شهر ابرکوه که یکی از توابع استان یزد می باشد، دارای ۴۰۰ اثر تاریخی و طبیعی شناخته شده است. از بین ۴۰۰ آثار تاریخی آن، ۱۴۶ اثر به ثبت ملی رسیده است. از طرفی در این شهر، مساجد از جایگاهی ویژه برخوردارند و از بین ۷۵ مسجد آن، ۳۰ مسجد قدمت تاریخی دارند و می توان گفت از جاهای دیدنی ابرکوه به حساب می‌آیند. یکی از مساجد تاریخی شهر، که باعث معروفیت هرچه بیشتر آن شده است، مسجد جامع ابرکوه است که در نهم مرداد ۱۳۱۲ خورشیدی در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.
مساجد، از زمان اسلام تاکنون علاوه بر نقش اصلی آنها، به عنوان مرکز و پایگاهی برای فعالیت های مختلف اجتماعی به کار می رفتند. از آنجا که در شهر ابرکوه مساجد از جایگاه ویژه ای برخوردارند و تعداد مساجد در این شهر زیاد است، به نظر می رسد که مرکزی برای انجام اینگونه فعالیت ها بوده است.
تاریخ مسجد جامع ابرکوه
مسجد جامع ابرکوه در مرکز شهر و در میدانی موسوم به میدان امام حسین (ع) واقع شده است. زمان ساخت مسجد به قرن چهارم میلادی و دوره ایلخانی بر می گردد. آثار دوره های مختلف از جمله قرن ۱۳ و ۱۴ میلادی در داخل مسجد وجود دارند. این مسجد در دوره تیموریان (قرن 15 میلادی) بازسازی و مرمت و الحاقاتی به آن افزوده شد.
در واقع، بنای مسجد از جمله آثار دوره مغول می باشد و در پایان سلطنت سلطان ابوسعید، بازسازی و مرمت گردید. در این دوره مسجد تعمیر و در ایوان شرقی آن محرابی با گچ بری خاص نصب شد.
با اینکه قدمت مسجد را به دوره تیموری نسبت می دهند، اما آثاری از دوران قبل از اسلام در داخل مسجد کشف شده است. به گفته برخی کارشناسان، قدمت بعضی از قسمت های این بنای تاریخی به دوران پیش از اسلام و قدمت برخی مربوط به دوره سلجوقی و حکمرانان مغول است.
نوع معماری و تزئینات مسجد جامع ابرکوه
ساختمان مسجد از خشت خام ساخته شده است. با این وجود، بسیار محکم است و طی سال ها زیادی که از عمر آن گذشته، پا برجا مانده است.
ورودی مسجد جامع ابرکوه رو به شمال بوده و به وسیله دهلیز هشت گوش خود به حیاط مستطیلی شکل آن، راه می یابد. در میانه حیاط سردابه ای به شکل صلیب و به ابعاد ۱۰×۱۰ مشاهده می شود. سردابه از ویژگی های معماری عهد ایلخانان می باشد. بنابراین، انتظار می رود که معماری مسجد جامع ابرکوه، مربوط به دوره ایلخانی باشد. علاوه بر آن، در محوطه حیاط سنگ قبرهایی مربوط به سال های ۱۴۱۶ و ۱۵۹۹ میلادی کشف شده است.
ارتفاع سر در ورودی مسجد زیاد است. در سمت جنوب شرقی مدخل ورودی، شبستانی قرار دارد که تاق های آن دارای مقرنس کاری ویژه ای است. شبستان دیگری در قسمت غربی وجود دارد که در جلوی آن ایوانی قرار گرفته است.
اکثر مسجد جامع ها، از سبک معماری چهار ایوانی تبعیت می کنند و دارای محراب، شبستان و دهلیز هستند. مسجد جامع ابر کوه نیز به همین سبک ساخته شده است. شبستان های این مسجد در پشت ایوان ها شمالی و جنوبی قرار گرفته اند. این مسجد همچنین دارای یک مناره در ضلع جنوبی است.
علاوه بر آن، مسجد جامع ابرکوه، دارای یک صفه (شاه نشین) است. در مرکز صفه زیر زمینی قرار دارد که صفه بالای این زیرزمین، محل اقامه نماز در فصل تابستان بوده است.
در ضمن، این مسجد دارای محراب های متعددی است. دو محراب اصلی آن حرف برای گفتن دارد. محراب بزرگ مسجد که شبیه بناهای مغولی ساخته شده است، از قبله ۴۵ درجه اختلاف دارد. این محراب سنگی که از جنس مرمر است، دو ستون تزیینی دارد. برای اصلاح جهت قبله محراب اصلی، محراب دیگری در مسجد ساخته شده است.
همچنین چهار محراب دیگر نیز در مسجد جامع ابرکوه قابل مشاهده است. از بین آنها سه محراب، از جنس سنگ مرمر و آهک ساخته شده است. جنس محراب چهارم از کاشی ساده است.
در داخل مسجد، نقش هایی از طرح اسلیمی و گیاهی دیده می شود. این مسجد دارای کتیبه است که در آن نوشته ای به خط نسخ و کوفی به شیوه گچ بری برهشته دیده می شود. گچ بری برهشته، نوعی گچ بری است که در آن برجستگی زیادی نسبت به زمینه ایجاد می شود.
بازدید از این جاذبه را از دست ندهید
برخی معتقدند از آنجایی که مساجد محلی برای اقامه نماز هستند، داخل مسجد باید ساده و بدون نقش و نگار باشد. مساجدی همچون مسجد جامع ابرکوه، در عین حال که از مصالح کم ارزشی مثل خشت خام ساخته شده است، اما دارای خصوصیات منحصر به فردی است.
خواه به یک تور داخلی ملحق شده اید که از ابرکوه می گذرد، خواه به صورت شخصی از این منطقه از ایران می گذرید، دستی بر ایران، شما را به بازدید از این بنای زیبا دعوت می کند. در عین حال، توصیه می شود قبل از سفر به این منظقه از ایران، قبلا “جاذبه های گردشگری ابرکوه” را مطالعه بفرمایید.
مسجد جامع ابرکوه کجاست؟
مسجد ابرکوه در میدان اصلی شهرستان ابرکوه در استان یزد واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق این مسجد تاریخی را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مسجد جامع ابرکوه
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
مسجد جامع ابرکوه در چه دوره‌ای ساخته شده است؟
بنای این مسجد به دوره‌ی ایلخانی برمی‌گردد. البته در سال‌های پایانی سلطنت سلطان ابوسعید، در دهۀ 132۰ میلادی، در دست بازسازی و مرمت اساسی قرار گرفته است.
چرا مسجد جامع ابرکوه را «مسجد دوقبله‌ای» می‌نامند؟
این مسجد دو محراب دارد. گویا ساخت محراب اصلی مسجد، با خطا در محاسبه‌ی جهت قبله صورت گرفته است. پس از آگاهی از دقیق‌نبودن جهت محراب اصلی، محراب دیگری در جهت درست قبله ساخته‌اند. از‌این‌رو، به این مسجد دوقبله‌ای می‌گویند.
دلیل شهرت محراب گچ‌بری مسجد جامع ابرکوه چیست؟
محراب گچ‌بری مسجد از بخش‌های جذاب آن به‌شمار می‌رود. این محراب دارای نقوش اسلیمی و طرح گیاهانی است که با ظرافت هنرمندانه‌ای اجرا شده‌اند. همچنین، کتیبه‌هایی با خطوط نسخ و کوفی در آن به کار رفته است.
