تاریخچه عید نوروز در ایران و ریشه‌های تاریخی آن

عید نوروز در ایران همان شروع سال نوی ایرانی است که از دیرباز ریشه‌های عمیقی در میان ایرانیان باستان، به‌خصوص کشاورزان، داشته است. نوروز یکی از میراث فرهنگی ناملموس ایرانیان است که از سال 1388 در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده و میراث جهانی بشر تلقی می‌شود. بعدها کشورهای افغانستان، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکمنستان، هند، مغولستان، پاکستان، ازبکستان و مغولستان نیز به‌عنوان برگزارکنندگان این میراث فرهنگی به فهرست مزبور اضافه شدند.

از آنجا که زندگی ایرانی‌ها به‌طور گسترده‌ای به کشاورزی و تولید غذا بستگی داشته است، عید نوروز نیز ارتباط عمیقی با این سبک زندگی دارد. باید تاریخچه نوروز و ریشه‌های این جشن را بشناسید تا بهتر متوجه آن شوید.

زمانی که در فصل زمستان هیچ فعالیت کشاورزی انجام نمی‌شد، هرکس به خانه‌ی خود می‌رفت و سعی می‌کرد تا خانه‌اش را گرم نگه دارد. در پایان زمستان و در آغاز بهار، زمانی که هوا رو به گرمی می‌رفت و مردم که بیشترشان کشاورز بودند، از خانه‌ها بیرون می‌آمدند تا دوباره با هم کار کنند و به تولید مواد غذایی بپردازند، زمان باهم‌بودن دوباره آغاز می‌شد. این موضوع دلیلی محکم برای برپایی جشن عید نوروز در ایران و بین مردمان جاهای مختلف این سرزمین بود.

عید نوروز در ایران و اسطوره‌شناسی

در افسانه‌های قدیمی ایرانی آمده است زمانی که پادشاه افسانه‌ای ایران، جمشید، به‌مدت هزار سال در ایران فرمانروایی می‌کرد، همه‌چیز خوب بود، غذا فراوان بود، دروغ وجود نداشت، گیاهان خشک نمی‌شدند، مردم از سرما و گرمای شدید هوا آزرده نمی‌شدند، هیچ‌کس پیر نمی‌شد و حسادت وجود نداشت.

در همان دوران و در ابتدای اولین روز از اولین ماه بهار، جمشید بر تخت پادشاهی خود که با سنگ‌های گرانبها تزیین شده بود، رو به شرق نشست و تاجی پوشیده از جواهرات بر سر گذاشت. زمانی که خورشید شروع به تابیدن بر او و تخت پادشاهی‌اش نمود، مردم دیدند که جمشید مانند خورشید می‌درخشد. این موضوع باعث شادمانی و خوشحالی فراوان مردم شد. آن‌ها این روز را جشن گرفتند و آن را روز نو یا نوروز نامیدند. جشن‌های شادمانی پنج روز به طول انجامید و همه برای نو شدن سال و جان‌گرفتن دوباره‌ی طبیعت به شادمانی پرداختند.

عید نوروز در ایران و تاریخچه آن

از هزاره‌ی سوم پیش از میلاد، مردم ایران این مناسبت را با شادمانی فراوان در فلات ایران جشن می‌گرفتند؛ اما مردم نیمه‌ی شرقی ایران در آن زمان چنین جشنی نداشتند. هم زمان، این روز در میان‌رودان (بین‌النهرین) نیز جشن گرفته می‌شد. بنابراین، تاریخچه عید نوروز در اصل، نه به سنت زرتشتی بازمی‌گردد و نه به سنت آریایی.

مناسبت دیگری نیز بود که بعد از زمان برداشت محصول، در اوایل ماه نوامبر، در میان مردم گرامی داشته می‌شد و آن را جشن می‌گرفتند. در آن زمان، تقویم ایرانی ۷ ماه تابستان و ۵ ماه زمستان داشت. این مناسبت مهرگان نام داشت و در اواخر تابستان و آغاز زمستان جشن گرفته می‌شد. دلیل خوشحالی مردم نیز دانه‌هایی بود که برداشت می‌شد و برای آن‌ها به‌معنای غذا بود.

