چغامیش منطقه‌ای در جنوب شرقی دزفول است که اشیای مختلفی از آن کشف شده‌اند و بیشتر آنها به دوره‌ی پیش از میلاد مسیح تعلق دارند. در این منطقه که یکی از جاهای دیدنی دزفول است، تپه‌های باستانی با ارتفاع متغیر وجود دارند که در هر لایه از آنها آثار دوران مختلف تاریخ یافت شده‌اند. این آثار گنجینه‌ی کاملی از دورههای هفت هزار ساله‌ی پیش از میلاد مسیح تا شکوفا شدن تمدن در شوش را شامل می‌شوند. در ادامه، درباره‌ی تاریخ پیدایش منطقه، حفاریهای صورت‌گرفته روی آن و آثار کشف‌شده در طی حفاری‌ها، مطالبی ارائه می‌کنیم.
تاریخ پیدایش چغامیش و محل قرارگیری آن
نخستین مطالعه‌ها و بررسی‌های انجام‌شده در تپه باستانی چغامیش که پیشتر پر از کوزه‌های شکسته بود، تعلق آن را به دوره‌ی قبل از اختراع خط مشخص می‌کند. این تپه‌ها که متشکل از یک تپه‌ی بزرگ و نسبتا مرتفع و چند تپه‌ی کوچک هستند، در فاصله‌ی بین رودخانه‌های دز و کارون قرار دارند. آدرس دقیق تپه‌های مزبور جنوب شرقی دزفول و فاصله‌ی دو شهر دزفول و شوشتر است. به بیانی دیگر، این تپه‌ها در دشتی وسیع و در جلگه‌ای قرار گرفته‌اند که در ضلع غربی جلگه چُغابُنوت و در جنوب آن چُغازَنبیل (نیایشگاهی باستانی) مشاهده می‌شود.
هلن‌جی‌کانتر، باستان‌شناس آمریکایی درباره‌ی ویژگی تپه‌ها که در طی کاوش‌های چغامیش مشخص شد، به سخنرانی پرداخته است. او در طی این سخنرانی که در سال ۱۳۵۱ خورشیدی انجام شد، چغامیش را «شهری در سپیده‌دم تاریخ» می‌نامد و ادامه می‌دهد:
«در این تپه این واقعیت نهفته است که از هفتمین هزاره‌ی پیش از عصر، فرهنگ‌هایی در این منطقه بی‌وقفه جانشین یکدیگر بوده‌اند. از قاعده تا رأس این تپه ۱۵ لایه روی هم قرار گرفته است. بر خاک زرین آثاری از فرهنگ و تمدن و مدنیت در ۹ هزار سال پیش به چشم می‌خورد. این انسان‌ها چگونه می‌زیسته‌اند؟ درباره‌ی اینان نمی‌توان گفت عیلامی بوده‌اند. مردم این شهر کوچک ۷ هزار سال قبل از میلاد با کشاورزی و دامپروری گذران می‌کردند.»
گفتنی است که قبل از شکوفا شدن تمدن در شوش تپه‌ی مزبور به عنوان منطقه‌ای کشاورزی از اهمیت اقتصادی برخوردار بود. این تپه یکی از آثار باستانی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران به شمار می‌رود.
یافته‌های دوران مختلف در حفاریهای چغامیش
در کشورمان آثار باستانی بسیاری وجود دارند که هرکدام از آنها روایتگر تلاش گذشتگان در راستای ساخت ابزارآلات مختلف برای گذران زندگی هستند. تپه‌های باستانی چغامیش نیز از این قاعده مستثنی نیستند. باستان‌شناسان ایرانی این تپه را در سال‌های بین ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵ خورشیدی حفاری کردند و در سال ۱۳۴۸ خورشیدی دوباره این حفاری‌ها را پی گرفتند.
