدد از آن ها مربوط به تخت جمشید می باشند.

همین نکته اخیر کافی است تا به اهمیت باستان شناختی تپه تاریخی ایرانی پی ببریم.

آنچه امروز برای بازدید موجود است:

• موزه هگمتانه:

این موزه یکی از جاذبه های دیدنی واقع در تپه تاریخی ایران است. ساختمان این موزه در محل تپه هگمتانه همدان قرار دارد. مسئولان فرهنگی، تعداد زیادی از آثار و اشیای به دست آمده از دوران تاریخی این منطقه را در این موزه برای بازدید عموم به نمایش گذاشته اند.

در این مکان، اشیای باستانی دوران های مختلف پیش از اسلام و پس از اسلام کشف کرده اند به نمایش گذاشته شده اند. کوزه های سفالی، اجسام فلزی، سنگی و شیشه ای با ارزش تاریخی مثال هایی از آثار این موزه هستند.

• کلیسای هگمتانه:

یکی دیگر از آثار دیدنی هگمتانه که ارزش دیدن دارد، کلیسای گریگوری است. معماران، کلیسای ارامنه گریگوری را در سال 1676 در محوطه هگمتانه ساختند که این دوران با حکومت شاه سلطان حسین صفوی مقارن بود.

معماری بنای کلیسای گریگوری شامل چند تالار بزرگ برای اجرای مراسم مذهبی، ستون های سنگی و یک گنبد است. هنرمندان و معماران، نقش ها و تزئینات داخلی زیبایی را در نمای این کلیسا اجرا کرده اند. ساختمان کلیسا در قسمت شرقی تپه هگمتانه همدان قرار دارد.

تپه هگمتانه در کجا قرار دارد؟

تپه هگمتانه در دل شهر همدان و در بافت تاریخی آن واقع شده است. این تپه مشرف به خیابان اکباتان است. برای بازدید از این اثر تاریخی، از موقعیت مکانی زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره تپه هگمتانه همدان

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.