عید نوروز و جشن مهرگان در چند کشور همسایه نیز بر پا می‌شد. برای مثال، این مناسبت‌ها در میان مردم سامی، اعراب مدینه و… جشن گرفته می‌شد. این مراسم سالیانه تا به امروز در کشورهای مختلف ادامه یافته‌اند و جشن گرفته می‌شوند.

زمانی که تاریخچه نوروز را می‌خوانید، متوجه می‌شوید که این جشن مربوط به دین زرتشت نبوده است، زیرا اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، سخنی از آن به میان نیاورده است. از سوی دیگر، این جشن در نیمه شرقی ایران که اکثر زرتشتیان در آن زندگی می‌کردند، برگزار نمی‌شده. این حقیقت را به قطعیت می‌توان اعلام کرد که نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شده است.

جشن سال نوی ایرانی در تقویم‌های قدیمی

در دوران هخامنشیان، مردم و مقامات نوروز را در همه‌جا، در خانه و در تخت جمشید، به شکل یک سنت سالانه جشن می‌گرفتند. برخی محققان بر این باورند که در ابتدای دوران حکومت هخامنشیان، جشن مهرگان در فصل زمستان برگزار می‌شد، اما در زمان حکومت داریوش اول، شروع بهار را زمانی برای جشن سالانه در تخت جمشید تعیین کردند.

شاه ایران همانند جمشید، پادشاه اساطیری ایران، در روز نخست از سال نو و انقلاب تابستانی، در جهتی خاص و نقطه‌ای مشخص از تخت جمشید می‌نشست؛ به‌نحوی که خورشید در زمان طلوع به صورت او بتابد. تلألو و بازتاب این نورها جو خاصی در کاخ پدید می‌آورد که همچون روزهای پیشین نبود. به همین دلیل، آن را روز نو یا نوروز می‌نامیدند. ما نیز این مجموعه کاخ‌ها را به نام او تخت جمشید می‌نامیم.

در دوران پارت‌ها و ساسانیان، تقویم‌های گوناگون موجب شد که روز جشن نوروز به روزهای دیگری جابه‌جا شود؛ زیرا محاسبه‌ی این روز در تقویم‌های مختلف یکسان نبود.

ایرانی‌ها حتی بعد از حمله اعراب که اسلام وارد ایران شد نیز به برپایی جشن عید نوروز در ایران ادامه دادند. خلفای عرب هرگز از این موضوع خشنود نبودند؛ اما ایرانیان مسلمان به تکریم و جشن‌گرفتن این روز به‌عنوان سنتی ملی ادامه دادند.

در دوران حکومت سلجوقیان، زمانی که مقامات ترک بسیار مخالف جشن‌های نوروز بودند، تقویم ایران تحت تأثیر تغییراتی قرار گرفت. در نهایت، گروهی از ریاضیدانان، از جمله عمر خیام، برنامه‌ای را تعیین کردند تا به تصحیح این تقویم بپردازند. آن‌ها زمان نوروز را در روز آغاز بهار قرار دادند. امروز دقیقاً برابر با یکم فروردین یا ۲۱ ماه مارس، ایرانیان این روز را جشن می‌گیرند.

از قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی که صفویان در ایران حکومت می‌کردند، جشن نوروز با برخی از سنت‌های اسلامی در هم آمیخت. رهبران دینی احادیثی از امامان شیعه نقل می‌کردند تا ثابت کنند که حضرت محمد(ص) و پیروان او کارهای بزرگی در این روز انجام می‌دادند. در نتیجه، ایرانیان شیعه نیز امروز نوروز را به‌عنوان یک رویداد ایرانی‌اسلامی جشن می‌گیرند و حتی آن را روزی مقدس می‌دانند.

نوروز نماد تازگی و تولد و بخشی از هویت ملی ما ایرانیان است. در حقیقت، این مناسبت به‌شدت در فرهنگ ایرانی ریشه دارد و البته مردمان بسیاری از کشورها در حفظ آن می‌کوشند.

پرسش‌های متداول درباره عید نوروز در ایران

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های همین پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما در اسرع وقت به آن پاسخ خواهیم داد.