آنها در طی چهارمین فصل حفاری با موسسه‌ی شرقی دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس همراه شدند و به طور مشترک به حفاری در این تپه‌ها پرداختند. این حفاری مشترک در سال‌های بین ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ خورشیدی، انجام گرفت. در طی حفاری در ناحیه‌ای به وسعت ۵۰ جریب (واحد سنتی اندازه‌گیری) بقایای فشرده‌ی آثار تاریخی قرار گرفته بودند. گفتنی است هر جریب معادل ۴۰۴۶ مترمربع در نظر گرفته می‌شود.
از آنجایی که چغامیش در هر نقطه ارتفاع متفاوتی دارد، در ارتفاع‌هایی که بیش از ۲۰ متر بود، بقایایی از دورههای مختلف یافت شدند. در نهایت، اشیای یافت‌شده از دورههای مختلف را از جدید به قدیم به صورت زیر طبقه‌بندی کردند:
- قبرستان دوره‌ی جدید طبق گمانه‌زنی‌های صورت‌گرفته متعلق به دوره‌ی ساسانی؛
- اشیای مربوط به دوره‌ی پارت‌ها؛
- اشیای یافت‌شده از دوره‌ی هخامنشیان مانند گاوی کوچک مشابه گاوهای سرستون‌های شناخته‌شده‌ی هخامنشی در شوش؛
- اشیایی از دوره‌ی عیلامیان؛
- اشیای مربوط به دوره‌ی آغاز ادبیات مانند خانه‌ها و راه‌های سفالی آب؛
- اشیای مربوط به دوره‌ی شوش میانی شامل آثار و مجسمه‌های بسیار؛
- لایه‌ی دوره‌ی شوش قدیم؛
- لایه‌ی دوره‌ی شوش آرکائیک یا باستانی.
به نظر می‌رسد که باستان‌شناسان در پایین دوره‌ی ادبیات آثار تمدنی قدیمی‌تر را نیز پیدا کرده‌اند.
گفتنی است که هیئت باستان‌شناسی مشترک دیگری با سرپرستی پروفسور پینتهاوس دلوگاز از دانشگاه کالیفرنیا و موسسه‌ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو نیز امتیاز حفاری از تپه را از ایران درخواست کردند. در سال‌های بین ۱۳۸۰ و ۱۳۹۶ نیز «دکتر هلن کانتور» به کاوش در این تپه پرداخت. به طور کلی، حفاری دانشمندان چهار مرتبه و به تناوب در تپه‌ی موردنظر انجام شده است.
آثار جالب کشف‌شده
بسیاری از آثاری که دانشمندان در طی حفاری چغامیش بدان دست یافتند، اشیای ارزشمند و پرکاربردی بودند که موجب تعجب همگان شدند. در زیر تعدادی از این اشیا را معرفی می‌کنیم:
لوح تاریخی موسیقی
در یکی از کاوش‌ها مهری به دست آمده است که تنها یکی از سندهای تاریخ تکامل موسیقی را به نمایش می‌گذارد. در طی گزارش‌هایی این مهر نخستین یافته‌ی بشری نامیده شده است که ارزش جهانی دارد. بر روی مهر تصویر گروهی نوازنده به همراه رهبرشان حک شده است که مشابه گروه ارکسترهای امروزی است. آلت‌های موسیقی موجود در تصویر شامل چنگ، طبل، سازهای زهی، بادی و کوبه‌ای هستند. همچنین، شخص آوازخوانی نیز وجود دارد که برای نشان دادن حالت آوازخوانی دست خود را زیر گوش گذاشته است.
یک سند دریانوردی بسیار قدیمی
مُهری گِلی که نقش حک‌شده‌ی روی آن کشتی قدیمی با چند سرنشین است، از قدیمی‌ترین سندهای دریانوردی است که از چغامیش کشف شده است. این مهر به شش هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.
اشیای مربوط به کشف اپرا
یکی دیگر از اشیای جالب کشف‌شده از چغامیش مهری است که کشف اپرا (مجموعه‌‌ای از هنرهای مختلف) توسط بشر را نشان می‌دهد. این مهر جزو مهمترین مهرنگاره‌های موسیقی در جهان محسوب می‌شود که ۳۴۰۰ سال قدمت دارد.
مهرهای استوانه‌ای
در بین آثار کشف‌شده مهرهای استوانه‌ای دیده می‌شوند که یکی از گویاترین مهرها به شمار می‌روند. این مهرها قطعه‌های سنگی حاوی تصویر بودند که در گذشته ابزاری برای علامت‌گذاری روی ظرف‌ها یا اشیای دیگر به شمار می‌رفتند. تصویرهای روی مهرهای استوانه‌ای شامل گزینه‌های زیر هستند:
- تصویر پادشاه بازگشته از جنگ؛
- تصویر فعالیت جداگانه‌ی جانور، انسان و دیو؛
- تصویر جانوران و گیاهان؛ و
- تصویر تیراندازی با جزئیات تجهیزات خود.
ظرف سفالی باستانی
در بین آثار کشف‌شده از تپه ظرف سفالی با نقش «مرد ماهیگیر، ماهی و دو درنده» وجود دارد که به دوره‌ی شروع اختراع خط مربوط می‌شود. این ظرف که در موزه‌ی ملی ایران نگهداری می‌شود، متعلق به اواسط هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد مسیح است.
افزون بر اشیای معرفی‌شده در بالا از چغامیش لوح‌های گلی، قطعه‌ها، ظرف‌ها و کاسه‌های سفالی مختلفی نیز کشف شده‌اند که به «لب‌واریخته» شهرت دارند. اشیای مزبور جزو سفالینه‌های شاخص دوره‌ی اختراع خط به شمار می‌روند. جالب اینکه نقاشی روی این سفالینه‌ها موضوع‌هایی را نشان می‌دهند که بسیار ماهرانه طراحی شده‌اند و تصور نمی‌شود که در گذشته چنین نقاش‌های ماهری وجود داشته‌اند.
سفال‌های دورههای بعدی نیز مزین به نقوش هندسی هستند که این نقوش در مجاورت یکدیگر طراحی شده‌اند.
به طور کلی، مساحت منطقه‌ی باستانی چغامیش را به صورت تقریبی پانزده هزار هکتار برآورد کرده‌اند. بسیاری از اشیای کشف‌شده از این تپه هم‌اکنون در موزه‌ی شیکاگو نگهداری می‌شوند.
حتما از تپه باستانی چغامیش دیدن کنید
منطقه‌ی چغامیش یکی از مناطق باستانی دزفول است که به دلیل کشف اشیای مختلف متعلق به دوره‌ی پیش از میلاد مسیح، اهمیت بسیاری دارد. به همین دلیل گردشگران بسیاری مشتاق بازدید از آن هستند. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که ضمن بازدید از این منطقه و تپه‌های واقع در آن درباره‌ی تاریخ کشورمان بیشتر بدانید.
تپه باستانی چغامیش کجاست؟
این تپه در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی دزفول در روستایی موسوم به روستای دولتی واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق چغامیش را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره‌ی چغامیش
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی مطرح شده‌اند که پیشنهاد می‌کنیم آنها را بررسی کنید. سپس، در صورت داشتن سوالی دیگر آن را در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست با ما به اشتراک بگذارید. ما در اسرع وقت بدان پاسخ خواهیم داد.
اشیای کشف شده از چغامیش متعلق به کدام دورههای تاریخ هستند؟
این اشیا به هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح تا زمان شکوفایی تمدن شوش برمی‌گردند.
نخستین یافته‌ی بشری دارای ارزش جهانی از چغامیش کدام است؟
در این منطقه مهری یافت شده که تنها یکی از سندهای تاریخ تکامل موسیقی را نشان می‌دهد. این مهر طی گزارش‌هایی نخستین یافته‌ی بشری دارای ارزش جهانی محسوب می‌شود.
